Yuridik shaxslardan o’ndiriladigan daromad(foyda) solig’I. Reja

YURIDIK SHAXSLARDAN O’NDIRILADIGAN DAROMAD(FOYDA) SOLIG’I.
 
Reja:
1.Yuridik shaxslardan undiriladigan foyda (daromad) solig’ining iqtisodiy mohiyati, ahamiyati va byudjet daromadlarida tutgan o’rni.
2.Soliq to’lovshilari tarkibi, soliq ob’ekti, stavkalari. Jismoniy shaxslar daromadlaridan olinadigan soliqning to’lovshilari va soliq ob’ekti.
Mavzu bo’yisha qo’yilayotgan muammolar:
foyda solig’i hamda daromad solig’ini undirish bo’yisha aniq mezon va shegarani ko’rsatib beruvshi uslubiyotni amalga kiritish;
foyda solig’i stavkalarini tarmoqlar bo’yisha tabaqalashtirish muammolari;
Soliq kodeksini takomillashtirish orqali xo’jalik yurituvshi sub’ektlar faoliyati sharoitlarini tenglashtirish hamda faoliyat yuritishning huquqiy shakllariga nisbatan foyda (daromad) solig’ining neytralligini ta’minlash;
Tayansh so’z va iboralar
yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig’i, soliq stavkasi, soliq ob’ekti, soliq sub’ekti, rezident va norezidentlar, soliq imtiyozlari, soliqni to’lash muddatlari, rezident va norezident.
1. Yuridik shaxslardan undiriladigan foyda (daromad) solig’ining iqtisodiy mohiyati, ahamiyati va byudjet daromadlarida tutgan o’rni. Yuridik shaxslarning to’laydigan soliqlari ishida ularning daromadi (foydasi)ga soliq byudjet daromadlari tarkibida katta o’rin egallaydi. Bu soliq to’g’ri soliq bo’lganligi ushun xo’jalik sub’ektlarining to’g’ridan-to’g’ri moliyaviy ahvoli bilan bog’liq, unga ta’sir etadi. Shuning ushun bu soliq salmog’ini davlat yildan-yilga kamaytirish siyosatini olib bormoqda. Masalan, 1996-1998 yillarda 21-25 foizlarni tashkil etgan bo’lsa, 2002 yildan boshlab 8-9,3 foizni, 2003 yilda esa 8,6 foiz bo’lgan.
Yuridik shaxslarning daromad (foyda)siga soliq - bu korxonalar, birlashmalar va tashkilotlar daromadi (foydasi)ning bir qismini byudjetga majburiy to’lov munosabatini bildiradi.
Soliq kodeksi bo’yisha daromad (foydaga) ega bo’lgan yuridik shaxslargina bu soliqni to’lovshilari bo’ladi. Ammo, jami daromad, ulardan shegirib tashlanadigan shiqimlar soliq kodeksiga kiritilgan bo’lsa ham, ularni aniqlashni Vazirlar Mahkamasiga yuklatilgan. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi o’zining 1999 yil 5 fevral 54-son Qarori bilan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab shiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish hisoboti» to’g’risidagi Nizomni qabul qilgan. Jami daromad va soliqqa tortiladigan daromad ham shu nizom bilan belgilanadi.
Daromad (foyda)ga soliq to’lovshilari bo’lib, moliya yilida soliqqa tortiladigan daromad (foyda)ga ega bo’lgan yuridik shaxslar hisoblanadi. Moliya yili bizning respublikamizda kalendar yiliga mos tushadi. Ammo hamma yuridik shaxslar ham bu soliqni to’layvermaydi. Kichik korxonalar, savdo tashkilotlari, gramplastinkalar ishlab shiqib sotuvshi tashkilotlar, yagona soliq to’lovshi shakana savdo korxonalari (kichik va mikrofirmalar), yagona er solig’i to’lovshi qishloq xo’jalik tovari ishlab shiqaruvshilar bu soliqni to’lamaydilar. Ular o’zlari ushun ixshamlashtirilgan soliqni to’laydilar. Bulardan tashqari tadbirkorlik faoliyatining faqat alohida turlariga qat’iy stavkada soliq to’lovshilar ham bu soliqni to’lamaydilar.
Soliqqa tortish maqsadida daromad (foydaga) soliq to’lovshilarni rezidentlar va norezidentlarga ajratiladi.
O’zbekiston Respublikasining rezidenti deb O’zbekistonda ta’sis etilgan yoki ro’yxatdan o’tgan hamda bosh korxonasi O’zbekistonda joylashib, O’zbekiston Respublikasidan tashqarida ro’yxatdan o’tgan yuridik shaxslar hisoblanadi. Ro’yxatdan o’tgan yuridik shaxslarga identifikatsion raqam beriladi. Uning mazmuni tartib raqamiga mos keladi.
O’zbekiston Respublikasi rezidenti bo’lgan yuridik shaxslar O’zbekistonda va undan tashqaridagi faoliyatdan olgan daromadlaridan daromad (foyda) solig’iga tortiladilar.
O’zbekiston Respublikasining norezidentlari esa faqat O’zbekiston Respublikasida faoliyat ko’rsatishdan olgan daromadlari bo’yisha soliqqa tortiladilar.
Rezidentlar doimiy faoliyat ko’rsatuvshilar bo’lsa, norezidentlar faoliyati Respublikada o’tkinshi yoki vaqtinshalik harakterga ega.
Daromadga (foyda)ga soliq to’lovshilarni to’liq tushunish ushun ularni iqtisodiyot soxalari bo’yisha ham soliq to’lovshilar bo’lishligini inobatga olish zarur. Masalan, sanoat, qurilish, transport, kommunal xo’jaligi va boshqalar kiradi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, yuridik shaxslar daromadiga (foydasiga) soliq to’lovshilari bo’lishi ushun qo’yidagi shartlarga javob berishi kerak:

• 
  biror ruxsat etilgan faoliyatdan daromad (foyda)olishi;
  
• 
  o’zining mulkiga ega bo’lishi;
  
• 
  mustaqil tugallangan buxgalteriya balansiga ega bo’lishi;
  
• 
  bankda hisob raqamiga ega bo’lishi;
  
• 
  identifikatsion raqamga ega bo’lishi.
  
• 
  hokimiyatdan ro’yxatdan o’tgan bo’lishi shart.
  

Umumiy tartib bo’yisha yuridik shaxslar shu shartlarga javob bersagina daromadga (foydaga) soliq to’lovshilar bo’lib hisoblanadilar.