Янги китоб

Me’yorlashtirish funksiyasini boshqarish va ishlab chiqarish jarayonida
turli elementlarning sifatiy va miqdoriy baholanishini ilmiy asoslangan
hisobli kattaliklarni ishlab chiqish jarayoni deb ko’rsatish mumkin.
Rejalashtirish funksiyasi rejali turli davrlarda ishlab chiqarish dasturini
ishlab chiqish va har bir bo’linma uchun aniq vazifalarni aniqlashni
ko’rsatadi.

---

48
madaniy, ma’naviyat kabi omillarga duch keladi. Tashkilot uchun maqsadlarni
qanday tanlash, ularga erishish uchun qanday qaror yoki yechim qabul qilish kerak,
resurslarni
taqsimlash,
muhitga
moslashtirish,
ichki
o’zaro
ta’sirlarni
muvofiqlashtirish kabi masalalar hal qilinish tartibi ishlab chiqiladi.
Tashkilotda mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirish doirasidan kelib chiqib,
uni yana iste’molchiga yetkazish, xarid qilish ham nazarda tutilishi lozim. Barcha
ishlab
chiqariladigan
mahsulotlar
hajmini
o’zgarishi
navbatdagi
mahsulot
aylanishini rejalashtirishdagi tizim hajmiga ham ta’sir etadi.
Mahsulot ishlab chiqarish rejasi ishlab chiqarish xarajatlarining barcha
turining qiymatiga ta’sir etadi: saqlash, mahsulot hajmi, bekor turib qolish.
Rejalashtirishning mohiyati chuqur, atroflicha ishlab chiqilgan majmui reja
bo’lib, tashkilotning bosh vazifasi (missiyasi)ni ro’yobga chiqarish va uning
maqsadlarini amalga oshirishdir.
Ishlab chiqilgan rejani tashkil etish muhim bosqich. Tashkilotning ichki
xo’jaligini yuritish, boshqarish pog’onalari, rahbarlar, bo’ysunuvchilar orasidagi
o’zaro
munosabatlarni
belgilash
hamda,
tashkilot
doirasida
yechiladigan
masalalarni taqsimlash kabi tashkil etish tezkor bo’lim xodimlariga yuklatiladi.
Ularni uch guruhga bo’lish mumkin:

xodimlarning materiallardan foydalanishlari (mehnat qurollari, ishlab
chiqarish vositalari va h.k.) bilan bog’liq munosabatlar natijasida shakllanadigan
masalalar (mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish bilan bog’liq oddiy
ishchi-xodimlar bajaradigan ishlar);

xodimlar bilan axborotlar orasidagi munosabatlardan kelib chiqadigan
masalalar (iqtisodchi, hisobchi, muhandis – konstruktor, tahlilchi - matematiklar va
h.k.
mutaxassislar va hujjatlar bilan ishlovchi texnik yoki ijrochi xodimlar
bajaradigan ishlar);

xodimlar o’rtasidagi munosabatlar natijasida shakllanuvchi masalalar
(quyi boshqarish pog’onasi menejerlari bajaradigan ishlar).
O’zaro munosabatlarni tashkil etish jarayonida masalalar, vakolatlar
yuqoridan quyiga qarab uzatiladi (taqsimlanadi). Bunda masala va vakolatning
o’zaro mos tushishiga alohida ahamiyat berish zarur bo’ladi. Har bir masalaning
mos ravishdagi vakolat (tashkilot doirasidagi resurslardan foydalanishning
cheklangan huquqi) bilan ta’minlanmasligi resurslarning ishlatilishiga va mos
ravishda ishlarning bajarilmasligiga olib keladi. Bu tashkilot faoliyatining
samarasizligini keltirib chiqaradi.
Tashkilotda rejalar ishlab chiqilishi, maqsadga muvofiq tuzilma samarali
axborot uzatish, yuqori darajada tashkil etish, zamonaviy jihozlar o’rnatilishi,
texnologiyalar bo’lishi mumkin. Ammo tashkilot a’zolari kerakli darajada
ishlamasalar barcha imkoniyatlar yo’qqa chiqadi.

---

49
Kishi mashina emas, uning ishi kerak bo’lsa «ulash» mumkin bo’lsin. Xodim
samarali boshqarilishi uchun uning tayyorligi, xohishi, ixlosi, ko’rinishi, rag’bati,
kayfiyati, hafsalasi, ya’ni moyilligi (motivastiya) bo’lishi kerak.
Bu ta’sirlar boshqarish organlari ishlarini faollashtirib, ishlab chiqarishni
boshqarish sistemasining samaradorligini oshiradi.
Motivatsiya
-
bu
kishini
faoliyatga
undovchi
ichki
va
tashqi
harakatlantiruvchi kuchlar yig’indisi, faoliyatga chegara, shakl beradi, bu faoliyatga
yo’nalish ko’rsatadi, ma’lum maqsadlarga erishish yo’lini mo’ljallaydi.
Motivatsiya
tavsifini
–
tushunish
uchun
kishi
ehtiyoji,
S
ababi
rag’batlantiruvchi omillar, urinish, qat’iyat, halollik, biror maqsadga qaratilganlik
kabi faoliyat tavsiflarini aniqlay bilish kerak.
Bir ishni kishi har xil kuch sarflab bajaradi. Demak, har xil harakat qilishi
mumkin. Motivatsiya kishi faoliyatini majbur etishga, ma’lum harakat qilish,
ma’lum darajada qatiyatlik, halollik bilan maqfsadlarga erishishga qaratilgan
kuchlarning yig’indisidir.
Motivatsiya jarayon bo’lib, u quyidagi bosqichlardan iborat:
 ehtiyojlarning paydo bo’lishi;
 ehtiyojlarni bartaraf etish yo’llarini izlash;
 harakatlar yo’nalishini aniqlash;
 harakatni amalga oshirish;
 rag’batlantira olish uchun harakatni amalga oshirish;
 ehtiyojni bartaraf etish.
Bu bosqichlar o’zgaruvchandir. Shu sababli moyillikning mazmuniga va
jarayoniga oid nazariyalar bor. Motivatsiya jarayonining nazariyasi inson ko’nglini
faoliyatga majbur etishga qaratilgan. Motivatsiya jarayoninig nazariyasi kishini
ma’lum xulqqa mo’ljallab ish ko’rishini ifodalaydi. Bunda maqsadga erishish
uchun kimnidir rag’batlantirish jarayonidir. Ehtiyojlar rag’batlantirilishi bilan
qondirilishi mumkin. Rag’batlantirishning mexanizmi, mazmuni, bahosi, echimi
o’rganilishi kerak. Kishilarning talablari, kutishlari va haqqoniy taqdirlanishni
tushunishlari va to’g’ri qabul qilishlari orasidagi munosabatlarni o’rganish, ular