Yodgorliklarini

2 .1 .2 -r a sm . 
Ayoz q al’a. Tashqi ko'rinishi.
2 . 1 .3 - r a s m .
Samarqand q a l’asining bosh tarhi. Ta’m irchilikda arxeologik 
va tarixiy hujjatdan foydalanish. (M.A.)

---

2 . 1 .4 - r a s m . 
Sam arqand q a l’asi. Tarixiy rasm.
2 .2 . Y o d g o rliklar to ‘g ‘risida 
m a’lumotlar 
y o 'p la s h
H a r qanday ta ’mirlash, albatta, kompleks tadqiqotga taya- 
nishi kerak. Tadqiqot obida bilan dastlabki tanishish davridan 
boshlanadi. M e'm o rb ilan muhandisyodgorlikka old maxsus ada- 
biyotlardagi m a ’lum otlar bilan tanishadi. Bu ishlarning m aq- 
sadi — yodgorlikning badiiy qim m atini, undagi o ‘zgarishlam i, 
m ustahkam iigini aniqlashdir. O datda, dastlabki kuzatuv bo ‘lg‘usi 
ta ’mirchiga topshiriladi. D astlabki izlanishlarnatijasida tadqiqiy 
ishlarning hajmi, tarkibi va yo‘ nalishi aniqlanadi. Tadqiqot yodgor- 
likni atroflicha o'rganish dasturini o ‘z ichiga oladi. Tadqiqot o ‘zaro 
bog‘liq bo ‘lgan ikki: m e ’moriy va muhandislik-texnik qismlardan 
iborat.
Me ’moriy tadqiqot m aqsadi obida qurilishi tarixini to 'la yori- 
tish, yo‘q b o lib ketgan m e’m oriy shakllarni ochish, tiklash im- 
koniyatini aniqlash kabi am allardan tashkil topadi. M e’moriy 
tadqiqot obidaning o ‘zida va tashqarida olib boriladi. Obida tashqa- 
risida m atn yoki surat tarzidagi tarixiy m a’lum otlaryiglladi. Obida 
o ‘zida o ‘lchov. arxeologik tadqiqot (ochm alar — zondajlar) ba- 
jariladi. Bulardan tashqari, ba’zan obidaga zamoni va zamini (hudu- 
di) b ir b o ‘lgan boshqa obidalar — o ‘xsham a)ar ham o ‘rganiladi. 
M e’m oriy tadqiqot m e 'm o r tom onidan o‘tkaziladi. A yrim hol- 
larda turdosh mutaxassislar ham jaib etiladi.

---

M uhandislik-texnik tadqiqot vositasida obidaning texnik h o - 
la ti qayd etiladi. Buzilishlaming sabab va omillari aniqlanadi, 
kojistruksiyalam ing va bezaklarning uzoq vaqtgacha saqlanishi 
u c h u n tadbirlarbelgilandi. Buning u ch u n konstruksiya o ‘rganila- 
di, zondajlar va shurflar bajariladi. Poydevor, devor, to q kabi- 
larcJagi berk darzlar aniqlanadi.
M uhandislik tadqiqining m uhim qismi — tajribaxona ishla- 
rid ir. O bidaning m ustahkam ligi, nam ligi, sh o ‘rhokligi, g‘o- 
vakligi kabi fizik-m exanik xususiyatlari o'rganiladi. K onstruk- 
siyalarga biologik organizm lar yetkazgan shikastlar aniqlanadi. 
M u h an d islik tadqiqotlarga ham geologiya, kimyo, m etallshu- 
n osltk kabi sohalarning mutaxassislari jalb etilishi m um kin.
Bibliografik ishlar va arxiv tadqiqotlari yodgorlikdan tashqa- 
r id a o'tkaziladigan tadqiqotlar sirasiga kiradi. Obida to kg‘risidagi 
m a tn yoki surat tarzidagi ham m a m anbaJar to ‘planishi lozim. 
B u n d ay m anbalar nashr etilgan yoki nashr etilm ngan, y a ’ni 
tarixiy-bibliografik yoki tarixiy-arxiv tarzd a bo'lishi m um kin.
T a ’mirchi m e’morni, aw alo , obidaning qurilish tarixi, ay- 
n iq sa, yo‘q bo ‘lib ketgan jihatlari qiziqtiradi. Shuning uchun, 
b irin ch i navbatda, obidaning qurilish shart-sharoitlari: tarixiy 
v a z iy a t, qurilish vaqti, farm o n d o ri (b u y u rtm ach isi), ustasi 
to ‘g ‘risidagi m a'lum otlar to ‘planadi.
'Yuqorida obida uchun uning atrofi — m e'm oriy m uhiti ham
k a tta ahamiyatga ega ekanligi e’tirof etilgan edi. Shu jihatni nazar­
da tu tib obida joylashgan hududning (joyning) tarixiga, u yer- 
n in g davrm a-davr o ‘zgarishlariga alohida e ’tib o r berilishi kerak. 
O b id a bilan bog‘liq bo ‘lgan m uhim tarixiy voqea va shaxslar 
aniq lanishi lozim.
O b id an i o'rganish tarixi ham m uhim . T o ‘plangan ilmiy izla- 
nish n atijalarid an foydalanish z aru r. Avvalgi ta 'm ir ishlari 
(aga r o ‘tkaziJgan b o ‘Isa) alo h id a sin ch k o v lik bilan o ‘rgani- 
lishi kerak. Tarixiy-bibliografik va tarixiy-arxiv ilmiy ishlar nati- 
ja sid a yodgorlik to ‘g‘risida tarixiy m a’lum otlar tuziladi.