Yuqori molekulali birikmalar

Darsning rejasi:

1. YuMB haqida umumiy tushunchalar. Asosiy ilmiy terminlar.

   
   

2. YuMB hosil bo‘lish reaksiyalari

   
   

1. Polimerlanish reaksiyalari

   
   

2. Sopolimerlanish reaksiyalari

   
   

3. Polikondensatlanish reaksiyalari

   
   

O‘quvchilar ushbu darslarni o‘rganish davomida quyidagi ilmiy terminlarni ma’nosini to‘liq anglab olishlari kerak.

• Polimer-grekcha so‘z bo‘lib, «poli»-ko‘p, «meros»-qism, og‘irlik ma’nosini anglatadi.

  
  

• Monomer-polimer hosil qiluvchi boshlang‘ich moddalar. Masalan: etilen, propilen, butadiyen, stirol va hakazo.

  
  

• Makromolekula-yuqori molekulyar massali birikma (polimer)ning molekulasi.

  
  

• Polimerlanish darajasi n-monomerning nechta molekulasi birikib makromolekula hosil qilishini ko‘rsatadigan kattalik.

  
  

• Struktura bo‘g‘inlari-makromolekula tarkibida qayta-qayta takrorlanadigan atomlar guruhi.

  
  

• Stereonoregulyar (tartibsiz)-makromolekula tarkibidagi yon zanjir tartibsiz joylashgan.

  
  

• Stereoregulyar (tartibli)-makromolekula tarkibidagi yon zanjirlar muntazam tartibli joylashgan.

  
  

• Plastmassalar-plastik deformatsiyalash yo‘li bilan mahsulotga aylantiriladigan xom ashyo.

  
  

• Penoplastlar-zichligi 0,02-0,1 g/sm³ bo‘lgan plastmassalardir.

  
  

• Sopolimer-makromolekula tarkibi bir necha xil monomerdan tashkil topgan.

  
  

• Тermoplastik plastmassa-qizdirilganda o‘z shaklini oson o‘zgartirib, sovutilganda o‘sha o‘zgargan shaklini saqlab qoladigan moddalar (plastmassalar).

  
  

• Тermoreaktiv plastmassa-qizdirilganda qotib qolib, o‘sha qotib qolgan shaklini saqlab qoluvchi moddalar.

  
  

• Sopolimerlanish-ikki va undan ortiq monomerlarni birgalikda polimerlanishi.

  
  

• Polikondensatlanish-reaksiya natijasida yuqori molekulyar massali asosiy mahsulot bilan birga quyi molekulyar massali (masalan:suv, ammiak va hakazo) moddalarni ham hosil bo‘lishi bilan boradigan reaksiyalardir.

  
  

• Rezina-kauchukka ozroq miqdorda oltingugurt qo‘shib ishlov berilishidan hosil bo‘lgan mahsulot.

  
  

• Ebonit-kauchukka ko‘proq miqdorda (25-40%gacha) oltingugurt ko‘chib vulkanlanishidan hosil bo‘lgan mahsulot.

  
  

Darslar davomida o‘quvchilarga oldingi mavzularda o‘rganilgan polimerlar haqidagi bilimlarni esga olish va darslikdan takrorlab chiqish taklif etiladi.

Sintetik yuqori molekulyar birikmalar olish uchun reaksiyalar:

1. Polimerlanish reaksiyalari

   
   

nCH₂=CH₂ ® [-CH₂-CH₂-]_n

nCH₂=CH-CH=CH₂ ® [-CH₂-CH=CH-CH₂-]_n

2. Sopolimerlanish reaksiyalari

   
   

Stirolning polimerlanuvchi boshqa moddalar bilan birga, masalan, butadiyen bilan birga polimerlanishi

nCH₂=CH-CH=CH₂ + nCH₂=CH-C₆H₅ ® [-CH₂-CH=CH-CH₂-CH₂-CH-CH-]_n

3. Polikondensatlanish reaksiyalari

   
   

1) C₆H₅OH + HCHO ® C₆H₄(OH)CH₂OH

2) C₆H₄(OH)CH₂OH + C₆H₅OH ® C₆H₄(OH)-CH₂- C₆H₄(OH) + H₂O

Reaksiya shu tarzda davom etaveradi, natijada fenolformaldegid smolasi hosil bo‘ladi.