Yil larda narxlarni erkinlashtirishning yo'llari va bosqichlari

2018 2022-yil larda narxlarni erkinlashtirishning yo'llari va bosqichlari.
2017-2021 yillarga mo’ljallangan Harakatlar strategiyasi qabul qilindi va unda makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va narx-navoning barqarorligini va inflatsiya darajasi prognoz ko‘rsatkichlaridan oshmasligini ta’minlash bo’yicha quyidagi tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan.
1)Inflatsiyaviy targetlash doirasida 2021-yilda inflatsiya darajasini 10 foizdan oshirmaslik hamda narx-navo barqarorligini ta’minlash.
Bunda:

• 
  iqtisodiyotga ajratilgan kreditning o‘sish sur’atlarining yalpi ichki mahsulot nominal hajmi o‘sishi sur’atlari bilan muvofiqligini ta’minlash;
  
• 
  inflatsiyani pasaytirish hamda pul resurslari bozorida ijobiy real foiz stavkalarining shakllanishi uchun zarur sharoitlar yaratish;
  
• 
  pul-kredit instrumentlaridan samarali foydalanish;
  
• 
  iqtisodiyotning real sektorida tarkibiy iqtisodiy islohotlar samaradorligini ta’minlash va ichki bozorni iste’mol tovarlari bilan to‘ldirish;
  
• 
  asosiy iste’mol tovarlarining narxlari mavsumiy tebranishlari darajasidan kelib chiqib “xatar darajasi tahlili” tizimini joriy qilish nazarda tutiladi.
  

2) Inflatsiyaga nomonetar omillar ta’sirini pasaytirish va asosiy oziq-ovqat mahsulotlari narxlari barqarorligini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha choralarni amalga oshirish.
Loyihada:

• 
  oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, asosiy oziq-ovqat mahsulotlari narxining keskin oshib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik;
  
• 
  import bozorida monopoliyaga yo‘l qo‘ymaslik, import tovarlarini olib kirishda raqobat sharoitlarini yaxshilash, shuningdek, tashqi bozorlarni diversifikatsiya qilish;
  
• 
  oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, kafolatlangan zaxirani yaratish, asosiy oziq-ovqat mahsulotlari zaxirasini shakllantirishdakvota asosida sotib olish va ularni bozorga uzluksiz yetkazib berish;
  
• 
  asosiy iste’mol tovarlarining transport xarajatlarini subsidiyalash;
  
• 
  tegishli hududlarning asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlariyog‘i, un va boshqalar) talabidan kelib chiqib, ularni kvota asosida bozor sharoitlarida sotib olish va ichki bozorga intervensiya qilish choralari nazarda tutiladi.
  

Shuningdek 2018 yilning 30 oktyabr kuni “Tovar bozorlarida savdoni yanada erkinlashtirish va raqobatni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risi”da Prezidident farmoni qabul qilindi va unda tovar bozorlarining hozirgi holati, ulgurji va birja savdosining rivojlanish darajasi zamonaviy talablarga javob bermaydi. Savdo aylanmasining kengayishiga, ichki bozorni va ishlab chiqaruvchilarni zarur tovarlar bilan ta’minlashga hamda respublikada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishga to‘sqinlik qilayotgan bir qator muammolar mavjudligi takidlab o’tildi xususan:

• 
  tadbirkorlarni, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilarini bozor narxlarining noqulay o‘zgarishi oqibatlaridan muhofaza qilish imkonini beruvchi fyucherslar, hosila moliyaviy vositalar va birja tovarlari savdosi boshqa zamonaviy mexanizmlarining sust joriy etilishi natijasida operatsiyalar hajmi va savdoga chiqariladigan tovarlar turlari cheklanmoqda;
  
  • 
    ichki ishlab chiqarish quvvatlari, tovarlarga bo‘lgan talab va taklifning hajmlari, shuningdek, ishlab chiqariladigan va iste’mol qilinadigan mahsulotga ichki bozorda narxlarning o‘zgarishi haqidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
    
  • 
    tovar bozorlaridagi narxlar, talab va takliflarning o‘zgarishi dinamikasini tahlil va monitoring qilish hamda shu asosida tegishli takliflar tayyorlash;
    

Pul-kredit siyosatining 2022 yil va 2023−2024 yillar davriga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqishda, birinchi navbatda, iqtisodiyotda narxlar va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, inflyatsiya darajasini 2023 yil yakuniga qadar 5 foizgacha pasaytirish maqsadlaridan kelib chiqilgan.
2020 yil va 2021 yilning o‘tgan 9 oyida mamlakatimizda fiskal, monetar va tarkibiy iqtisodiy islohotlar borasida ko‘rilgan chora-tadbirlar iqtisodiy faollikni va yalpi talabni rag‘batlantiruvchi omillardan bo‘ldi.
Pandemiya sharoitida 2020 yilda iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlash va narxlar barqarorligini ta’minlash vazifalari o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlash maqsadida Markaziy bankning asosiy stavkasi 16 foizdan 14 foizgacha pasaytirildi hamda pul-kredit sharoitlari biroz yumshatilib nisbatan qat’iy fazaga o‘tkazildi.
2021 yilning o‘tgan 9 oyida esa mazkur pul-kredit sharoitlari o‘zgarishsiz saqlab qolindi.
Tashqi va ichki iqtisodiy sharoitlarning kelgusidagi o‘zgarishi bo‘yicha noaniqliklar hali ham yuqori darajada saqlanib qolmoqda.
Shu bois o‘rta muddatli makroiqtisodiy rivojlanish prognozlari tashqi va ichki omillarning ta’siri ko‘lami va davomiyligini inobatga olib asosiy va muqobil ssenariylari ishlab chiqildi.
Shuningdek, bu yilgi hisob-kitoblarda iqlim o‘zgarishlari va asosiy oziq-ovqat mahsulotlari taklifi, moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari, amalga oshirilishi ko‘zda tutilayotgan islohotlar va ularning kutilayotgan natijalari shartli omillar sifatida inobatga olindi.
Makroiqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysida tashqi va ichki iqtisodiy sharoitlarning bosqichma-bosqich yaxshilanib borishi kutilayotgan bo‘lib, keskin tashqi xatarlar yuzaga kelishi ko‘zda tutilmaydi.
Pandemiya bilan bog‘liq vaziyat normallashib, inson resurslari migratsiyasi va transchegaraviy harakatlar bo‘yicha uzoq muddatli cheklovlar joriy etilmaydi.
Ushbu ssenariy doirasidagi hisob-kitoblarga ko‘ra, 2022 yilda yalpi ichki mahsulot hajmi o‘zining potensial darajasiga ko‘tarilib, real iqtisodiy o‘sish sur’atlari 5,5−6,5 foizni tashkil etadi va 2023−2024 yillarda 6 foiz atrofida bo‘lishi prognoz qilinmoqda.
Asosiy ssenariy doirasida iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlashning muhim drayveri sifatida xususiy ichki va tashqi investitsiyalar hamda iqtisodiyot tarmoqlarida amalga oshiriladigan tarkibiy islohotlar qaralmoqda.
Kelgusi yillarda mamlakatda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash vazifasi 2022 yildan bosqichma-bosqich fiskal konsolidatsiya boshlanishini taqozo qiladi va fiskal taqchillikning YAIMga nisbati 2023−2024 yillarda 2,0−3,0 foiz atrofida shakllanishi prognoz qilinmoqda.
Yuqorida keltirilgan omillar va tartibga solinadigan narxlarni erkinlashtirish darajasidan kelib chiqib inflyatsiya sur’atlarining 2022 yilda 8−9 foizga tashkil etishi, 2023−2024 yillarda esa 5 foizgacha pasayishi kutilmoqda.
Makroiqtisodiy rivojlanishning muqobil ssenariysi shartlari sifatida jahonda pandemiya bilan bog‘liq vaziyatning keskinligicha qolishi sababli tashqi sharoitlarning noqulay shakllanishi va iqtisodiy faollikni pasayishi kabi ehtimollar asos qilib olingan.
Ushbu ssenariy bo‘yicha yalpi ichki mahsulot hajmining real o‘sishi 2022 yilda 3−4 foiz atrofida bo‘lishi mumkin. Vaziyatning normal fazaga o‘tishi bilan 2023 yildan iqtisodiy faollik va yalpi talabning tiklanishi kuzatilib, 2023 yilda 4,8−5,8 foizni va 2024 yilda 5,5−6,5 foizni tashkil etishi taxmin qilinmoqda.
Bunda, ichki iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlash uchun 2022 yilda ham fiskal rag‘batlantirishlar davom ettiriladi va umumiy fiskal taqchillikning YAIMga nisbati 4−5 foiz atrofida bo‘lishini taqozo etishi mumkin.
Fiskal konsolidatsiya 2023 yildan boshlanib, fiskal taqchillikning YAIMga nisbati 2023 yilda 3−4 foizgacha, 2024 yilda esa 2,0−2,5 foizgacha pasayishi baholanmoqda.
Makroiqtisodiy rivojlanish shartlari muqobil ssenariy bo‘yicha shakllangan holatda tartibga solinadigan narxlarning erkinlashtirilishi kelgusi davrlarga kechiktiriladi.
Natijada, ushbu ssenariy shartlari ro‘y bergan sharoitda umumiy inflyatsiya darajasi 2022 yilda 7,5−8,5 foizni tashkil etdi va 2023 yilda esa 5,6−6,6 foiz atrofida bo‘lishi prognoz qilinmoqda.