Yangi o’zbekistonning umidli yoshlari” 1(2)-son

---

168 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(2)-SON 
2022-YIL 28-MART 
ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARDA INTERFEYS TURLARI, 
ULARNING FUNKTSIONAL IMKONIYATLARI VA AFZALLIKLARI 
Ergasheva Shaxnoza Mavlonboyevna
katta o‘qituvchi, Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg‘ona filiali 
ANNOTATSIYA 
Ushbu maqolada zamonaviy texnologiyalarda interfeys turlari, ularning 
funktsional imkoniyatlari va afzalliklari, avtomatlashtirilgan tizimlar haqida so‘z 
boradi.
Kalit so‘zlar: zamonaviy axborot texnlogiyalari, interfeys turlari, 
avtomatlashtirilgan tizim, funktsional imkoniyatlar. 
 
KIRISH. Texnika rivojlanib borgani sari kompyuterning foydalanuvchi 
interfeysini shakllantirish va uning imkoniyatlarini boyitib borishga bo’lgan talablar 
ham ortib bormoqda. Buyruqlar satridan tortib multimediali-grafik interfeysgacha. 
Inson va kompyuter o’zaro aloqasiga nisbatan qarashlar ham o’zgarib bormoqda. 
ASOSIY QISM. Kompyuterning qanday ishlashi haqida ko'plab kitoblar 
yozilgan: uning “miyasi” va “yuragi” (xotira va protsessor), “asab tolalari” (avtobus), 
“sezgi organlari” (boshqa qurilmalar) haqida. Biroq, biz kompyuter bu biologik 
mavjudot emas, balki mashina ekanligini unutmasligimiz kerak. Har qanday texnik 
qurilmalar singari, kompyuter ham odam bilan ham mashinada, ham inson uchun 
majburiy bo'lgan muayyan qoidalar to'plami orqali aloqa o'rnatadi. Ushbu qoidalar 
kompyuter adabiyotida interfeys deb ataladi. Interfeys tushunarli va tushunarsiz, 
do'stona yoki yo'q bo'lishi mumkin. Ko'p sifatlar unga mos keladi. Ammo bir narsada 
u doimiy: u shunday va siz undan qochib qutula olmaysiz. 
Interfeys, ta'rifi bo'yicha, operatsion tizimning foydalanuvchilar bilan o'zaro 
aloqasi qoidalari, shuningdek, kompyuter tarmog'idagi qo'shni darajalardir. Inson-
kompyuter aloqasi texnologiyasi interfeysga bog'liq.
Jumladan, foydalanuvchi interfeysining to’rt ko’rinishini farqlash mumkin: 
1. Buyruqlar tili 
2. To’ldiriladigan menyu yoki maxsus jadvallar 
3. To’g’ridan to’g’ri mani’ulyatsiya qilish 
4. Antropomorf. 
Buyruqlar tili interfeysi – eng eski va nisbatan murakkab bo’lgan interfeys bo’lib, 
foydalanuvchidan ma’lum buyruqlar ketma-ketligini kiritish vazifasini qo’yadi. Bunda 
foydalanuvchidan murakkab sintaksis va shifrlangan ko’rinishdagi buyruqlar ketma-
ketligini yodda saqlash talab qilinadi. Bu esa xotiraning doimiy zo’riqishiga sabab 

---

169 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(2)-SON 
2022-YIL 28-MART 
bo’ladi. Kichkina xatolik yuz berganda ham yuqori darajadagi sezuvchanik bilan qabul 
qilinib, xatolik mavjudligini ko’rsatib turadi. 
To’ldiriladigan menyu interfeysida yuqoridagiga nisbatan qulay shakllar orqali 
ishlash imkoniyati mavjud bo’lib, bunda faqatgina menyu satrlari namoyish etilib, 
ulardan birini osongina tanlash (kliknutg’) orqali buyruq amalga oshirilishi mumkin.
To’g’ridan to’g’ri mani’ulyatsiya qilish interfeysi – bunda foydalanuvchi 
interfeys ob’ektlarini fazoda bemalol boshqarish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Uni 
quyidagi uchta xarakteristika bilan tavsiflash mumkin: 
1. Ob’ekt va uning siljitish natijasini aks ettirish uchun uzluksiz va vizual 
namoyish etish maydoni bo’lishi kerak; 
2. Ob’ektlarni boshqarish murakkab sintaksisga ega bo’lgan buyruqlar ketma-
ketligini kiritish orqali emas, balki fizik xarakatlar yoki ma’lum klavishlarni bosish 
orqali amalga oshirilishi kerak; 
3. Xarakatlar tezkor va akslantirilgan bo’lishi, ya’ni ularning obhektga nisbatan 
ta’sirii bevosita xarakatlar davomida kuzatib borish kerak. 
To’g’ridan to’g’ri mani’ulyatsiyaga ko’’lab misollarni keltirish mumkin: matn 
redaktorlari, nashriyot tizimlari, Autocad loyixalash tizimlari, uchish imitatorlari, 
video o’yinlar va boshqalar. Bunday interfeyslar WYSIWYG (What You See Is What 
You Get) tamoyilini qo’llaydilar ya’ni ob’ektlar va ularning ekrandagi xarakat 
natijalarini to’g’ridan to’g’ri moslashuvi tamoyili. Ushbu interfeyslar qator yutuq va 
kamchiliklarga ega.  
Asosiy yutug’i shundan iboratki, foydalanuvchi ishlash jarayonida ob’ektlarni 
bevosita xarakatini amalga oshirib, natijasini ko’rib boradi. Bu esa sintaksis murakkab 
buyruqlarni eslab qolishga nisbatan oson yodda qoladi. Yana bir yutug’i shuki, 
xatoliklar borligi to’g’risidagi xabarnomalarni minimallashadi, chunki natija vizual 
tarzda ekranda namoyish etib boriladi. 
To’g’ridan to’g’ri manipulyatsiya qilish interfeysining kamchiligi metafora va 
nishonlar (ikonka) bilan ishlashda yuzaga keladigan umumiy muammolar bilan 
bog’liq. Bunda foydalanuvchi dastur ishlab chiquvchilar ushbu nishon(ikonka) larni 
nima maqsadda qo’llaganliklari to’g’risidagi fikrlar bilan ishdan chalg’ib ketishi yoki 
ekran qismlaridan samarasiz foydalanganlik natijasi sifatida qarashi mumkin. 
Antropomorf interfeys – bu insonga mo’ljallangan interfeys loyixasidir. Bunday 
interfeys 
foydalanuvchi 
bilan 
belgili 
elementlar, 
vizual 
axborot, 
xatto 
foydalanuvchining nigohi qaratilgan elementlarni o’z ichiga olgan tabiiy tilda dialog 
xosil qila olishi kerak.
Buyruqlar satri (komandnaya stroka) – bu foydalanuvchi tomonidan kompyuterga 
to’g’ridan to’g’ri ko’rsatmalar berish vositasidir. Odatda funktsional kalitlar, aloxida 
simvollar, abbreviaturalar yoki bir butun so’zlardan iborat buyruqlardan tashkil to’gan. 
U orqali tizimga to’g’ridan to’g’ri kirish imkoniyatiga egamiz. 

---

170 
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
(CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. 
“YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(2)-SON 
2022-YIL 28-MART 
Buyruqlar satri xotiradan juda kichik xajmni egallagani bilan, o’zaro xarakatni 
amalga oshirishning yirik vositasi xisoblanadi va o’zaro xarakat davomida xech qanday 
vositachi dasturlarni talab qilmaydi.