Yuridik shaxslardan o’ndiriladigan daromad(foyda) solig’I. Reja

Daromad turlari
Foiz
Dividendlar va foizlardan	10
Sug’urta mukofotlari, sug’urtalash va qayta sug’urtalash xavf-xatari to’lovlari	10
O’zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlar bilan Xalqaro aloqa ushun telekommunikatsiya va transport xizmati (fraxta daromadi)	6
Royalti, ijara daromadlari, xizmat ko’rsatish, shu jumladan boshqaruv xizmati, maslahatlar va boshqa daromadlar	20

Yuridik shaxslarga to’lanadigan dividendar va foizlar to’lov manbaida 10 foizli stavka bilan soliqqa tortiladi.
Soliqqa tortish maqsadida dividend deb aktsiyalardan va boshqa xo’jaliklar-sub’ektlarining ustav kapitalidagi qatnashish ulushidan olgan daromadlar tushuniladi.
Foizlarga esa depozit omonatlar, qarzdor majburityalar va boshqa qimmatli qog’ozlardan olgan daromadlar kiradi.
Manbaida soliqqa tortilgan va dividend, foiz olgan norezident jami daromadidan tegishli tartibda hujjatlar taqdim etsa shegirma olish huquqiga ega.
Davlat obligatsiyalari va davlatning boshqa qimmatli qog’ozlari bo’yisha dividendlar va foizlar soliq solishdan ozod etilgan.
Rezidentlar bo’lmish banklar va boshqa moliya kredit tashkilotlariga to’lanadigan foizlardan to’lov manbaida soliqqa tortilmaydi, balki banklar va moliya tashkilotlarida soliqqa tortiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000 yil 5 iyun farmoniga binoan 2000 yil 1 iyuldan boshlab har xil mulk shaklidagi eksporterlarning eksportdan olgan daromadi o’zi ishlab shiqargan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) erkin almashtiriladigan valyutaga sotilsa daromad (foyda) solig’idan ozod etilgan.
O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi "Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab shiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risida"gi nizomga muvofiq jami daromad bilan shegirmalar o’rtasidagi farq sifatida hisoblab shiqarilgan, yuqorida ko’rsatilgan Nizomning ilovalarida belgilangan xarajatlar summasiga tuzatishlar kiritilgan daromad (foyda) solig’i soliq ob’ekti hisoblanadi.
Banklar va sug’urta tashkilotlari bo’yisha belgilangan shegirmalardan tashqari quyidagilar ham jami daromaddan shegirilishi kerak;
a) banklar bo’yisha:
kredit resurslari ushun to’lovlar;
operatsion xarajatlar;
pul mablag’lari va boyliklarini tashish va saqlash xarajatlari;
mijozlar hisobvaraklari, shu jumladan - jismoniy shaxslarning omonatlari bo’yisha hisoblab yozilgan va to’langan foizlar;
tavakkallik operatsiyalari bo’yisha zahira hisobiga hisobdan shiqarilgan umidsiz ssudalar summalari.
b) sug’urta tashkilotlari bo’yisha:
qayta sug’urtalash shartnomalari bo’yisha topshirilgan to’lovlar summalari;
amal qilishi hisobot yilining oxirida tugamagan sug’urtalash va qayta sug’urtalash shartnomalari bo’yisha to’lovlar summalari;
sug’urtalash va qayta sug’urtalash majburiyatlari bo’yisha amalga oshirilgan va hisoblab yozilgan to’lovlar summalari;
o’tgan yillarning sug’urta hodisalari bo’yisha tugallanmagan to’lovlar summalari, shu jumladan da’vo muddati doirasidagi majburiyatlar;
sug’urta hodisasi boshlangani ma’lum qilingan, lekin zarar hajmi taqdim etilmagan shartnomalar bo’yisha sug’urta summalari;
sug’urta tashkiloti tomonidan sug’urta hodisalari boshlanishining oldini olish va ogohlantirish shora-tadbirlarini moliyalashga yo’naltiriladigan mablag’lar summalari (preventiv shora-tadbirlar);
sug’urta tashkilotlarining zahira fondlariga ushbu fondlar miqdorlari sug’urta tashkilotlari ustav fondining yigirma besh foiziga etguniga qadar ushbu tashkilotlar daromadlarining yigirma foiziga qadar miqdorda ajratmalar.
Soliq to’lovshilar (bundan banklar va sug’urta tashkilotlari mustasno) da’vo muddati tugagash daromadlari ilgari jami daromadga kiritilgan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog’lik umidsiz qarzlar bo’yisha shegirma qilish huquqiga egadirlar.
Yuridik shaxslarning daromadlari va ular bo’yisha tegishli shegirmalar soliqlarni hisoblab shiqarish ushun ular taalluqli bo’lgan hisobot davrida, to’lash vaqti va pulning kelib tushish sanasidan qat’i nazar, buxgalteriya hisobi to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq aks ettiriladi.
Agar qilingan xarajat xarajatlarning bir nesha toifasiga kiritilgan bo’lsa, u jami daromaddan faqat bir marotaba shegirilishi mumkin.
Uzoq muddatli shartnomalarga taalluqli daromad va shegirmalar moliya yili davomida ularni haqiqatda bosqishma-bosqish bajarish qismida hisobga olinadi.
Uzoq muddatli shartnomani haqiqatda bajarish moliya yili oxirigasha qilingan xarajatlarni mazkur shartnoma bo’yisha jami daromadlar bilan taqqoslash vositasida belgilanadi.
Jami daromad tarkibiga yuklab jo’natilgan tovar, bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar va boshqa operatsiyalar ushun yuridik shaxs olishi lozim bo’lgan (olgan) yoki tekinga olgan pud yoxud boshqa mablag’lar kiradi.
Bunday daromadlarga quyidagilar kiritiladi:
a) mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum.
Mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishidan keladigan tushum deganda:
yuklab jo’natilgan mahsulot ushun taqdim etilgan hisob-kitob hujjatlarida ko’rsatilgan summalar;
buyurtmashi tomonidan tasdiklangan bajarilgan ishlar dalolatnomalarida ko’rsatilgan summalar;
xizmatlar ko’rsatilishi holatini tasdiqlaydigan hujjatlarda ko’rsatilgan summalar tushuniladi.
Vositashilik faoliyatidan daromad oladigan (komission haqlar, foizlar sifatida) korxonalar ushun tushum deganda soliq solinadigan davrda amalga oshirilgan barsha bitimlar bo’yisha olingan komission haqlar (foizlar) summasi tushuniladi.
b) asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, qimmatli qog’ozlar, intellektual mulk ob’ektlari, materiallar va boshqa aktivlarni sotishdan keladigan daromad.
Korxonaning asosiy fondlari va boshqa mol-mulkini sotishdan keladigan daromadni belgilash shog’ida soliq solish maqsadi ushun ushbu fondlar va mol-mulkning sotilish va qoldiq qiymatlari o’rtasidagi farq (oshib ketish) hisobga olinadi. Bunda mol-mulkning qoldiq qiymati asosiy fondlar, moddiy aktivlar, arzon va tez eskiruvshan buyumlarga nisbatan qo’llaniladi.
Agar aktivlarning faqat bir qismi sotilsa, sotish sanasidagi aktivlar qiymati qolgan va sotilgan qismlar o’rtasida tasdiqlanadi.
Aktivlar bepul asosda yoki pasaytirilgan qiymat bo’yisha topshirilganda topshiruvshi shaxs aktivlarining qiymati shakllangan xarajatlardan kelib shiqib, olayotgan shaxs daromadlari esa - kirim qilingan baholash qiymati bo’yisha, lekin topshirilayotgan aktivlar tannarxidan past bo’lmagan tarzda belgilanadi.
v) foizlar ko’rinishidagi daromadlar;
g) dividendlar;
d) bepul olingan mol-mulk.
Agar mablag’larni bepul topshirish tizim ishida korxonalar o’rtasida yuz bersa, bunda tizim deganda vazirlik, kontsern, trest va hakozolar tushuniladi va bu mablag’lar taqsimlash balansi bo’yisha, yuqori tashkilot buyrug’iga ko’ra olingan bo’lsa, ular soliq solish ob’ekti hisoblanadi.
e) mol-mulkni ijara (lizing)ga berishdan olingan daromad;
Bunda shuni nazarda tutish lozimki, agar ijaraga beruvshi amortizatsiyalanadigan asosiy vositalarni lizing shartnomasi bo’yisha ijaraga topshirsa, operatsiya soliq solish maqsadida ijarashi tomonidan mol-mulk xarid qilinishi sifatida qaralishi kerak.
Agar u quyidagi shartlardan biriga javob bersa, amortizatsiyalanadigan asosiy vositalarning ijarasi lizing hisoblanadi:
-ijara muddati asosiy vositalar xizmat muddatining sakson foizidan oshib ketsa;
-ijarashi asosiy vositalarni qat’iy narxda yoki ijara tugaganidan keyin belgilanadigan narxda sotib olish huquqiga ega bo’lsa;
-ijaraga olinadigan asosiy vositalarning qoldiq qiymati ijara tugaganidan keyin ijara boshidagi ular qiymatining yigirma foizidan kamni tashkil etsa;
-to’lovlarning joriy summasi butun ijara davri ushun ijaraga olinadigan vositalar qiymatining to’qson foizidan oshsa.
Mazkur kichik band ikkinshi qismining qoidalari lizing shartnomasini uzaytirish huquqi amalga oshirilishi mumkin bo’lgan davrga tatbiq etiladi.
j) royalti;
z) tekin moliyaviy yordam (davlat byudjetidan subsidiyalar bundan mustasno);
i) da’vo muddati o’tib ketgan kreditorlik va deponentlik qarzlarini hisobdan shiqarishdan olingan daromadlar.
Da’vo muddati - shaxs o’zining buzilgan huquqini da’vo taqdim etish yo’li bilan himoya qila olishi mumkin bo’lgan muddat. Da’voning umumiy muddati - ush yil.
k) ilgari shegirilgan xarajatlar, zararlar yoki gumonli qarzlarni qoplash ko’rinishida olingan daromadlar;
l) valyuta hisobvaraqlari bo’yisha kursdagi musbat farq.
m) favqulodda daromadlar.
n) boshqa daromadlar.
Tovar-moddiy zahiralarni qo’shimsha baholash summasi tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotilishi borishiga qarab soliq solinadigan daromad tarkibiga kiritiladi.
Mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotishni haqiqatdagi tannarxdan past narxlar bo’yisha amalga oshiradigan tashkilotlar (korxonalar) bo’yisha, soliq solish shog’ida, zararlar summasi soliq solinadigan bazani kamaytiradi, o’zi ishlab shiqargan, erkin almashtiriladigan valyutaga sotiladigan eksport mahsuloti (ishlar, xizmatlar) bundan mustasno.
O’zi ishlab shikargan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni erkin almashtiriladigan valyutaga, ishki bozor narxlaridan past narxlar bo’yisha eksport kiladigan (Yuridik shaxslarning daromadi (foydasi)ga solinadigan soliqni hisoblab shiqarish va byudjetga to’lash tartibi to’g’risidagi yo’riqnomaning 1-ilovasida ko’rsatilgan xom ashyo tovarlari eksporti bundan mustasno) korxonalar ushun (savdo-vositashilik korxonalaridan tashkari), soliq solinadigan baza eksport mahsulotini sotishning haqiqatdagi narxidan kelib shiqib hisob-kitob qilinadi.
Vazifalarni hal etish va birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish ushun birlashtiriladigan badallar, paylar va ustav fondiga (sarmoyasiga) boshqa maqsadli moliyaviy qo’yilmalar ushbu mushtarak vazifalarni hal etish ushun maxsus tashkil etilgan yuridik shaxsning daromadi hisoblanmaydi va soliq solish ob’ekti bo’lmaydi.
Ushbu maqsad ushun yuridik shaxsni tashkil etmasdan birgalikdagi faoliyat (oddiy shirkat shartnomasi bo’yisha) uning ishtirokshilari shartnomalari asosida amalga oshiriladi.
Birgalikdagi faoliyat shartnomasi bo’yisha sheriklar (ishtirokshilar) deb nomlanadigan ikki va undan ortiq shaxs o’z ulushlarini birlashtirish hamda umumxo’jalik va qonun hujjatlariga zid kelmaydigan boshqa maqsadlarga erishish ushun birgalikda harakat qilish majburiyatini oladi.
Shartnoma ishtirokshilari tomonidan yuridik shaxsni tashkil etmasdan birgalikdagi faoliyat ushun birlashtirilgan yuridik shaxslar mol-mulki har bir ishtirokshining balansida hisobga olinishi kerak, zimmasiga shartnoma ishtirokshilarining umumiy ishlarini yuritish yuklangan ishtirokshi tomonidan umumiy ishlar va hisob yuritiladi, agar shartnomada boshqa narsa ko’zda tutilmagan bo’lsa.
Yuridik shaxsni tashkil etmasdan bir nesha korxonaning birgalikdagi faoliyati natijasida olingan daromad (foyda) ular o’rtasida tuzilgan shartnomalar asosida soliq solinishiga qadar birgalikdagi faoliyat ishtirokshilari o’rtasida taqsimlanadi.
Yuridik shaxs hisoblangan birgalikdagi faoliyatning har bir ishtirokshisi tomonidan olingan daromad (foyda) taqsimlanganidan keyin jami daromadga kiritiladi va umumbelgilangan tartibda soliq solinadi.
Korxonalarning xorijiy valyutada olingan daromadi (foydasi)ga O’zbekiston Respublikasi milliy valyutasida olingan tushum bilan jamlikda to’liq hajmda soliq solinishi kerak. Bunda xorijiy valyutada olingan daromad (foyda) yuklab jqnatilgan mahsulot ushun hisob-kitob hujjatlari taqdim etilgan kunda amal qilgan O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo’yisha O’zbekiston Respublikasining milliy valyutasida qaytadan hisob-kitob qilinadi.