Yodgorliklarini


M E ’ M ORIY YODGORLtKLAR VA TA’ MIRLASH


Download 5.46 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/80
Sana03.12.2023
Hajmi5.46 Mb.
#1798397
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   80
Bog'liq
Yodgorliklarini

M E ’ M ORIY YODGORLtKLAR VA TA’ MIRLASH
MOHIYATI
I BOB. M E ’ M O R IY YODGORLIK VA TA’ M IRLASH 
TUSHUNCHALARI 
1 .1 . 
Y odgorlik va t a ’mirlash tushunchasining 
shakllanishi
M a ’lumki, h a r qanday tarixiy obidadan o ‘z vaqtida vazifasiga 
kolra foydalanilgan, keyinchalik saqlanib kelingan. B uzilganbo‘lsa, 
tuzatilgan; b a’zan qayta tiklangan. Qadimda obidalarga nisbatan 
tarixiylik hissiyoti rivoj topm agan edi. Tarixiy obidalarni qayta 
qurishda ko ‘pchilik ustalar eskisini buzib, yangisini qurishgan. 
B a’zan ulardan eski qurilish ashyosi sifatida ham foydalanilgan. 
Tarixiy binolarni obida sifatida asrab-avaylash u y g 'o n ish davrida 
taraqqiy etdi. Biroq obidalar bu davrda ham yetarli darajada 
qadrlanmadi. M asalan, Rimdagi Kolizey binosidan qurilish ashyo­
si sifatida foydalanish faqat XVII asrdagina to'xtatilgan. Ba’zi 
obidalardan esa ham isha foydalanib kelingan. Masalan, R im ibo- 
datxonasi Panteon VII asr boshidayoq cherkovga aylantirildi.
Antik obidalarga b o lg a n munosabatning ijobiy o‘zgarishi XVII 
asrga to ‘g‘ri keldi. U davrda tabiiy fanlar rivojlandi. Fandagi ilmiy 
tavsiflash tam oyillari tarixga, xususan, san’at tarixiga h a m tatbiq 
etildi. 0 ‘sha vaqtgacha antik qurilm alarni o ‘rganish faq at o ‘sha 
davrning o kz m uam m olarini hal etish uchungina olib b o rilar edi. 
Endilikda obidaga o ‘ziga xos tarixiy qimmatga ega narsa sifatida qa- 
raldi. Bu esa zamonaviy qarashga juda yaqin edi.
X V III 
asrning 1-yarm ida G erkuianum da va P om peyda keng 
miqyosli qazishlar olib borildi. Dastlabki qazilm alar aloh ida qim­
matga ega bo‘lgan san ’at asarlarinitopishgayo‘naltirildi.
XVIII 
asr oxiridan boshlab Rim shahri forumida ham shunday 
qazuvlar olib borildi. Antik san'atni ilk bor tarixiy nuqtayi mazardan 
o‘igangan olim Vinkelmandir. U “Qadimiyatning san’at tarbii” asarini 
yozadi. Bu asar san’at tarixi sohasidagi dastlabki asarlardan biri edi.


Klassitsizmning tantana qilishi ham antik sa n 'a tn i o ‘rganish- 
ga tu rtk i bo ‘ldi, XVIII asrga kelib m e ’moriy obidalarni saqlash 
z a ru ra ti tu g ‘ildi. Awaliga faqat an tik davrga taalluqli m e'm oriy 
o b id alarn i ta ’mirlash mustaqi! soha tarzida shakllandi.
X IX
asr boshida R a fa el S tern  Rimdagi K olizey inshootini 
ta 'm irla d i. U inshootning tashqi devorini tirgak devor bilan mus- 
tafrkam ladi. Birinchi tirgakning devori silliq qilib ishlandi va bu- 
n in g natijasida inshoot arxitekturasidan keskin ajralib qoldi. K e­
y in g ! tirgakning devorlari b u tu n insh o o t kabi uch qavat va attik 
q is m sifatida ishlandi.
S h u n d an so 'n g Juzeppe Valadye R im dagi T it ravog‘ini 
t a ’m irlad i. Ravoq o 'rta asrlarda q o ‘rg'on devorga kirgizib yubo- 
rilg an edi. Valadye keyingi qism lam i olib tashlab, an tik davrdag- 
is in i qoldirdi. U m um an yo‘q b o ‘lib ketgan qism lartiklandi. Tik- 
la n g a n qism lar aJohida ajratib q o ‘yildi. B irinchidan, uJar m ar- 
m a rd a n emas, balki travertindan ishlandi. Ikkinchidan, tiklati- 
g a n qism lar soddalashtirilgan shakllarda bajarildi, m asalan, us- 
tu n o bzagi kannelynralarsiz tiklandi. o ‘lchov ishlari ju d a aniqlik 
bila,n olib borildi. Asl qismlarga ju d a ehtiyotkorlik bilan yonda- 
sh ish faqat antik obidalarga tegishli hoi edi. Keyingi davrlarda vu- 
ju d g a kelgan obidalarga J,Valadye bunday h u rm at bilan yon- 
d ash m ad i. balki o‘z xohishiga k o ‘ra o ‘zgartirdi.
Bu ta'm irch ilaro b id an i butunligicha tiklam adilar, faqat vay- 
ronalarini saqlab qolishdi xolos. O bsha vaqtda vayronalarni saqlash 
o d a t tusiga kirayotgan edi. R assom lar arxitektura vayronalarini 
o ‘z la ri ishlayotgan kartinalarga fon sifatida tasvirlar edi (masalan. 
M o nteniya, Pussen ijodlarida shunday b o ‘ldi). X V III asrga kelib 
v a y ro n a larn i tasvirlash rassom chilikda m ustaqil ja n r sifatida 
sh ak llan d i. Rober, P iranezi asarlari ana sh u n d ay jan rg a misol 
b o ‘l a oladi. K atta xiyobonlarda v ay ro n alar atay in q u rilar edi. 
S te rn ham , Valadye h am m e’m oriy obidalarni ta ’m irlashdan 
ta sh q a ri yangi binolar h am qurishgan edi. U lar o ‘z ijodlarida 
klassitsizm uslubiga asoslangan edi.
Л 1 Х  asrning o ‘rtasi va ikkinchi yarm ida ta ’m irlash faqat antik 
obidalargagina tegishli b o klm ay, balki o ‘rta asr obidalariga ham 
ta a llu q li boMib qoldi. 0 ‘rta asrga qiziqish dastlab Angliyada
1 з


she'riyatda gotik davrshakllariga murojaat etishda nam oyon bo'ldi. 
Bu m am lakatda XVIII asr oxirlaridayoq istirohat bog‘larid a klassik 

Download 5.46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   80




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling