Yozuvning paydo bo’lishi va o’zbek yozuvlari tarixi

yondashilsa, bunga ishonch hosil qilinadi. Til har kun, har daqiqa o’zgaruvchan xodisadir Tildagi sodir bo’layotgan o’zgarishlar shunday sekinlik bilan bo’ladiki, buni bir avlodning yashash davrida ajratib olish va uni qayd qilish odatda amri maxoldir. Uch-to’rt avloddan keyin esa, tilning leksik, grammatik qatlamlaridagi siljishlar ko’zga tashlana boshlandi.Bunday siljishlarni biz bir narsa tufayli u xam bo’lsa yozuv orqali bilib olishimiz mumkin (gap yozuv paydo bo’lgandan so’nggi davr xaqida boradi). Agar yozuv bo’lmasa, til evolyustiyasi to’grisida bizda xech qanday tasavvur bo’lmasligi mumkin edi. Faqat yozuv borligi uchungina, biz tilning tarixiy taraqqiyotini kuzatish sharafiga muyassar bo’lamiz: bu rivojlanishni qayd qilamiz, oldingi avlodlarimiz tilini o’rganib, uni xozirgi davrdagi til bilan qiyoslaymiz. Tilning rivojlanish yo’lini o’rganamiz, tilga kirib kelayotgan yangiliklarni va ularning sababini aniqlaymiz.O’qish va yozuv hozirgi vaqtda shunchalik odat tusiga kirib qolganki, go’yo ular bir umr til bilan birga bog’liq bo’lgandek ko’rinadi. Aslida yozuvning paydo bo’lganiga ko’p davr bo’lgani yo’q Ba’zi tillarning hanuzgacha yozuvi yo’q. Amerika qit’asi maxalliy axolisining ko’pchilik tillarini bunga misol tariqasida ko’rsatish mumkin. Inqlobgacha Rossiyada yashovchi kam sonli millatlarning o’z yozuvlari yo’q edi. Ularning yozuviga asrimizning 20—30- yillarida asos solindi. Yozuvning paydo bo’lishi juda katta ahamiyatga ega bo’ldi, u tilning taraqqiyotiga ijobiy xissa qo’shdi. Yozuv voqea va xodisalarni abadiylashtirish hamda voqea va xodisalarni (axborotni) uzoq, masofaga yetkazish imkonini beradi.

O’zbek yozuvlari tarixidan

O’zbek yozuvlari tarixidan

Markaziy Osiyodagi xalqlar, shu jumladan, o`zbek xalqi behad ko`hna yozuv madaniyatiga ega. Ular qadimda turli yozuvlardan foydalanib kelganlar. Bu o`rinda so`g`d, O`rxun-Yenisev (runik), uyg`ur, arab yozuvlarini esga olish kifoya. Har biri o`ziga xos bu yozuvlar muayyan darajada oromiy yozuvi bilan bog`liq. Turkiy tillarga oid eng qadimiy yozma matnlar eramizning beshinchi asriga tegishlidir. V—X asrlarda turkiy xalqlar orasida O`rxun yozuvi (boshqa nomlari - turkiy runik yozuv, dulbarchin) keng tarqalgan edi.O`rxun yozuvi turkiy tillarning xususiyatlariga juda mos edi. Bu yozuv yodgorliklari rang-barang bo`lgan, lekin ulardan bizgacha, asosan, qabr toshlariga yozilgan bitiklargina yetib kelgan, chunki toshlar davr sinovlariga chidamlidir. Bu xat turkiy, jumladan, o`zbek xalqi XX asrgacha qo`llab kelgan yozuvlar ichida eng qulayi bo`lgan. XI asrdan keyin o`rxun yozuvi tamoman iste'moldan chiqdi. O`rxun yozuvi bilan deyarli bir davrda o`zbek xalqining ajdodlari uyg`ur yozuvidan ham foydalanganlar. Uyg`ur yozuvi so`g`d yozuvi asosida shakllangan bo`lib, u vatanimizda, XV asrgacha iste'mo1da bo`lgan. Mashhur “Qutadg`u_bilik" dostonining bir nusxasi, “Hibatul haqoyiq"ning bir necha nusxasi, Xorazmiy “Muhabbatnoma”sining bir nusxasi, hatto XV asrda ko`chirilib bir to`plamga kiritilgan Lutfiyning bir necha g`azallari uyg`ur yozuvida yozilgan.