Yuqori tezlik magistrallarini ishlatish tajribasi

10
. O‘zbekiston
 
O‘zbekistonning ikki eng yirik shahrini bir-biri bilan birlashtirgan Toshkent-
Samarqand tezyurar temir yo‘lining uzunligi 344 kilometrga teng. Yo‘l respublikaning 
to‘rtta: Toshkent, Sirdaryo, Jizzax va Samarqand viloyatlari orqali o‘tgan. Liniyaga 
«Afrosiyob» poyezdi (13-rasm) xizmat ko‘rsatib, u har kuni 250 km/s gacha maksimal 
tezlik bilan qatnaydi va Samarqandga bo‘lgan masofani ikki soat ichida bosib o‘tadi. Loyiha 
ishlari «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ ning «Boshtransloyiha» va «Toshtemiryo‘lloyiha» 
institutlari tomonidan bajarildi. Liniyani qurish 2011 yilning 11 martida boshlanib, 5 oy 
muddatda tugallandi.Liniya o‘z ichiga yangi, shu bilan birga rekonstruksiya qilingan temir 
yo‘llarni ham olgan bo‘lib, yo‘l butun marshrut davomida qo‘shimcha ravishda 
Toshkentdan 
to 
Samarqandga 
qadar 
zamonaviy 
signal 
tizimi 
bilan 
jihozlandi.O‘zbekistonda tezyurar va katta tezlikdagi yo‘lovchi poyezdlari harakati yaqin 
orada shuningdek quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ham tatbiq etiladi: 

Samarqand – Buxoro; 

Samarqand-Qarshi; 

Navoiy-Konimex-Miskin; 

---


Toshkent-Navoiy-Urganch (Nukus);

Toshkent-Andijon;

Toshkent-Xojikent va b. 
«O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ yo‘lovchi poyezdlari tezyurar va katta tezlikdagi 
poyezdlar harakatini butun O‘zbekiston Respublikasi temir yo‘l-lari tarmog‘iga tatbiq etish 
siyosatini olib bormoqda. Yevropaning nufuzli nashrlaridan biri - GoEuro ning «Global 
High-Speed Train Ranking» rey-tingi ma`lumotlariga ko‘ra O‘zbekiston temir yo‘l 
transportining rivoj-lanish darajasiga ko‘ra bugungi kunda jahonda 17-o‘rinni egallab, 
AQSh va qator Yevropa mamlakatlarini ortda qoldirgan. Reytingni tuzishda poyezdlarning 
rekord tezligi, operatsion tezlik, te-mir yo‘l liniyasining qamrovi, aholi qamrab olinganligi 
va yo‘lovchi-larning 1 km yo‘lga qiladigan sarfi kabi ko‘rsatkichlar hisobga olindi. Ush-bu 
ko‘rsatkichlarning maksimal qiymatlari nisbati bo‘yicha Osiyo mam-lakatlari yetakchi 
o‘rinlarni egalladilar: Yaponiya, Koreya Respublikasi va Xitoy. Bunda ana shu uch 
mamlakatdan har biri muayyan ko‘rsatkich bo‘-yicha boshqalaridan ustun ekanligini 
namoyish etgan. Rekord tezlikka (603 km/s) Yaponida erishilgan bo‘lsa, aholining keng 
ko‘lamda qamrab oli-nishi (44,67%) Koreyada qayd etilgan, Xitoy esa bir yo‘la ikki 
ko‘rsatkich bo‘yicha yetakchilik qilmoqda. Bu mamlakatda poyezdlar eng yuqori tezlik 
bilan harakatlanib (350 km/s), yuqori tezlikli magistrallar mamlakat umumiy temir yo‘llari 
uzunligiga nisbatan 29,22% ni tashkil etgan. O‘zbekistonda poyezdlarning rekord tezligi 
soatiga 255 km ni, operat-sion tezligi esa – soatiga 230-250 km ni tashkil qiladi. Mamlakat 
temir yo‘l infratuzilmasida tezyurar harakat 8,21 foizni egallagan. Bunday poyezdlar 
xizmatidan mamlakat aholisining 9,01 foizi foydalanish imkoniga ega.O‘zbekiston 
reytingda Norvegiya, AQSh va Finlyandiya kabi mamlakatlarni ortda qoldirdi.Bugungi 
kunda O‘zbekiston Respublikasining asosiy magistral temir yo‘l liniyalarida tezyurar va 
yuqori tezlikda harakatlanadigan poyezdlarni joriy etish «O‘zbekiston temir yo‘llari» AJ 
taraqqiyotining ustuvor va istiqbolli yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. 
11. 
AQSh
 
Shunisi qiziqki, AQShda tom ma`nodagi tezyurar harakatlanuvchi ma-gistrallarning 
o‘zi yo‘q. AQSh temir yo‘llarida tezyurar qatnov rivojlani-shiga uzoq vaqt davomida tarixiy 
va geografik omillar yo‘l qo‘ymagan. Tarmoqning katta qismi xususiy kompaniyalarga 
tegishli bo‘lib, ular tax-minan 30 yil avval yo‘lovchi tashishdan deyarli butunlay 
chetlashganlar. AQShda temir yo‘l orqali yo‘lovchilarni tashish tiklangan kun deb dastlabki 
yo‘lovchi tashiydigan Acela Express poyezdi Vashingtondan Nyu-York orqali Bostonga 
qarab yo‘l olgan 2000 yilning 12 dekabrini aytish mumkin.Tezyurar magistralga o‘xshash 
yagona liniya Vashington va Bostonni Filadelfiya va Nyu-York orqali bog‘lab turadi. 
Amerikaning Amtrak firma-siga tegishli yo‘lovchi tashiydigan «Acela» tezyurar poyezdi 
(14-rasm) Amerika qit`asidagi yagona tezyurar poyezd hisoblanib, soatiga 150 mil (240 
km/s) maksimal tezlikka erishishiga qaramay, biroq uning o‘rtacha tezligi deyarli ikki 
barobar past. Bunda Acela oddiy (ammo rekonstruksiya qilingan emas) liniyalarda 
foydalanib, shunga bog‘liq holda poyezd katta tezlikda kichik radiusli burilishlardan 
yaxshiroq o‘tish uchun kuzovni qiya holda tutish qurilmalari bilan jihozlangan. 

---

Muntazam yo‘lovchi tashishdagi harakatidagi poyezdlarning maksimal tezligi 241 
km/s ni tashkil etadi. Ularning marshrut tezligi biroz kamroq: butun 735 kilometrli 
trassaning u boshidan bu boshiga qatnashda u 110 km/s ga teng. Buni tezyurar francuz 
poyezdlari eski koleyadan «sudralib yurishiga» to‘g‘ri kelganligi bilan izohlash mumkin. 
AQShda katta tezlikli magistrallar qurilishida jamoatchilik fikri katta o‘rin tutadi. Ko‘p sonli 
ekologlar va tezyurar poyezd tarmoqlari o‘tishi rejalashtirilgan hududlar aholisi ana 
shunday loyihalarga qarshi chiqadilar. Fuqarolar fikriga ko‘ra, avtomagistrallar keng 
taraqqiy etgan mamlakatda katta tezlikli temir yo‘l transportiga ehtiyoj kam. Biroq 2013 
yilda Los-Andjeles va San-Fransisko o‘rtasida klassik tezyurar poyezdlar liniyasi qurilishi 
boshlab yuborilgan. Uni 2020 yilda foydalanishga topshirish ko‘zda tutilgan.