Yodgorliklarini

(\a yro n a la r’’qatoridagotik “vayronalar”ham paydo bo‘ld i. XVIII 
asr o 'rtalarid an boshlab gotikaga qiziqish boshqa Y ev ro p a mam- 
lakatlarida ham paydo bo ‘ldi.
XVIII asr oxiri — XIX asr boshida adabiyotda va s a n ’atda 
rom antizm stiii tarqaldi. M a'lum ki, klassitsizmda aqlga m urojaat 
etilsa, romantizmda tasaw uiga murojaat etildi. Bu vaqtda obidalam i 
o ‘rganish, odatda, sinchkovlik bilan olib borilar edi. U m u m a n , 
yodgorliklarga katta e ’tibor qaratilgan edi. Biroq, Fransiyada kech- 
gan inqilob davrida o ‘rta asr obidalariga feodalizm asoratiga qaral- 
ganday qaraldi. Yodgorliklar ko ‘p hollarda buzib tash lan d i. Bu- 
zishga qarshi qon u n 1793-yilda qabul qilindi. N a z o ra t uchun 
maxsus hay ’at ham tuzildi. Lekin hay’atning o ‘zi g o tik a davriga 
oid binolarni buzishga m xsat berar edi.
O krta asr obidalarini ta ’mirlash XIX asrning b irin ch i o ‘n yil- 
ligidan boshlandi. Bu jarayon turli mamlakatlarda tu rlic h a o‘tdi. 
Angliyada ta'm irlash ishlari orqali obidalar “ yaxshilanar” edi. 
Ta'mirlanayotgan obida asl holatiga yaqinlashtirilmay, o 's h a davrda 
g o tik a q a n d ay talq in e tiia y o tg an (tu sh u n ila y o tg a n ) b o ‘lsa, 
o ‘shanday ishlanar edi. Fransiyadagi soborlaming qu rilm ay qolib 
ketgan qismlari erkin talqin qilinib qurilar edi. M asalan , Ruan 
shahri soborining shpili a n ’anaviy ashyo b o ‘Igan to sh d a n quril­
may, amaliyotga keng tatbiq etiiayotgan yangi ashyo — c h o kyandan 
qurildi. C h o 'y an n in g ishlatilishi tanqid qilindi. A m m o aw al 
bo'lm agan qismni qurish zaruriyati hech shubhaga olinm adi.
XIX asr o ‘rtasida ta'm irlashda qator m uam m olar p ay d o boldi. 
Shulardan ikkitasi juda m uhim edi.
B irinchisi — q o ‘sh im ch a m iqdori, y a’ni q u rilm a y qolgan 
yoki y o ‘q b o ‘lib ketgan q ism lar o ‘rnini qay m iqdorda t o ‘ldirish 
m uam m osi.
Ikkinchisi — keyingi davrda q o kshilgan qismlarga m unosabat 
m uam m osi. Bu m asalalar ustida qizg‘in bahslar olib b o rild i. Shu 
yo‘sinda ta ’mirlash nazariyasi shakllandi.
Ingliz adibi va tanqidchisi J o n Ryoskin ta ’mirlash n i tanqid 
qilib chiqdi. U ning ta ’biricha, ta ’mirlash — obidani k e n g , yop-

---

pasiga buzish demakdir. Ryoskin bo‘yicha ta'mirlash o‘miga obidaga 
m u tta s il q arab tu rish , ilo ji b o ‘lm a g a n id a esa o b id a y o ‘q 
bo'Tayotganini kuzatish bilan kifoyalanish lozim.
Fransuz arxeologi A d o lf Napoleon Didrort ta 'm irc h in in g h u - 
quq larin i cheklab turish kerak deb hisoblagan edi. “ B iror shoir 
“ E n e id a ” dostonidagi she*rlarni oxirigacha yozib q o ‘yishga, biror 
rassom Rafael bitirmagan asarni tugatishga, b iro r haykaltarosh 
M ikelanjeloning oxiriga yetkazm agan haykalini tugatishga h a- 
rak at qiimaganidek, sogklom fikrli m e'm o r ham tugatilm agan 
binoni oxiriga yetkazishga harakat qilmasligi kerak”J, - deb yozgan 
edi u. D idron obidani keyingi qo ‘shim chalardan «tozalab stilistik 
yaxlitlikka erishish» usulini ham qoraladi. K o‘p xatolardan saqla- 
nishning birdan-bir yo‘li o ‘rta asr m e’morchiligini puxta o ‘rganish 
d eb bildi. Bu esa, tadqiqot — ta ’mirlashning asosi degan tushun- 
ch an in g shakllanishi edi. M azkur tushunchaning salbiy tom oni 
t a ’m irlashdagi har qanday m asalani ham tadqiqotchining bir 
o ‘z i yecha oladi, degan n o to ‘g‘ri xulosaga olib kelishiga sabab 
b o kldi. Asliyatga taqlid qilish, undan nusxa olish h am xatolar ol- 
d in i olish deb tushunildi. Xullas «o'xshama (analog) boyicha 
ta 'mirlash» usuli vujudga keldi.
A rxitektor Violle-le-D yuk yetuk olim edi. U g o tik an i b adi­
iy m ukam m al m uhandislik tizimi tariqasida tushundi. Uning 
fikricha, ta ’mirlash — buzilgan tizim ni tiklashdir. U Lassyu bi­
lan Parijdagi N otrdam soborini ta'm irladi. Ikkalovi ham «avvalgi