Yoqilgʻi reja: Yoqilgʻi va uning xossalari Yoqilgʻi tarkibi va tavsiflari
Download 104.51 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qattiq va suyuq yoqilgʻining tarkibiy qismi
- Yonuvchi gazning tarkibiy qismi
- Kerosin
- Roʻzgʻor oʻtxona yoqilgʻisi
- Qattiq yoqilgʻi .
- Toshkoʻmir qora
- Qishloq xoʻjaligi chiqindilari
|
YOQILGʻI Reja: 1. Yoqilgʻi va uning xossalari 2. Yoqilgʻi tarkibi va tavsiflari
Asosiy tarkibiy qismi ugleroddan iborat yonuvchi moddaga yoqilgʻi deyiladi. Kimyoviy reaktsiyaning jadal borishi natijasida yoqilgʻi oʻzidan issiqlik chiqaradi. Yoqilgʻiga quyidagi talablar qoʻyiladi: -
-
yonish mahsulotining tarkibida tabiatga zarar yetkazadigan moddalar miqdorining kam boʻlishi; -
tez va toʻla yonishi; qazib olish oson boʻlishi; -
qayta ishlash hamda transportda bir joydan ikkinchi joyga koʻchirishning oson boʻlishi. Yoqilgʻi qazib olinishi va tayyorlanishiga koʻra tabiiy va sun’iy boʻladi. Tabiatda ishlatishga tayyor mavjud boʻlgan yoqilgʻilar tabiiy yoqilgʻilar deyiladi. Qazib olinadigan toshkoʻmir, yonuvchi slanetslar, torf, neft, gaz, oʻtin, qishloq xoʻjaligi ishdab chiqarishi chiqindilari tabiiy yoqilgʻi hisoblanadi. Tabiatdagi yoqilgʻilarni yoki umuman moddalarni qayta ishlash natijasida olinadigan yoqilgʻilar
yoqilgʻi, briketlar, yogʻoch koʻmiri, benzin, kerosin, solyar moyi, gazoyl, motor moyi, mazut, domna va koks batareyasi gazlari va tabiiy gazni qayta ishlashda olinadigan gazlar kiradi. Issiqlik energiyasining asosiy manbai yoqilgʻi boʻlib, D.I. Mendeleev tahriflashicha yoqilgʻi “issiqlik olish uchun atayin yondiriladigan yonuvchi modda”. Agregat holati boʻyicha yoqilgʻini qattiq, suyuq va gaz koʻrinishidagi turlarga boʻlinadi. Yoqilgʻi organik va yadroviy, kelib chiqishi boʻyicha tabiiy va sun’iy boʻlishi mumkin. Jadval 14.1 da yoqilgʻining kelib chiqishi va agregat holati boʻyicha tavsifi keltirilgan. Organik yoqilgʻilarni yoqqanda issiqlik ajralishi havodagi kislorod bilan yonish elementlari bogʻlanishi reaktsiyasi natijasida amalga oshadi. Yadroviy yoqilgʻi ishlatilganda issiqlik energiyasi ba’zi ogʻir elementlar (U 235 , Pu
239 , U
233 ) ning atom yadrolari yemirilishi reaktsiyalarida ajraladi. Yadroviy yoqilgʻi eng yaxshi organik yoqilgʻilarga nisbatan ham million baravar koʻp issiqlik ajratadi. Jadval 1 Agregat Kelib chiqishi holati
tabiiy sun’iy
Gaz Tabiiy va yoʻlovchi gazlar
Generator, domna, chiroq, koks biogazi va boshqalar Suyuqlik Neft Mazut, uy-roʻzgʻor yoqilgʻisi, dizelgʻ
yoqilgʻisi, benzinlar, kerosinlar va boshqalar Qattiq
Antratsit, toshkoʻmir, yonuvchi slantslar, torf, yogʻoch oʻtin, qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi chiqindilari Koks, yarimkoks, torfli va
toshkoʻmirli briketlar, yogʻoch koʻmir
Hozirgi vaqtda issiqlik enegiyasi olishning asosiy manbai boʻlib organik yoqilgʻi ishlatiladi. Yer sharida ishlab chiqarilayotgan va istehmol qilinayotgan energiyaning taxminan 70% i organik yoqilgʻi yoqish hisobiga olinadi va 30% - suv, shamol, qoʻyosh va yadroviy yoqilgʻilar hisobidan olinadi. Yil sayin qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida neft mahsulotlariga va tabiiy gazga ehtiyoj oshib bormoqda. Kelajakda joylardagi yoqilgʻi turlarini keng miqyosda ishlatish koʻzda tutilmoqda.
elementlar birikmalari kiradi. Qattiq va suyuq yoqilgʻi tarkibiga quyidagi yonuvchi moddalar: uglerod C, kislorod O, azot N, kul A va namlik W kiradi. Yoqilgʻi tarkibidagi oltingugurt odatda yonuvchi va yonmaydiganga boʻlinadi. Yonmaydigan oltingugurt yoqilgʻining mineral qismi tarkibiga kiradi. Yonuvchi oltingugurt (uchuvchan) organik S or va kolchedan S k turlarga boʻlinadi. Kolchedan oltingugurt tarkibi FeS 2 ; S uch =S or +S k . Kolchedan oltingugurt mineral qism tarkibiga kirsada, u yonish jarayonida ishtirok etadi. Yoqilgʻiga kirgan mineral aralashmalar kul (A) ni tashkil qiladi, kul esa yonish jarayonida ishtirok etmaydi va yoqilgʻining issiqlik qimmatini kamaytiradi. Organik yoqilgʻilar organik, yonuvchi, quruq va ishchi massalari bilan tavsiflanadi. Yoqilgʻi massasini har bir tashkil etuvchiga mos ravishda darajasi koʻrinishida indeks bilan belgilanadi.
Organik massa: Cº + Hº + Sº + Oº + Nº = 100% (1) Organik massadagi oltingugurt tarkibiga kolchedanli oltingugurt kirmaydi. Yonuvchi massa (quruq kulsiz): C yo
+ H yo
+ S yo uch + O yo
+ N yo
= 100% (2) Yonuvchi massa tarkibi yoqilgʻini yonish materiali sifatidagi xossalarini aniqlaydi. Quruq massa: C q
q +S q uch +O q + N q = 100% (3) Quruq massa tarkibiga hamma moddalar, shu jumladan kul ham kiradi. Ishchi massa: C i
i + S
i uch
+ O i + N i + A
i + W
i = 100% (4) Yoqilgʻining umumiy massasi, shu jumladan kul va namlik, ishchi massasi deyiladi. Yonish jarayoni tahlili bilan bogʻliq hisoblar, qoida boʻyicha ishchi massa boʻyicha olib boriladi. Yoqilgʻi element tarkibini bir massadan boshqasiga kiritish proportsiya yoki mos keluvchi koeffitsientlar yordamida amalga oshiriladi. Gazlar tarkibi komponentlar hajmiy tarkiblari yigʻindisi koʻrinishida yoziladi: CH 4
2 + CO + C
n H m + O 2 +N 2 + H
2 S = 100% (5) Yoqilgi tarkibini bir massadan ikkinchi massaga oʻtkazib hisoblash kotffisientlari 2- jadvalda keltirilgan. 2- jadval Yoqilgining berilgan massasi Massaga otkazib hisoblashМассага ўтказиб ҳисоблаш kotffisientlari ishchi
yonuvchi quruq
ishchi
1 ) W (А 100 100
и и
и W 100
100
yonuvchi 100
) W (А 100 и и
1 100 100 к
100 W 100 и
к 100
100 A
1
3-jadval Qattiq va suyuq yoqilgʻining tarkibiy qismi Yoqilgʻi turi Yoqilgʻi tarkibidagi yonuvchi elementlar, %
S yo N yo O yo
S yo
Yogʻoch 50
6 43
0 Torf
53 - 62 5,2 - 6,2 32 - 37 0,1 – 0,3 Qoʻngʻir koʻmir 62 - 72
4,4 – 6,2 18 - 27
0,5 – 6,0 Toshkoʻmir 75 - 90 4,5 – 5,5 4 - 15 0,6 – 6,0 Antratsit 90 - 96
1,0- 2,0 1 - 2
0,5 – 7,0 Neft
83 - 86 11 - 13
1 - 3 0,2 – 4,0
4-jadval Yonuvchi gazning tarkibiy qismi
Gaz turi Quruq gaz hajmidagi modda miqdorlari, % SN 4 N 2 SO S ’ N m O 2 SO 2 N 2 S N 2 Tabiiy
(Buxoro) 94,6
- - 3,8 - 0,4 - 0,9
Koks gazi (tozalangan) 22,5 57,5
6,8 1,9
0,8 2,3
0,4 7,8
Domna gazi
0,3 2,7 28
- - 10,2 0,3 58,5
Suyultirilgan gaz
4 qolgani boshqa gazlar: propan 79%, etan 6%, vodorod, izobutan 11%
Yoqilgʻi tarkibida uglerod qancha koʻp boʻlsa, kislorod shuncha kam boʻladi va aksincha. Kislorod miqdorining yoqilgʻi tarkibida ortishi uning issiqlik berishini pasaytiradi. Yoqilgʻi tarkibidagi kimyoviy elementlarning reaktsiyaga kirishi (yonishi)da xar xil miqdordagi issiqlik ajraladi. Kam miqdorda vodorod gazi suvni elektroliz qilish usuli bilan olinadi va ilmiy tadqiqot laboratoriyalarida qoʻllaniladi. Tabiiy va sun’iy gaz yoqilgʻi sifatida sanoatning va qishloq xoʻjaligining turli tarmoqlarida, avtomobilda, aviatsiyada oxirgi oʻn yil mobaynida keng qoʻllanilmoqda.
Yoqilgʻi tarkibini bilish zarurati yonish jarayonining material muvozanati mahsulotini olish uchun kerak. Bundan tashqari, yoqilgʻi tarkibi yoqilgʻining issiqlik qimmatini aniqlaydi, bu esa uning yonish solishtirma issiqligi Q ni, ya’ni 1 kg suyuq yoki qattiq yoqilgʻi yoki 1 m 3 gaz yoqilgʻi normal sharoitlarda toʻliq yonishida ajraladigan issiqlik miqdori (mos ravishda kJ/kg, kJ/m 3 oʻlchov birliklarida)ni tavsiflaydi. Yonishning solishtirma issiqligini hisoblab topish yoki kalometrik uskunada tajriba usuli bilan aniqlash mumkin. Yoqilgʻi yonish solishtirma issiqligini aniqlashda yoqilgʻi element tarkibi boʻyicha D.I.Mendeleev taklif qilgan formuladan foydalaniladi. Undan koʻrinadiki, yoqilgʻi yonish issiqligi uning alohida elementlari yonganda ajraladigan issiqliklar yigʻindisiga teng. Suyuq yoki qattiq yoqilgʻining yuqori solishtirma yonish issiqligi uchun formula quyidagi koʻrinishga ega: Q yu = 339C + 1256H - 109(O - S), kJ/kg (6) 1kg suvni bugʻlantirish uchun 2512 kJ issiqlik sarf qilinadi, W foizlarga berilganligini hisobga olib, namlikni bugʻlantirishga ketayotgan issiqlik 25W ga teng. Suyuq yoki qattiq ishchi yoqilgʻining quyi solishtirma yonish issiqligi ushbu formuladan aniqlanadi: Q q i = 339C + 1030H - 109(O-S) - 25W, kJ/kg, (7) bunda koeffitsientlar alohida elementlarning yonish issiqligini ifodalaydi va 100 ga boʻlingan soni keltiriladi; C,H,O,S-yoqilgʻidagi har xil elementlar tarkibi, %. Gaz yoqilgʻisining yonish issiqligi 1m 3 quruq gazga nisbatan normal sharoitlar uchun olinadi va tashkil etuvchi elementlar yonish issiqligi orqali toʻiladi: Q q q = 358CH
4 +638C
2 H 6 +913C 3 H 8 +108H
2 +126CO+590C 2 H
+234H 2 S ; kJ/m 3 (8)
bunda CH 4 ,C
2 H 6 va boshqalar –gaz aralashmasidagi mos komponentlarning tarkibi, hajm boʻyicha % da. Issiqlik energetik uskunalarining koʻrsatkichlarini rejalashtirish, iqtisodiy hisoblashlar va solishtirishlar yagona asosda amalga oshirilishi zarur. Buning uchun shartli yoqilgʻi tushunchasi kiritiladi, uning yonish issiqligi 29,35 MJ/kg ga teng qilib qabul qilinadi, bu quruq kam kulli koʻmirning yonish issiqligiga toʻgʻri keladi. Gaz yoqilgʻisi. U qozon qurilmalarida, issiqlik generatorlarida, suv qizdirgichlarda, gazli isitish asboblarida, shuningdek ichki yonuv dvigatellarida ishlatiladi. Tabiiy gaz asosan metandan va qisman boshqa uglevodorodlar va inert gazlar aralashmalaridan tashkil topgan. Tabiiy gazning taxminiy tarkibi hajm boʻyicha quyidagicha: metan – 85 ... 99; etan 1,0 ... 8.0; propan-butan-0,5...3; azot 0,5...0,7; uglekislota 1,8 gacha. Siqilgan gaz tabiiy, neft olishdagi yoʻlovchi, koksli gazlar va boshqalardan olinadi. Siqilgan gazlarning asosiy komponentlariga metan, uglerod oksidi, vodorod, azot, uklekislota gazi suv bugʻlari vodorodli oltingugurt, ammiak va boshqa aralashmalar kiradi. Siqilgan gazlarni gaz magistrallariga, shuningdek gaz olish va qayta ishlash joylari yaqin joylashgan qishloq tumanlarida qoʻllash juda qulay. Siqilgan gazlar avtomobillarda ishlatiladi, buning uchun ularga 50l sigʻimli balonlar oʻrnatiladi, balonlarda ishchi bosim 20 MPa ga teng. Suyultirilgan gazlar roʻzgʻorda keng qoʻllaniladi, shuningdek avtomobil transportlarida ishlatiladi. Bu gazlar neftni birlamchi qayta ishlash mahsulotlari yoki yoʻlovchi gazlar boʻladi. Suyultirilgan gazlarning asosiy komponentlari butan va propan boʻladi va uncha koʻp boʻlmagan miqdorda metan, etan, etilen, propilen va butilen boʻlishi mumkin. propan va butan ma’lum bosim ostiga suyuqlik holatiga oson oʻtadi. Uy-roʻzgʻor iste’moli uchun uch xil markali siqilgan gazlar ishlab chiqiladi: SPBTZ -propan va butan aralashmali texnikaviy qishki, SPBTL -propan va butan aralashmali texnikaviy yozgi va BT-texnikaviy butan. SPBTZ aralashma 75%dan kam boʻlmagan propan va propilen, SPBTL 60%dan oshmagan butan va butilen, texnikaviy butan BT-60%dan kam boʻlmagan butan va butilen tarkibli boʻladi.
uskunalar – gaz generatorlarida olinadi. Ishlatiladigan qattiq yoqilgʻi sifatida toshkoʻmir, oʻtin, torf, qishloq xoʻjalik chiqindilari (qirindi, kungaboqar poyalari, kanop choʻplari va boshqalar)dan tayyorlangan briketlar, quymalar ishlatiladi. Gaz olish uchun qoʻllaniladigan qattiq yoqilgʻi turlariga bogʻliq holda generator gazi tarkibi quyidagi oraliqlarda oʻzgaradi: CO - 25..30%, N 2 -12...15%; CN 4 - 0,5...3,5%; CO 2 -5...8%; O 2 -0,2...0,5%; N 2 -45...50%. Generator gazining quyi yonish issiqligi 5000...65000 kJ/m 3 ga teng. Biogaz. Bizning malakatimizda va jahonning koʻpgina davlatlarida qisqa vaqt ichida chorva chiqindilaridan yuqori sifatli organik sifatli oʻgʻit bilan birgalikda metan tarkibli gaz olish muammosi katta qiziqish uygʻotadi. Shu sababli chorva goʻngini achitish uchun turli anaerobli mikrobiologik reaktorlar konstruktsiyalari paydo boʻldi. Bu reaktorlarda reaktsiyalar bir vaqtda amalga oshadi. Biogaz tarkibida metan 70% gacha yetadi, uning quyi yonish issiqligi 23000 kJ/m 3 gachani tashkil etadi. Suyuq yoqilgʻi. Suyuq yoqilgʻi ishlab chiqarish uchun asosiy manba neft hisoblanadi. Neft tarkibiga koʻra olinadigan yoqilgʻi zichligi 690 dan 1015 kg/m 3
gacha oʻzgaradi. Neft qazib olish joylari tarkibining bir xil emasligidan uning kimyoviy tarkibi turlicha. Neftning asosiy elementlariga uglerod (83...87%) va vodorod (12...14%) kiradi. Bundan tashqari neft tarkibida kislorod (0,1...0,3%), oltingugurt (kam oltin- gugurtli neftlarda 0,01% dan va yuqori oltingugurtli neftlarda 5...7% gacha), azot (0,02...1,7) shuningdek kam miqdordagi boshqa elementlar kiradi. Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida quyidagi neft mahsulotlari foydalaniladi: benzinlar, kerosinlar, dizel yoqilgʻilari, mazutlar, roʻzgʻor isitish yoqilgʻilari.
76, AI-80, AI-93, AI-98 markali benzinlar chiqariladi. A harfi benzin avtomobil uchun ekanligini bildiradi, sonlar oktan soni qiymatinini koʻrsatadi, oktan soni motor usulida aniqlanadi. AI-98 dan tashqari barcha benzinlar yozgi va qishkilarga boʻlinadi. Yozgi benzinlar shimoliy va shimoli-sharqiy viloyatlarda 1 a’reldan 1 oktyabrgacha, qolgan viloyatlarda yil davomida qoʻllaniladi, qishki benzinlar – shimoliy va shimoliy sharqiy viloyatlarda yil davomida,boshqa viloyatlarda 1 oktyabrdan 1 aprelgacha qoʻllaniladi. Benzinlarning quyi yonish issiqligi oʻrtacha 44000 - 44500 kJ/kg ni tashkil etadi. Kerosin issiqlik generatorlarida, quritgichlarda hamda roʻzgʻor ehtiyojlarida yoqilgʻi sifatida ishlatiladi. Dizel yoqilgʻisi katta aylanish sonli dizellarda qoʻllanilish sharoitiga bogʻliq holda uchta: L-yozgi, Z-qishki va A-arktika markada ishlab chiqiladi. Oʻrtacha va kichik aylanish chastotali dizellar uchun dizelgʻ yoqilgʻisi ikki-DT va DM markalarda ishlab chiqiladi. Yoqilgʻining turgʻun qurilmalarda ishlatilishida u qizdiriladi, tindiriladi va filgʻtrlanadi. Dizelgʻ yoqilgʻilari quyi yonish issiqligi 42600 kJ/kg atrofida boʻladi.
mazutlar neftni, yonuvchi slanetslarni, toshkoʻmirlarni qayta ishlash mahsuloti boʻladi. Oʻtxona mazutlaridan neftdan kelib chiqadigani koʻproq kengroq qoʻllaniladi. Mazutning asosiy sifat koʻrsatkichi quyushqoqligi boʻlib, u mazutni markirovkalash asosiga qoʻyilgan. Qishloq xoʻjaligiga 40 va 100 markali oʻtxona mazutlari qozonxonalar uchun keltiriladi. Quyi yonish issiqligi quruq yoqilgʻi hisobida kam oltingugurtli 40 markali mazut uchun 40740, 100 markali uchun - 40530 kJ/kg, oltingugurtli 40 va 100 markali mazut uchun - 39900 kJ/kg . Qotish harorati 40 markali mazut uchun 10 o S dan yuqori, 100 markali uchun 25 o S dan yuqori boʻlishi kerak. Roʻzgʻor oʻtxona yoqilgʻisi qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida keng ishlatiladi. Bu yoqilgʻida bugʻ va suv qizdirish qozonlari, issiqlik generatorlari, don quritkichlar, uy-ruzgʻor ehtiyojlari uchun qurilmalarda ishlatiladi. Tashqi koʻrinishdan bu yengil harakatlanuvchi kam smolali (saqichli) suyuqlik boʻlib, neftdan olinadi. Bu yoqilgʻi dizel yoqilgʻisiga solishtirilganda keng fraktsiyali tarkibga ega, uning qotish harorati keraklicha yuqori – minus 15 o S, bu esa uni past haroratlarda ishlatishda qiyinchilik tugʻdiradi. Shuning uchun yoqilgʻi saqlanadigan idishlar va yoqish qurilmasiga uzatish quvurlari isitiladigan binolarga joylashtirilishi kerak. Ushbu yoqilgʻining quyushqoqligi 20 o S da 5 mm 2 /s (sSt) dan yuqori boʻlmasligi kerak, uni oltingugurti kam neftdan tayyorlashda oltingugurt miqdori 0,5 % dan oshmasligi kerak. Quyi yonish issiqligi quruq yoqilgʻiga koʻra hisoblanganda 41160 kJ / kg dan oshmaydi.
(qazib olinadigan koʻmirlar, torf, yonuvchi slanetslar, oʻtinlar, qishloq xoʻjaligi chiqindilari) kabi sun’iy (har xil briketlar, yogʻoch koʻmir, koks) lar ham ishlatiladi. Koʻp hollarda mahalliy tabiiy yoqilgʻilar – torf va oʻtin, Oʻrta Osiyo respublikalarida qishloq xoʻjaligi chiqindilari ishlatiladi.
shuning uchun ularning yonish issiqligi qiymatlari oraligʻi 8400...18800 kJ/kg. Ular oson yonadi, uzoq tutab yonadi, oksidlanishga va oʻz-oʻzidan yonishga layoqatli. Shuning uchun ularni shtabelda 2,5 m balandlikda taxlash tavsiya etiladi va bir oydan ortiq saqlanmaydi. Qoʻngʻir koʻmirlar organik massasi tarkibi boʻyicha bir jinsli emas: S yo = 65...78 %, N yo
= 4,3...6,2 %, O yo = 16...27 %, N yo = 0,7...1,8 %, S yo = 0,4...3,9 %. Yonuvchi massadagi uchuvchan moddalar 40...50 % ni tashkil etadi, ba’zi xil koʻmirlarda 60% gacha yetadi. Toshkoʻmir qora rangga ega va qoʻngʻir koʻmirdan tarkibida kul va namlik kam miqdorda ekanligi bilan farq qiladi. Toshkoʻmir tarkibida organik massa boʻyicha bir jinsli emas: S yo = 78...90 %, N yo = 4,0...5,8 %, O yo = 3...15 %, N yo = 0,5...2,0 %, S yo =
1...6 %, A = 13...27 %, koʻpincha 25% atrofida, suv – 4...12 %. Quyi ishchi yonish issiqligi 20730...31400 kJ /kg gacha oʻzgaradi. Qishloq xoʻjaligida temirchilikda yoqish uchun yaroqli toshkoʻmirlar qoʻllaniladi. Bu koʻmirlar tarkibida 20% dan oshmagan uchuvchi birikmalar, kam miqdorda oltingugurt boʻlishi, yonish issiqligi 25000...27000 kJ/kg va qotish
qobiliyatiga ya’ni havo yetishmaganda parchalanishida boʻlaklangan koʻrinishdagi koks (uvalanmasligi) hosil qilishi kerak. Bunday koʻmirlar odatda temirchilik koʻmirlari deyiladi. Antratsit qora rangli kulrang aralashmali koʻrinishga ega, yuqori zichlik va mustahkamlikka ega, uni uzoq masofalarga sezilarli maydalamasdan tashish mumkin. Antratsitda uncha koʻp boʻlmagan (3..5%) suv, kullar (10...15%) va uchuvchi moddalar (2...9%) bor. Uning yonish issiqligi 25000...27000, ba’zida 30000 kJ/kg. Slanetslar tarkibida koʻp miqdorda kul (50...60%) va suv (13...20%) mavjudligi bilan farq qiladi. Slanetslar yonuvchi qismi tarkibida koʻp miqdorda vodorod (10 %gacha) bor va uchuvchan moddalar chiqishi 90% ga yetadi, shuning uchun ular oson yonadi. Koʻp miqdorda kul va namlik borligi slanetslarning issiqlik qimmatini keskin kamaytiradi, ularning yonish issiqligi yuqori emas va 5800...108000 kJ/kg ni tashkil etadi. Qishloq xoʻjaligida slanetslar mahalliy qozonxona yoqilgʻisi sifatida ishlatiladi. Torf har xil oʻsimliklar qoldiqlarining ortiqcha namlik va havo yetishmasligidan parchalanishi natijasida hosil boʻladi. Oʻsimliklar qoldigʻidan (qamish va boshqalar) hosil boʻladigan torf mineral tuzlarga boy boʻlib, toʻqay torflari deyiladi. Uning kulligi 8...16 %. Agar torf mineral tuzlari kam oʻsimliklar qoldigʻidan hosil boʻlsa, ular moxli deyiladi, ular tarkibidagi kulligi 2...4 % miqdorda boʻladi. Torflarning aralash oʻtish jarayonlaridan kelib chiqadiganlari uchraydi, ularning kul miqdori 7...9 %. Torf asosan bir jinsli massa boʻlib rangi sariqdan qoramtir malla ranggacha, tabiiy namligi 85...95 % boʻladi. Torfning organik massasi quyidagi tarkibi bilan tavsiflanadi: S yo = 55...56 %, N yo
= 5...6 %, O yo = 35...40 %, N yo = 0,5...3 %, S yo = 0,12...1,5 %. Quyi yonish issiqligi yonuvchi massa uchun 12000 kJ/kg atrofida boʻladi. Qishloq xoʻjaligida torf yoqilgʻi sifatida issiqlik qurilmalarida va roʻzgʻor ehtiyojlarida, shuningdek oʻgʻit sifatida keng ishlatiladi.
tuzlardan tashkil toʻadi. Bu yoqilgʻining organik qismidagi elementlar tarkibi quyidagicha: S yo = 50 %, N yo = 6 %, O yo = 43 %, N yo = 1 %. Oʻtinlarda asosiy yonmaydigan qismi namlik boʻlib, yangi qirqilgan yogʻoch-larda 50...60 % ga yetadi. Oʻtinlar quruq (namligi 25% dan kam), yarim quruq (namligi 25...30 %) va hoʻl (namligi 35% dan oshiq) oʻtinlarga boʻlinadi. Quruq oʻtinlarga kuz va qish davrida tayorlangan bir yildan kam boʻlmagan muddat saqlanganlari kiradi; yarim quruq – olti oydan kam boʻlmagan; hoʻl – qirqilgandan soʻng olti oydan kam. Oʻtinning yonuvchi massasi yonish issiqligi 18800...19200 kJ/kg ni tashkil etadi, biroq 30% namlikda u 13300 kJ/kg gacha kamayadi.
Qishloq xoʻjaligi chiqindilari ishlab chiqarish va roʻzgʻor ehtiyojlari uchun ayniqsa oʻrmonga yaqin tumanlarda keng ishlatiladi. Chiqindilarga somon, kungaboqar boshogʻi, kanop poyasi, kungaboqar va gʻoʻza poyalari, sholi chiqindilari va boshqalar kiradi. Chiqindilar organik massa tarkibi boʻyicha koʻproq oʻtinga yaqin. Sun’iy yoqilgʻilar fizik-mexanik usullarda (saralash, boyitish, quritish, briketlash (qoʻyma), va boshqalar) va fizik – ximik usullarda (quruq haydash, yarim kokslash, kokslash va boshqalar) olinadi. Briketlar qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi chiqindilaridan yelimlab bogʻlovchi moddalar qoʻllanib 100...150 MPa bosim ostida zichlanib olinadi (sovuq briketlash). Torflarni, changlar va koʻmir uvoqlarini issiqlik bilan briketlashda bogʻlovchi modda sifatida yoqilgʻi qizdirilganida ajraladigan modda – mum ishlatiladi.
1. Yuqori solishtirma yonish issiqligi deb nimaga aytiladi? 2. Quyi solishtirma yonish issiqligi deb nimaga aytiladi? 3. Shartli yoqilgʻining yonish issiqligi qanday? 4. Tabiiy gazning taxminiy tarkibini aytib bering va uning yonish issiqligi qanday? 5. Qishloq xoʻjaligida ishlatiladigan qaysi qurilmalarda roʻzgʻor pechi yoqilgʻisi qoʻllaniladi? 6. Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarilishining qaysi chiqindilari yoqilgʻi sifatida qoʻllaniladi? Download 104.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|