Yunon mifologiyasi

Lotin-Yunon mifologiyasi

Yunon mifologiyasi - (“mif” - yunoncha “afsona”) qadimgi Yunonistonda dunyo va tabiatning kelib chiqishi haqidagi tasavvurlar asosida yaratilgan hikoya va afsonalar. Bu kabi hikoyalarga qadimgi yunon dinining ajralmas qismi bo'lgan: olimpiya xudolari, shuningdek, yarim xudolar, qahramonlar va ularning hayoti haqidagi hikoyalar kiradi.
Dastlab og’zaki shaklda bo’lgan bo’lsa-da, o’sha davr shoir va yozuvchilarining xizmati bilan ular bugunga qadar yetib kelgan. Xudolarning paydo bo’lishi, ularning gigantlar va titanlar bilan kurashlari haqida asosan Hesiodning “Teogoniya” (Xudolarning paydo bo’lishi) dostonida qayd etilgan. Shuningdek, yunon mifologiyasining ko’plab afsona va rivoyatlari Homerning “Illiada” va “Odisseya”, Rimlik shoir Ovidiyning “Metomorfozala” (Evrilishlar) dostonlarida uchraydi.^[1]
Tarixi
Yunon afsonalari mil. avv. 3000-yilda Kritdapaydo bo'lgan. Krit aholisi atrof-muhit va tabiat hodisalarini tushunmaganliklari sababli ulardan qo’rqganlar. Ya’ni agar chaqmoq chaqsa, “Biz xudolarning qahrini keltirdik”, deb o’ylaganlar. Shu tariqa, ibtidoiy yunon odamining hayoti tabiiy kuchlardan qo’rquv ostida davom etgan. Bu omil ularning e’tiqodlariga ta’sir ko’rsatgan va dastlabki falak ma’budlaring yerdagi qiyofalari - olimp xudolari: Zevs- momqaldiroq va bulutlar xudosi, ma’budlar ma’budi; Poseydon - dengiz xudosi; Aid - ohirat hoqoni; Gera- Zevsning xotini, osmon ilohasi, ma’budalar malikasi kabilar tasavvuri shakllangan.^[2]
Yevropa xalqlari tomonidan bir necha asrlik bosqinlardan so'ng, ularning e'tiqodlarida yangi konfiguratsiya paydo bo'ldi va shu sinkretizmdan qadimgi Yunonistonda yig'ilgan afsonalar keng tarqala boshladi.
Yunon mifologiyasi xronologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yunon mifologiyasiga ko’ra, olamning yaralishi 3ta asosiy bosqichlardan iborat:
•Xudolar yoshi- dunyo qanday yaratilganligi, birinchi xudolar va odamlarning paydo bo'lishi haqidagi dastlabki hikoyalarni o’z ichiga olgan davr. Bu davr afsonalarida Xaos, Gaiya, Yerdan so'ng, tirik mavjudotlar uchun unumdor va xavfsiz makon qanday paydo bo'lganligi, Tartarus (spektral olam) Eros bilan (muhabbatning hayotiy kuchi) hosil bo'lganligi haqida hikoya qilinadi.
Keyin zulmat (Erebos), tun (Nix), samoviy va yerdagi yorug'lik (Eter va Hemera) va osmon (Uran) paydo bo'ldi. Ulardan birinchi samoviy sulolani tugatgan boshqa xudolar va ilohlarpaydo bo'ldi, masalan, Gipnos (uyqu), Moiralar, Sikloplar va Gekatonchirlar (50 boshli hayvonlar). Mana shu bosqichda xudolar o'rtasidagi birinchi to'qnashuvlar paydo bo'la boshladi. Bunday to’qnashuvlar Zevsboshchiligida, uning ukalari Demeter, Gera, Hades, Xestiya va Poseydonlar bilan birga bo'lgan. To’qnashuvlar Yunon mifologiyasida taniqli xudolardan bo'lgan ikkinchi sulolaning paydo bo'lishiga olib keldi.
Zevsning qizi Afina birinchi odamning yaratuvchisi bo'lgan.
•Xudolar va odamlar asri - Ushbu bosqichda xudolardan odamlar ko’paya boshlaydi, xuddi Afrodita , Anxislar singari va odamlar xudolar haqida xabardor bo'lib, ular bilan to'qnashuvlarni boshlaydilar. Prometey ilohiy olovni o'g'irlagani bunga yaqqol misoldir.
•Qahramonlik davri - bu Troyan urushi kabi yarim xudolar va odamlar haqidagi hikoyalarning to'plami. Ushbu davrda buyuk xudolarning obro'si yo'qoladi.
Bu davr adabiy namunalari qahramonlik missiyasi bajarilib, og'ir sinovlarni boshdan kechirilishi, mifologik hayvonlar (Teseus va Minotavr) bilan yuzma-yuz turishi yoki o'limga duchor bo'lishlari kerak bo'lgan o'lim odamlari ekspluatatsiyasini yuksaltirishga qaratilgan.