Янги китоб

Nazorat savollari:
1. Texnologik tayyorlash nimalarni o’z ichiga oladi?
2. Ishlab chiqarishni tashkiliy - texnik tayyorlash bosqichlari nimadan
iborat?
3. Tashkiliy rejali tayyorlash deganda nimani tushunasiz?
4. ICHTTTning maqsadi va vazifalarini ayting.
5. Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash yagona tizimi(ICHTTYAT)
nima uchun qo’llaniladi?
6. ICHTTYAT bosqichlari ni ayting.
7. Ishlab chiqarishning texnik darajasi nimani ifodalaydi?
8. Ishlab chiqarishning tashkiliy darajasi qanday aniqlanadi?
9. Ishlab chiqarishning texnik darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni
ayting.
10. Ishlab chiqarishning tashkiliy darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar
qaysilar?
11. Zamonaviy texnologik inqilobning asosiy belgilari qanday?
12. Texnologiyalarni tasniflash qanday belgilar bo‘yicha amalga oshiriladi?
13. ICHTTTsamaradorligi qanday ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi?

---

171
______________________________________________________________
V BOB. SANOAT KORXONASI ISHLAB CHIQARISH DASTURI VA
QUVVATI.
18.
ISHLAB CHIQARISH DASTURI MAZMUNI.
18.1.
Ishlab chiqarish dasturi –sanoat korxonasi biznes rejasining muhim tarkibiy
qismi.
18.2.
Ishlab chiqarish dasturiga qo’llaniladigan tovar, yalpi, sotilgan mahsulot
tarkibi.
Tayanch iboralar:
Ishlab chiqarish dasturi tovar, yalpi, sotilgan mahsulot.
18.1.
Ishlab chiqarish dasturi –sanoat korxonasi biznes rejasining muhim
tarkibiy qismi.
Ishlab chiqarish dasturi -mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etishga
qaratilgan oʻzaro uzviy bogʻliq ilmiy-texnikaviy, tashkiliy-iqtisodiy va ishlab
chiqarish chora-tadbirlari majmui. Ishlab chiqarish
dasturini tuzishda ishlab
chiqarish grafigi, texnologik yoʻnalish, mahsulotning konstruktiv tarkibi (yaʼni
unga kiruvchi detallar, uzellar, agregatlar soni) boshlangʻich axborot boʻlib xizmat
qiladi. Uni tuzishda ilmiy asoslanganlik, davlat, korxona, ishchilar manfaatlarini
hisobga olish, dasturni optimallashtirish, uzluksizlikni taʼminlash, mahsulot ishlab
chiqarishning kompleksligini hisobga olish kabi tamoyillarga amal qilinadi. Bozor
iqtisodiyoti sharoitida bunday chora-tadbirlar korxonaning biznes rejasiada aks
etadi. Shunga muvofiq, korxonaning Ishlab chiqarish dasturi ham biznes rejadan
boshlanadi. Ishlab chiqarish dasturida yalpi mahsulot hajmi, sotish uchun
tayyorlangan mahsulot hajmi, mahsulot assortimenti (turlari), mahsulot sifati, navi,
meʼyoriga yetmagan mahsulotlar miqdori, xom ashyo balansi, ishlab chiqarish
quvvati, ishlab chiqarish vositalaridan va xom ashyodan foydalanish, shuningdek,
mahsulotni qachon, qayerga, qanday tartibda yetkazib berishi yoki tashish va b. aks
etadi. Ishlab chiqarish dasturini tuzishda tizimli tahlil, grafiklar nazariyasi,
operatsiyalarni
tadqiq qilish, iqtisodiy va ijtimoiy samaradorlikni hisoblash,
mantiqiy-tarkibiy tahlil, iqtisodiy matematik modellash, iqtisodiy tahlil va b. usullar
qoʻllanadi
. Ishlab chiqarish dasturi muayyan ishlab chiqarishning natural (dona,
tonna, metr, litr va h. k.), qiymat (meʼyoriy toza mahsulot, tovar, sotilgan mahsulot
hajmi, tugallanmagan
mahsulot qiymati va b.) va sifat (meʼyoriy toza mahsulot,
brak va b.) koʻrsatkichlarini qamraydi.

---

172
Sanoat korxonasining ishlab chiqarish dasturi natural va qiymat ifodada
mahsulot ishlab chiqarishni ko’rsatadi.
Sanoat korxonasining ishlab chiqarish dasturi quyidagi talablarga javob
berishi kerak: mahsulotni o'z vaqtida ishga tushirishni ta'minlash, davr mobaynida
ish ritmini ta'minlash va keyingi rejalashtirilgan davrlarda uzluksiz ishlash
imkoniyatini yaratadigan zaxirani ta'minlash.
Faoliyat ko'rsatayotgan sanoat korxonasi mahsulotlarini o'z vaqtida ishga
tushirish quyidagilar asosida ta’minlanadi:
- rejalashtirilgan yilda sotiladigan mahsulotlar uchun; - ushbu mahsulotlar
uchun zarur bo'lgan moddiy, texnik va mehnat resurslarini keyinchalik jamlangan
holda ushbu mahsulotlar uchun to'liq mablag 'ajratilishi;
- sanoat korxonasi yangidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun - bu
mahsulot ishlab chiqarish umumiy davomiyligi, jami umumiy qiymati sifatida
yilning choragida ishlab chiqarish muddati muvofiq mablag 'ajratish:
- holatda agar yil boshida kechikish bo'lsa, ishlab chiqarish jarayonida
quyidagi hisob-kitoblar amalga oshiriladi: 1) standart vaqt aniqlanadi, yil boshida
amalda o'zlashtirilgan ish hajmi tugadi; 2) rejalashtirish yili oxirida mahsulotning
tayyorlik darajasini belgilaydi; 3) rejalashtirish yilida bajarilishi kerak bo'lgan
ishlar miqdori aniqlanadi.
Shunday qilib, sanoat korxonasining ishlab chiqarish dasturi ishlab
chiqarish va iqtisodiy rejaning- biznes rejaning asosiy qismi, ya'ni ishlab chiqarish
quvvatlarini ishga tushirish rejasi va amalga oshirish rejalashtirilgan ishlab
chiqarish hajmi shaklida ishlab chiqarish hajmi. Ishlab chiqarish va iqtisodiy
rejaning - biznes rejaning boshqa barcha qismlari, u yoki bu tarzda, ishlab chiqarish
dasturini amalga oshirish usullarini shakllantirish bilan bog'liq yoki manba
ma'lumotlari sifatida uning ko'rsatkichlariga asoslanadi.
Ishlab chiqarish - bu xom ashyo, materiallarni qayta ishlash, ishchi kuchi va
uskunalardan foydalanish orqali iste'molchilar uchun zarur bo'lgan tovarlar va
xizmatlarni ishlab chiqarish jarayoni. Tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish
jarayonining mahsulotidir. Har bir korxona, mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida
ishlab chiqarishning barcha elementlaridan eng oqilona foydalanishga intilishi
kerak, chunki uning qiymati va korxonaning foydasi bunga bog'liq. Ishlab
chiqarishning barcha elementlaridan oqilona foydalanish ko'p jihatdan ishlatilgan
texnologiyalarga bog'liq. Texnologiya - bu ishlab chiqarishning tegishli asbob-
uskunalari bilan xom ashyo, materiallar va yarim tayyor mahsulotlarga ta'sir qilish
usullari to'g'risidagi ilmiy bilimlarga asoslangan mahsulot va xizmatlarni ishlab
chiqarish jarayonida mehnat ob'ektlarini qayta ishlash usullari to'plami.
Ilmiy bilimlarning rivojlanishi va to'planishi mahsulot ishlab chiqarishning
texnologik usullarini takomillashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi.

---

173
Yaxshilangan texnologiya, o'z navbatida, ilg'or texnika va uskunalarni, ko'proq
malakali ishchilarni ishlatadigan yangi ishlab chiqarish usullariga olib keladi, bu
esa xom ashyo va materiallarni tejashga imkon beradi va ishlab chiqarish hajmini
avvalgi yoki kamroq manbalar bilan ko'paytiradi.
Sanoat korxonasining ishlab chiqarish dasturini rejalashtirish jarayonida hal
qilinadigan sanoat korxonasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. korxona tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga iste'mol talabini
rivojlantirish yo'nalishlarini aniqlash;
2. korxona mahsulotlari hajmining o'sishi;
3. butun korxona va uning tarkibiy bo'linmalarida ishlab chiqarishning
barqaror mutanosib o'sishini ta'minlash;
4. ishlab chiqarish va mahsulotni sotish, foyda va rentabellikni oshirish;
5. korxona ishlab chiqarish resurslaridan: mehnat, materiallar va kapitaldan
oqilona foydalanish asosida xarajatlarni kamaytirish;
6. mahsulot sifatini oshirish, yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish va
narxlarni pasaytirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish;
7. korxonaning barcha tarkibiy bo'linmalarini yuqori natijalarga erishish
uchun yo'naltirish.
Ishlab chiqarish dasturi rejalashtirish davrida korxonani rivojlantirishning
asosiy yo'nalishlari va vazifalarini, boshqa korxonalar bilan ishlab chiqarish va
iqtisodiy aloqalarni, ixtisos va ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va darajasini aks
ettiradi.