Yorug‘likning qutblanishi. Qutblanmagan (tabiiy) va qutblangan yorug‘lik nurlari

YORUG‘LIKNING IKKI DIELEKTRIK CHEGARASIDAN
QAYTISH VA SINISHIDA QUTBLANISHI. BRYUSTER QONUNI.

Qutblanmagan (tabiiy) yoruq‘lik ikki dielektrik chegarasidan qaytgan va o‘tgandagi qutblanishini tajriba asosida tekshirgan Bryuster o‘z qonunini ta’riflaydi:

Ikki dielektrik chegarasiga yoruq‘likning tushish burchagining tangensi ikki muxitning nisbiy sindirish ko‘rsatgichiga teng bo‘lganda qaytgan nur to‘liq qutblanib, singan nur qisman qutblanar ekan (5-rasm), ya’ni: .
Bu yerda i_b – to‘la qutblanish (Bryuster) burchagi, n ikki muxitning nisbiy sindirishini kursatgich Yoruglikning sinish qonuni ni (4) bilan taqqoslansa, quyidagi kelib chiqadi: .
Demak, ikki dielektrik chegarasidan qaytgan yoruq‘lik to‘liq qutblanganda, qaytgan va singan nurlar orasidagi burchak 90^o ga teng bo‘lishi kerak.
Shunday qilib, ikki dielektrik chegarasi yoki dielektrik bilan vakuum chegarasi polyarizator (qutblagich) bo‘la olar ekan.
Nurning tushish burchagidan qat’inazar singan nur qisman qutblanadi. Shuning uchun xam cheksiz ko‘p yomq‘ir tomchilardan sinib o‘tgach kamalak ko‘rinishidagi yoruq‘lik ham qutblangandir.
Qurilma va tajribaning tavsifi
(Bu ishni bajarishdan oldin "Yorug‘likning qutblanishi"dan iborat qisqacha nazariya bilan tanishib chiqish kerak).
Malyus qonuniga binoan, polyarizator va analizatordan o‘tgan yoruq‘likning intensivligi polyarizator va analizator qutblanish tekisliklari orasidagi burchak kosinusining kvadratiga to‘q‘ri proporsionaldir.
. (5)
Qurilmaning chizmasi 9-rasmda tasvirlangan. Unda L – lampochkadan chiqayotgan yoruq‘lik nuri, qo‘zq‘almas P – polyarizatordan o‘tganda qutblanadi va nur o‘tgan o‘q atrofida erkin aylana oladigan A analizatorga tushadi. Analizator maxkamlangan D diskning shkalasidan A analizatorning burilish burchagi - ni o‘lchash mumkin. Polyarizator va analizatordan o‘tgan yoruq‘lik nuri Ф fotoelementga tushadi.
To‘g‘rilagichga ulangan fotoelementda hosil bo‘lgan fototokning qiymati mikroampermetr (mkA) bilan o‘lchanadi. Fotoeffekt qonuniga binoan fototokning qiymati yoruq‘likning intensivligi I ga proporsionaldir, ya’ni . U vaqtda fototok I_f ham cos² ga proporsional bo‘ladi. Agar I_f fototokning cos² ga boq‘lanish grafigi chizilsa, bunday bog‘lanish koordinata boshidan o‘tuvchi to‘q‘ri chizirdan iborat bo‘ladi.