Yodgorliklarini

Kroklar tuzishning o 4ziga xosliklari. O ic h o v ishlari 3 qism- 
dan iborat bo ‘lib, quyidagicha bajariladi:
— o ‘lchovning xom aki rasm lari (kroklari) ni bajarish;

---

— naturaning o ‘zidan o ‘lchash;
— tuzilgan o‘lchov chizm alari va qisqa tarixiy m a’lum otlam i 
kabinet yoki laboratoriyada ishlab chiqish.
O 'lchov bo‘yicha ishlar o lc h an ish i lozim b o ig a n obyektni 
k o ‘zdan kechirish va xomaki rasm -kroklarni tuzish bilan boshla- 
nadi. Kroklar, odatda, chizm a asboblari yordam isiz bajariladi, 
chunki havozada turganda ulardan foydalanish qiyin. Lekin xo­
m aki chizm alar asosiy shakllar m utanosibligi saqlangani holda 
tushunarli qilib bajarilishi kerak.
Buning uchun o'lchanayotgan obyektning asosiy gabaritlari- 
ni oldindan o ‘lchab olish tavsiya etiladi. B undan tashqari, ish 
boshlanishiga qadar fotosuratlar, rasm lar, chizm alar, garchand 
aniq b o lm asa-d a. tarhlar, tarzlar, qirqim lar va bino detallari 
rasm ini chizish, shuningdek, ularning joyini aniqlash u chun 
asos b o ‘lishi mum kin. Xomaki rasm -kroklarning bir aniq chiziq- 
da, puxtalik bilan bajarilishiga e ’tibor qaratish lozim. Ularning 
tayyorlanishi uchun sarflangan vaqt h a r doim o lc h o v ishlarida 
va chizm alarni bajarishda qoplanadi. N aridan-beri bajarilgan, so- 
vuqqonlik bilan tayyorlangan kroklar q a to r q o ‘pol xatoliklar- 
ning keyingi sababi bo‘lib qolishi m um kin.
O datda, o ‘lchov ishlari yoz oylarida, chizm alarni bajarish 
esa qish oylarida amalga oshiriladi. Foydalanilgan havozalar olib 
ta s h la n g a c h , x a to la rn i an iq la sh yoki tu s h irib q o ld irilg a n
o ‘lcham larni q o kshish uchun binoning navbatdagi ta ’m irlash 
ishlarini kutish kerak bo'ladi. Shunday qilib, eskizda yo‘l qo‘yilgan 
h a r qanday e ’tiborsizlik bajarilgan o 'lch o v ishlari tugatilishini 
qiyinlashtirishi m um kin, b a’zida esa ularni tugatish imkoniyati 
h am bo'lm ay qoladi.
K roklar keyinchalik faqatgina muallifning o‘zigina emas, balki 
h a r b ir arxitektura sohasini yaxshi biladigan odam , hattoki agar 
u bu im oratni naturada ko ‘rm agan b o £lsa ham , ularni tu shuna 
o lish hisobga olingan holda bajarilishi kerak. Bu ju d a m uhim , 
c h u n k i ko‘pincha o ‘lchov kroklari b ir kishi to m o n id an olib 
b o rilad i, boshqasi esa oxirida shu eskiz b o ‘yicha chizm alarni ba- 
ja ra d i.

---

Eskiz chizm alarini tayyoriashga kirishgan h a rb irg u ru h a'zosi 
barcha ishlardan oldin, ishlarning taqsimlanishida uning chekiga 
tushgan o ‘sha bino qismlarni — tarh, tarz, qirqim yoki detallar- 
ning ortogonal x o m qolipini chizib olish kerak. K eyin qaysi 
o ‘lcham larni olish, ya'ni ular qancha b o lish i kerakligi va ular­
dan foydalanib, ushbu chizm ani amalga oshirish m um kinligi ol- 
dindan yaxshilab o ‘ylab ko‘rilgan holda o ‘lcham chiziqlari jo y - 
lashtiriladi. O klcham larni qancha ko‘p b o ‘lsa, shuncha yaxshi deb 
hisoblab, tartibsiz ravishda qo‘yib chiqish mumkin em as. B un- 
day hoiatlarda b a ’zi o lc h am lar qaytarilgan, boshqalari esa tushirib 
qoldirilgan bo ‘lishi mum kin. U larni joylashtirishda an iq b ir ti- 
zimga rioya qilish kerak. 0 ‘lcham chiziqlar chizm alam i chal- 
kashtirmasligi u chun im kon qadar ulardan tashqarida b o ‘Iishi 
kerak. O lc h a m la r zanjirsim on ko'rinishda qo ‘yib chiqilishi, shu 
bilan birga, eng kichik o lc h am lar chizmalarga yaqinroq, um um iy 
0 ‘lcham lar esa keyinroq kokrsatilishi lozim.
Xomaki loyiha shu tarzda tayyorlanib b o ‘lingach, o ‘lchab 
chiqishiga qaratiladi. Olingan raqam lar esa o klcham cfiiziqlariga 
muvofiq yozib chiqiladi. Ishlarning bu qismini ikki kishi b o ‘lib 
bajarish kerak, ruletkalar yordam ida o‘lchab chiqish u c h u n esa 
yana bir kishi tan lab olinadi. U lardan ikkitasi o lc h a s h ishlarini 
bajarsa, uchinchisi chiqqan natijalarni yozib oladi va u larn i tek- 
shirib boradi. R aqam lar h ar doim tik holatda va aniq yozilishi 
kerak. Bir eskizga taalluqli o lc h a m la r faqat bir kattalikda q o ‘yib 
chiqilishi kerak. M asalan, m etr, santim etr yoki m illim etrlarda, 
bu chizm ada belgiiab 
q o ‘y r t a d i .
Tarz va qirqim chizmalariga umumiy, asosiy o lc h am lar, b ino­
ning qaysidir qismiga, tegishli detallarga esa vertikal va gorizontal 
o klcham larni bir-biriga bogklangan holda qo ‘yib chiqiladi v a no- 
m erlanadi, keyin esa alohida o lc h a b chiqiladi.
Tarz yoki uning biror-bir qismlarining baJandlik oM chamlari 
nolinchi sath deb qabul qilingan qandaydir gorizontal tekis- 
likdan, k o kpincha bino joylashgan maydon sathidan em as, balki 
sokolning yuqori tekisligidan olinadi, negaki bu m ay d o n sirti 
kam dan-kam hoiatlarda juda aniq ravishda gorizontal b o ‘ladi.
Xomaki chizm a-kroklar quyidagi talablarga javob berishi kerak:

---

1. B archa kroklar bir xil form at (30x40 sm o ‘lc h am d ag i yoki 
+
list) dagi q alin qo g'oz listida bajarilishi kerak b o ‘ladi, negaki 
u lam i birgalikda b irb u tu n -alb o m yoki papka ko‘rinishida to ‘plash 
imkonini beradi. Agar alohida xomaki chizm alam i katta o lc h a m d a
bajarish kerak b o kisa, albom form atiga t o ‘g‘ri kelishi u c h u n u la r- 
ni ham shu ta rzd a taxlash lozim b o ladi.
2. Bino o ic h a n g a n qism larining q o id a bajarilgan o rto g o n al 
xom aki ch izm alari o 'rta c h a qattiqlikdagi qalam larda, ingichka 
chiziqlarda tushlanm asdan ifodalanadi. N a m joylarda yoki yom g‘irli 
o b -h av o d a ishlangandagiga n isb atan y u m sh o q ro q q a la m la rd a n
foydalanish lozim . Q ad im dan qolgan q ism lar va h a r xil qurilish 
m ateriallarin i ajratish u ch u n rangli q alam lard an h am foydala- 
nishga ruxsat etiladi.
3. R an g lar o ic h a n a y o tg a n b in o arxitekturasida rol o ‘yn ag an 
holatlar, u la rn im xom aki ch izm alarida k o ‘rsatilishi kerak. A yrim
ran gli d o g kIar b ir n ech a m arta ta k ro rla n a d ig a n v aziy atlard a, 
u la rn i m arkazda faqatgina bir jo y d a berish, b oshqa jo y la rn i esa 
o ‘lcham lar u ch u n toza holatda qoldirish m um kin. G 'ish tli va toshli 
i m o r a t l a r o 'lc h o v i d a , im k o n i b o r i c h a , m a t e r i a l l a r h a m
o ‘lchanishi va o ‘lcham larni dala sh aro itid a olib borilgan tegishli 
chizm aiarga yozib q o ’yilishi kerak. T oshli im oratlarning m u k am - 
m al o ic h o v id a terish choklari h am k o ‘rsatiladi.
4. R aqam li ishoralar m uayyan sistem a b o ‘yicha q o ‘yib c h i- 
q ilad i, raq am larn in g yozilishi tu sh u n arli b o 'lish i lozim .
5. Bir obyektga tegishli b a rc h a c h iz m a la r n o m e rlab c h iq il- 
g an , nom i va sanasi ko‘rsatilgan h am d a bajaru vch in in g q o 4 i 
q o 'y ilg a n boMishi kerak.
6. A gar ta rh , qirqim va ta rz la rn in g b iro r-b ir detallari alo h id a 
katta m asshtabda ko'rsatilsa, u holda u m u m iy chizm alar tarkibiga 
k iruvchi bu d e ta lla r n o m e ri su ra td a D - l , D -2... tarzid a, detal 
joylashgan list n o m e ri esa m axrajda L -5 , L - 1 tarzid a izohlanadi.
D eta llar joylashgan listda y ozuvlar to ‘liq yoziladi: d etal-1 , 
d e ta l-2 va boshqalar. Listning pastki o ‘ng burchagiga esa eslatm a- 
la r joylashtiriladi: ushbu list...-n o m erli list bilan birgalikda k o £rib 
ch iq ilad i, shuningdek, unda bu d e ta lla r kiritilgan asosiy list n o ­
m e ri k o ‘rsatiladi.

---

7. 
N atu rad a n o ic h a n a -
yotgan obyektning akvarel 
y o ki x o m a k i c h iz m a la r i 
h u jjatlarg a xos x a ra k te rg a
ega bo'Iishi kerak. A yniqsa, 
akvarel o rtogonal rasm lari, 
o b y ek tn i p o lix ro m ik ta s - 
v irlash, d ev o r va p la fo n - 
larning naqsh va b o ‘yoqlari, 
frizlar, rangli park etlar, iti- 
teryer detallari, q im m atb a- 
ho daraxt navlaridan q ilin - 
gan eshik tabaqalari, tab iiy
va s u n ’iy m arm ar tu rlari, 
m etall detallar va b o shqalar 
qadrli hisoblanadi.
O 'lc h o v ishlarini o ‘tk a - 
zish m u ay y an to p q iriik n i 
ta la b q ilad i, c h u n k i k o ‘- 
pincha im oratning u yoki b u
qism larini to ‘plash qiyin va 
kerakli o ‘lch am larn i olish 
uch u n o ksha joyga m os usul 
tanlash k e ra k b o ‘ladi. Biroq 
k o ‘pgina ho liard a m a lu m
b o ig a n eng m u h u m o ‘l- 
c h ash la r q o ‘Jlani!adi. B ar­
cha h o liard a o ‘lc h ash n i y i- 
rik gabarit o ic h a m la rd a n boshiash kerak, keyin esa kich ik ro q
o ic h a m la rg a o ‘tiladi. U larn in g yig‘indisiga um um iy o i c h a m n i
b erishi u ch u n tekshirib boriladi. B unday teksh iru vlar o ‘lchov 
jaray o n id a am alga oshirilishi kerak, chunki u n ch a katta b o klm ag an
n o an iq lik lar h am u m u m iy yig‘indida sezilarli o 'zg arish n i b erish i 
m u m k in .