‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova
Download 4.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik
—
, „ . j : i . _ i -------------- 1 ------------ : — i . _ . . i . x j a u i v u v | i u z < i t i a i i — j i c m i w u i v v a ^ u i i u m a i i a A d i a i n i n g u a n t s . m uassasalariga m a ’lum m uddatga va m uddatsiz o m o n a t shaklida q o ‘yilgan b o ‘sh pul m ablag‘lari. Bank-moliya tizimining barqarorligi — banklarning va boshqa m oliya m uassasalarining o ‘z m ajburiyatlari yuzasidan talablarga to ‘la javob bera olishi. Bu likvidlilik, kapitalning etarliligi, aktivlar sifati, rentabellik ko'rsatkichlari orqali aniqlanadi Bank aktivlari — b an k larn in g asosiy fao liy atin i am alga oshirishda foydalanuvchi turli m oddiy va moliyaviy resurslar m aj mui. U lar asosan bank kreditlari, asosiy vositalari, sotib olgan qim m atli qog'ozlari, investisiyalari, valyuta boyliklari ko'rinishida bo'ladi. Bank tizimining likvidligi — bankning o 'z m ajburiyatlarini vaqtida va so'zsiz bajara olish imkoniyati. Banklar likvidliligi — banklar aktivlarining qisqa m uddat ichida pulga aylanish qobiliyati.. Likvidlilik bank m ajburiyatlarini bajarish va aktivlar o 'sish in i moliyalash bilan birgalikda depozitlar va qarz m ablag'lari darajasining pasayishini sam arali boshqarishni ham bildiradi. Banklarning kredit portfeli — tijorat banklari to m o n id an berilgan kreditlarning um um iy jam lanm asi bo'lib, ular quyidagicha tasniflanadi: a) yaxshi; b) standart; v) substandard g) shubhali; d) um idsiz. Tijorat banklarining m a’lum sanaga ssuda hisobvara qalarida qolgan pul mablag'lari majmuasi (qoldig'i). Bandlik — m ehnatga layoqatli aholining ijtimoiy foydali m ehnat bilan m ashg'ul bo'lishi; fuqarolarning shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojla rini qondirish bilan bog'liq va qonunga zid kelm aydigan, m eh n at darom adi beradigan faoliyati. Bank likvidliligi — banklar majburiyatlarini o 'z vaqtida qaytara olish qobiliyati yoki passivlardagi m ajburiyatlam i qaytarish u ch u n aktivlarni pulga aylanish qobiliyatidir. Bond — bojxona boji to 'lan m ag an tovar. Bord — m olning sotuvchi hisobidan kem aga etkazib berilish sharti. Bonus — xizm at uch un m ukofotlash, rag'batlantirish. Tovar bozorida bonusning miqdori sotilgan yoki xarid qilingan tovarning q iy m atig a, u n d a n o lin ad ig an foizga, to v arn in g b o z o rd a tez sotilishiga, sotilish yo'liga, iqtidorli komissionerlar o'rtasidagi raqobat darajasiga bog'liq. Broker — sotuvchi va oluvchi o'rtasidaga vositachi; mijozlarning topshirig'i bilan va ular hisobiga ishlaydigan ham da vositachilik ishi u ch u n o 'z kom ission haqini oluvchi shaxs. Buyurtma — xaridorning (buyurtm achining) sotuvchiga jo 'n a - tadigan hujjati b o 'lib , unda m olni xarid qilishga q a t’iy qaror qilinganligi ifodalanadi. Valvasiya — ch et el tangasi qiym atini davlat pul birligida baholash. Valyuta — b iro r m am lakatda qabul qilingan pul tizim i va pul birligi. Valyuta kursi — bir m am lakat pul birligining boshqa m am lakat pul birligida ifodalanishi. V alyuta kursining o 'rn atilish i kotirovka deyiladi. Veksel — q o n u n to m o n id an q a t’iy belgilangan, qarzni ifoda lovchi yozma majburiyat bo'lib, veksel oluvchi uni egasiga topshiradi. Venchur korxonalari — davlat, yirik firm alar bilan sh artno m a asosida ilm iy izlan ish lar olib boruvchi, m u h andislik ishlarini yaratuvchi, yangiliklarni tatbiq etuvchi korxona. Garantiya — kafillik, ishontirish, gardaniga olish, b iro r-b ir narsani ta ’m inlaydigan sharoit. S h artn om a tuzuvchi to m o n lar, m asalan, shartnom aning bajarilishiga, agarbajarilm asa, zararlarni qoplashga kafillik beradi. Giperinflyatsiya — pul qadrsizlanishining juda yuqori su r’atini ifodalaydi. Bunda pulning qadrsizlanishi yiligi 1000 foizdan ortadi. Daromadlar — ko rx o n a, ta sh k ilo t, firm alar faoliy atin in g m uhim ko'rsatkichi bo'lib, faoliyatning barcha tom onlaridan kelishi m um kin. Savdo firm asi, do 'k o n n ing darom adi m olning xarid narxi bilan sotilish narxi o'rtasidagi tafovutdan kelib chiqadi. Debitor — b iro r к о rxonadan, firm adan, m uassasadan boshqa yuridik shaxs yoki fuqaroning q arzdo r b o 'lib qolishi. Devalvatsiya — m a m lak a t pul birligi asosidagi o ltin n in g kam ayishi yoki kursining boshqa m am lakatlar valyutasi kursiga nisbatan qonuniy ravishda pasayishi. n e k la ra tsiy a — m a ’lum axb crctn i o 'z ichiga o lu v d ii liujjai. D ek larasiy a b o jx o n a u c h u n ta y y o rlan g a n b o 'ls a , u n d a boj to 'la n a d ig a n m o ln in g n o m i, m iq d o ri, narxi va b o s h q a la r ifodalanadi. Dekort — m olning haqini m u d d a td an aw al to 'lan g an yoki m olning m iqdori, sifati kelishuv shartlariga mos kelmagani uch u n m olning narxidan chegirm a. Demarketing — m arketingning bir turi bo'lib, ishlab chiqarish q u w ati, xom ashyoning etishmasligi tufayli bozorga kam ch iqari- ladigan molga talabni pasaytirishga qaratilgan. Demping — eksport tovarlarini bozorning o 'rta c h a narxidan, hatto tann arxidan ham pastroq narxda sotish. Bu usul bozorni egallash, raqobatchilarni sindirish m aqsadida qo'llaniladi. Defitsit — biror narsaning etishmasligi, taqchilligi. Ju m ladan, tovarlar etishm asligi, byudjet m ablag'ining etishmasligi. Djobber — yirik m iqdordagi tovarlarni tez sotib yuborish m aqsadida xarid qiladigan firma. Dividend — aksiya egasining o la d ig an d a ro m a d i b o 'lib , aksiyador jam iy ati foydasining b ir qism ini tashkil etadi. Diler — biijadagi yoki savdodagi vositachi bo'lgan shaxs. Diskaunter — rivojlangan m am lakatlardagi uzoq m u d d a t ishlatishga m o 'ljallang an tovarlarni arzon b ahoda va q o 'sh im c h a xizm atsiz sotiladigan do 'kon. Distribyuter — o 'z nom idan va o 'z mablag'i hisobiga tovarlarni xarid qilib, sotuvchi vositachi. M ollarni ulgurji sotib oladi va chakana savdo firm alari, do'konlarga sotadi. Ijara — qarzga berish. Bir shaxs yoki korxona, tashkilotning boshqa shaxs, korxonadan m a ’lum m uddatga va m a’lu m to 'lo v to'laydigan sharti bilan oladigan mulki. Imidj — firm aning mavqei, ishlab chiqarayotgan m olning, xizm atning sifati, rahbarlarning ob ro 'si haqidagi bu y u rtm achi va xaridorning fikri. Import — chet eldan tovarlarni sotib olish yoki boshqa usullar bilan keltirish. K eltirilgan mol iste’mol, qayta ishlash, h a tto tash- qariga sotish m aqsadida keltirilishi m um kin. Iqtisodiy nochor korxonalar — m uayyan m iqdorda kapital y o 'q o tish , ishlab chiqarish m ayd o n larin i qisqarishi, ishsizlar so n in in g o rtish i, raq o b atb ard o sh b o 'lm a g a n m ah su lot ishlab c h iq a ra d ig a n va b u n in g u c h u n k atta m iq d o rd a m a teria llar, xom ashyo, yonilg‘i, m ehnat resurslari sarflaydigan qoloq, sam a- rasiz korxona. Investitsiya — kelgusida foyda o lish , sam araga erishish m aqsadida b iro r-b ir korxonaga uzoq m uddatga kapital q o ‘yish. Investor — investitsiya bilan shug'ullanuvchi yuridik shaxs yoki fuqaro. Injiniring korxona — m uhandislik-m aslahat xizm atlarini tijo- ratchilik qoidalariga asoslangan holda am alga oshiradigan korxona. Inqirozga qarshi mo‘ljaIlangan choralar dasturi — O 'zbekiston Respublikasi hukum ati tom onidan 2009-2012-yilla^ga m o'ljallanib inqirozga qarshi ishlab chiqilgan ch o ralar dasturi b o 'lib, m azkur dasturda talab va taklifni rag'batlantirishga yo'naltirilgan bir qator m oliyaviy im tiy o zlar va b arq aro r iqtisodiy o 'sish s u r’atlarin i t a ’m inlovchi ch o ra-tab d irlar m ajm ui o 'z aksini topgan. Investitsion kreditlar — ishlab chiqarishni kengaytirish, texnik va te x n o lo g ik j i h a t d a n y a n g ila s h , m o d e rn iz a ts iy a la s h va rekonstruksiya qilish, yangi bino va inshootlam i qurish uchun zaru r vositalarni sotib olish m aqsadida olingan kreditlar. Ishlab chiqarishni mahalliylashtirish — sanoat ishlab chiqa- rishining turli bosqichlarida im port shaklida xarid qilish orqali qo'llaniluvchi detallar, butlovchi qismlar, yarim tayyor m ahsulotlar va tayyor m ahsulotlarni m ahalliy xom ashyo va m ateriallar asosida ishlab chiqarishga o'tk azish jarayoni. Import o‘mini bosish samarasi — mahalliylashtirish jarayonini am alga oshirish orqali ishlab chiqarilgan m ahsulotlar va ko'rsatilgan xizm atlar natijasida tejalgan im port m ahsulotlari qiymati. Investitsiya dasturi — respublika iqtisodiyotini barqaror va tad- rijiy rivojlantirishga erishishga, tabiiy, mineral-xomashyo, moliyaviy, m oddiy va m ehnat resurslaridan oqilona foydalanish yo'li bilan respublika ayrim tarm oq va m intaqalarini tarkibiy o'zgartirishning asosiy ustuvorliklari va strategik vazifalarini am alga oshirishga yo'naltirilgan o 'z a ro bog'langan ch o ra-tad birlar kompleksi. Investitsiya muhit: invcstitsiyalar jozibauoiligi ham da xavf- xatar darajasini belgilab beruvchi ijtim oiy-i qtisodiy, moliyaviy va siyosiy om illar m ajmui. Investorlar — xususiy va qarzga olingan m ulkiy va intellektual qiymatlarni sarflash haqida qaror qabul qiluvchi investisiya faoliyati subyektlari. Investorlar obyektlar va investisiya natijalariga egalik qilish, foydalanish va tasairuf qilish huquqiga ega bo'ladi. Investorlar kreditorlar va xaridorlar rolini bajarishlari, shuningdek investisiya faoliyatining boshqa ishtirokchilari funksiyalarini bajarishlari m um kin. O datda investorlar kapital q o'y ilm alar sarflanadigan sohalarni aniqlaydilar, sh artnom a shartlarini ishlab chiqadilar va investisiya aktining boshqa tom onlari bilan kontraktor, hukum at organlari, pirovard m ahsulot ishlab chiqaruvchilar va shu m ahsu lotning iste’m olchilari bilan hisob-kitoblarni am alga oshiradilar. Infratuzilm a — h a r q a n d a y y a x lit iq tis o d iy tiz im va tuzilm alam ing mavjud bo'lish i shart hisoblangan tarkibiy qismi. S o 'z m a -so 'z ifodalaganda, infratuzilm a bu iqtisodiy tizim ning asosi, poydevori, ichki tuzilm asi dem akdir. «Infratuzilma» atam asi lotincha «infra» - quyi, osti; «structura» - tuzilm a, joylashuv so'zlaridan paydo bo'lgan. Iqtisodiyotda ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma m uhim o 'rin tutadi. Ishlab chiqarish infratuzilmasi — ish lab c h iq a ris h n in g rivojlanishi uchun tashqi shart-sharoitlarni ta ’minlovchi tarm oqlar majmui bo 'lib, o 'z ichiga tem ir va avtom obil yo'llari, elektr, gaz va suv ta ’m inoti, aloqa kom m unikasiyalari, om bor xo'jaligi va boshqalami oladi. Intermodal markaz — yuk tashishlar bo 'yicha xalqaro kom - m uniktasiya va logistika markazi. Internet xizmatlari — internet tarm og'i abonentlariga am aliy b ayonnom alar tom onidan taqdim etiluvchi funksional im koniyat- lar m ajm ui: elektron pochta, fayllarni qabul qilish va uzatish, veb-hujjatlarni o'q ish , m uayyan m asofadan turib bir vaqtning o'zidagi m uloqot (chat), term inal orqali erkin foydalanish, tar- m oqda hujjatlam i saqlash, ishlash va h.k. Ijtimoiy infratuzilma — aholining turm ush faoliyatini, uning farovonligini t a ’m inlashga xizm at qiluvchi turli m uassasa va obyektlar m ajm ui. M asalan, ta ’lim m uassasalari, dam olish va davolanish m askanlari, uy-joy, kom m unal va m aishiy xizm at k o 'rsatish shoxobchalari, tabiiy gaz, ichim lik suvi, elektr ener- giyasi t a ’m inoti, ylovchi transporti va boshqalar. Ijtimoiy soha obektlari — aholining m unosib turm ush sharoiti va farovonligini ta ’m inlashga xizm at qiluvchi soha va tarm oq lar m ajm ui. Bular qatoriga uy-joy fondlari, sog'liqni saqlash, m aorif, sp o rt, m adaniyat m uassasalari va boshqalarni kiritish m um kin. Ijtimoiy dasturlar — aholining bevosita turm ush sharoiti va farovonligini ta ’m inlashga xizm at qiluvchi soha va tarm oqlarni rivojlantirishga oid chora-tadbirlam i o ‘z ichiga olgan rejaviy hujjatlar. Iqtisodiy islohotlar — iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini sifat jih a tid a n takom illashtirish, uning barqaror va m utanosib rivoj- lanishini ta ’m inlash im konini beruvchi, m aqsadga m uvofiq holda va izchil ravishda am alga oshiriluvchi tub o'zgarishlar, cho ra- tad b irlar m ajmui. Iqtisodiy rivojlanish sur’atlari — m am lakat ijtim oiy-i qtisodiy ko'rsatkich va natijalarining m iqdor jihatid an ko'payishi va sifat jih atid an takomillashuvi darajasi. Iqtisodiy rivojlanish samaradorligi — iqtisodiyotni rivojlan tirish natijalarining bu borada qilingan sarf-xarajatlarga nisbati. Industrlashtirish — m am lakat iqtisodiyotini sanoatlashgan asosga o'tkazish, iqtisodiyotda sanoat ishlab chiqarishi ulushini aham iyatli darajada ko'paytirish, butun iqtisodiyot yoki uning alohida tarm oqlarida yirik mashinalashgan ishlab chiqarishni barpo etish jarayoni. Inflyatsiya — pul m uom alasi qonunlarining buzilishi natijasida m illiy valyutaning qadrsizlanishi, narxlarning o 'sishi. Iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi — iqtisodiyotning turli qism va bo'laklari o'rtasidagi proporsiyalar va o 'zaro nisbatlar. Iste’mol bozoridagi mutanosiblik — iste’m ol bozoriga tak lif etilayotgan tovar va xizm atlar hajmi bilan aholining to'lovga qodir talabining o'zaro mosligi. Inkasso — molning jo'natilganligi haqidagi hujjatlami topshirgan to m o n hisobiga to 'lo vn in g bankka kelib tushishi va bankning mol jo 'n a tu v c h i m ijozi hisob raqam iga m ablag'ni yozib berishi. Iste’mol savatchasi — m a ’lnm moUar, xizm atlar yig'indisini tashkil etib, bu yig'indi aholi iste’m olining tarkibi va darajasini to'liqroq ifodalaydi. Kapital — bu egasiga darom ad keltiruvchi m ablag' va resurs. Kvota — o 'm atilg a n m utlaq yoki nisbiy ko'rsatkich. Savdoda, eksport yoki im port qilish m iqdorining chegarasi. Kliring — xalqaro naq d pulsiz hisoblashish shakli bo 'lib, bunda davlatlar bir-biriga qarzini o 'zaro qaram a-qarshi to'lov majburiyatlari vositasida to'laydi. Komission — uchinchi shaxs vositasida sotib olinadigan va sotiladigan narsalar; kom ission savdo korxonalari yoki kom issio- nerlar vositachilik ishi uchun m a ’lum haq, m ukofot oladilar. Kommivoyajer — firma ishlab chiqarayotgan barcha mahsulotni sotuvga taqdim etuvchi shaxs. Konsorsium — bu aniq iqtisodiy loyihalam i am alga oshirishni m aqsad qilgan korxonalarning m uvaqqat birlashmasi. Kooperatsiya aloqalari — turli soha ishlab chiqarish tarm oqla- rida m a ’lum m ah su lotni tayyorlash b o 'y ic h a uzoq m u d d atli aloqalam i o'm atish. Kreditor qarzdorlik — korxona, tashkilot yoki m uassasaning tegishli yuridik yoki jism oniy shaxslarga to 'lan ish i lozim bo'lgan pul m ablag'lari bo'lib, ular m e’yordagi (m uddati o'tm ag an ) ham da m uddati o 'tg an qarzdorliklarga bo'linishi mum kin. Konfiskatsiya — majburiy holda mulkning jami yoki bir qismini m usodara qilish va davlat ixtiyoriga o'tkazish. Konsern — bu ishlab chiqarish diversifikatsiyasi, y a ’ni korxo nalarning faoliyat sohalari va ishlab chiqaradigan m ahsulotlari turining kengayishi, yangilanib turishi asosida tarkib topadigan yirik k o'p tarm oqli korporasiya. Konsessiya — m illiy iqtisodiyotni rivojlantirish yoki tiklash, tabiiy boyliklami o'zlashtirish maqsadida davlat yoki munisipalitetga qarashli yer uchastkalari, qazilm a boyliklari, m ol-m ulk, korxo nalar va boshqa xo'jalik obyektlarini muayyan muddatga va shartlar bilan foydalanish uchun chet ellik investorga davlat nom idan beriladigan ruxsatnom a, ular bilan tuziladigan sh artn o m a yoki kelishuv. Korxonaning bankrotligi — k o rx o n a m o liy a v iy -x o 'ja lik faoliyatining nochorlikka yuz tutishi natijasida o ‘z qarz m ajbu riyatlari bajara olmasligi. K orxona xo'jalik sudining qaroriga ko 'ra rasmiy holda bankrot deb e ’lon qilinadi. Kon’yuktura — xo'jalikning m a ’lum davridagi holatini xarak- terlovchi k o 'rsatkich lar to'plam i. Kooperativ — bu yuridik shaxs huquqiga ega, xo'jalik yuri tuvchi subyekt. U ja m o a mulki huquqidagi m ulkka egalik qiladi, undan foydalanadi va tasurruf etadi. Kooperatsiya — ishlab chiqarish yoki ayirboshlash doirasidagi jamoaga birlashish. Korporatsiya — b ir xil m ahsulot ishlab chiqaruvchi yirik aksionerlikjam iyatlari birlashmasi. Korxona aktivlari — korxonada ishlab chiqarish fondlari shak- lida band bo'lgan kapital. Lizing — im o rat, inshoot, m ashina, jih ozlar, A sbob-uskuna, transportlarni o 'r ta va uzoq m uddatga ijaraga berish. Lisenziya — b iro r-b ir faoliyat turi bilan shug'ullanish u ch u n davlat organlari to m o n id an ruxsat berish. M aija — savdo, biija, bank ishlarida foydalaniladigan ham da m ollar narxlari, qim m atbah о q o g 'o zlar kurslari, boshqa k o 'rsa t kichlar o'rtasidagi farq. Melioratsiya — yerning unum dorligini tu bdan yaxshilashga qaratilgan tashkiliy-xo'jalik, m uhandislik va agrotexnik tad b irlar tu rk u m i Moliyaviy sog‘lomIashtirish — korx o nan ing b ank rotligini b artaraf etish yoki raqobatbardoshligini oshirish m aqsadida chora- tadbirlar tizim ini qo'llash orqali uning moliyaviy holatini so g 'lo m - lashtirish. Maktab ta ’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi — K adrlar tayyorlash milliy dasturini m uvaffaqiyatli am alga oshi- rishning m uhim sharti sifatida m aktab ta ’lim ining orqada qolishiga barham berish h am d a m aktablarning m o ddiy-texnika bazasini m ustahkam lash va uzluksiz ta ’lim ning yagona tizim ini shakllan tirish bilan b o g 'liq mavjud jiddiy m u am m olarni b arta raf etish m aqsadida O 'z b ek isto n Respublikasi P rezidentining 2004-yil 21 mavrlagj «2Q04-2QQ9-yil!arda m aktab ta ’limir.i rivojlantirish davlat umummilliy dasturi to‘g ‘risida»gi Farmoniga muvofiq kuchga kirgan. M azkur Farm onga O 'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 20 sentyabrdagi 3661-sonli F arm oniga muvofiq o ‘zgartishlar kiritilgan. Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar — m am lakat yaxlit iqtisodiyoti darajasidagi ijtim oiy-iqtisodiy jaray o n va hodisalarni o ‘lchash va baholash im koniyatini beruvchi ko'rsatkichlar. M asalan, yalpi ichki m ahsulot, milliy darom ad, iqtisodiy o ‘sish, ishsizlik, inflyat- siya darajasi va boshqalar. Moliyaviy «ko‘piklar» — real qiym atga ega b o im a g a n pul va obligasiyalar hajm ining ko'payishi. Moliyaviy institutlar — belgilangan qon u n -q o id alar doirasida faoliyat yurituvchi m am lakatdagi m oliya-kredit tashkilotlari. Mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshliligi — m am la- katning o ‘rta va uzoq m uddatga iqtisodiy o ‘sishining yuqori sur’atlarini t a ’m inlab turish qobiliyati Mahalliylashtirish — im port qilinadigan tayyor m ahsulot, butlovchi buyum lar va materiallarni m am lakatda ishlab chiqarishni yo‘lga q o ‘yish orqali unga ichki talabni qondirish va eksportini yo'lga qo‘yish. Marketing — bozor talablariga bo'ysungan holda iste’m olchilar ehtiyojini imkoni boricha qondirishga qaratilgan xo'jalik faoliyatini tashkil eiish va boshqarish tizim i. Notijorat yuridik shaxs — ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, darom ad (foyda) olishni o ‘z faoliyatining asosiy m aqsadi qilib olmagan ham da olingan darom adlar (foyda)ni o ‘z a ’zolari o'rtasida taqsim lam aydigan o ‘z in i-o ‘zi boshqarish tashkiloti. Nou-xou — m ah su lo t ishlab c h iq a rish n i o 'z la s h tiris h n i engillashtirish va tezlashtirishga imkon beruvchi texnikbilim , texnik tajriba, ishlab chiqarishning yashirin im koniyatlari. Offerta — sotuvchining mol xarid imkoni bor xaridorga m a ’lum shartlar asosida mol to 'p lam in i sotish haqida yuborgan taklifi. Pablik rileyshnz — mol, xizm at, firma, korxona haqida yaxshi fikrni vujudga keltirish jarayoni. Proteksionizm — milliy ishlab chiqarishni rivojlantirish m aqsa dida ch et el raqobatidan saqlash, him oya qilish. Raqobatbardoshlik — biror turdagi m olning iste’mol qiym ati m os keladigan boshqa tovarga solishtirish, taqqoslash ko'rsatkichi. Revalvatsiya — boshqa davlatlar valyutasiga nisbatan milliy valyuta rasmiy kursining oshishi. Rentabellik — korxona faoliyatining foydalik darajasi. U ning u ch xil ko‘rsatkichi mavjud: korxona aktivlari rentabelligi, xususiy kapital rentabelligi va sotilgan m ahsulot rentabelligi. Bu k o 'rsat- kichlam i balansdagi (sof) foyda ko'rsatkich ini korxona aktivlarining o ‘rtacha yillik qiym ati, m uom alaga chiqarilgan aksiyalar m iqdori, xususiy kapital m iqdori va sotilgan m ahsulot tannarxiga nisbati bilan belgilanadi. Reklama — tovarlar, xizm atlar haqida turli vositalar bilan o ch iq xabardor qilish. Rentabellik — x a ra ja tla rn i o q la y d ig a n , x o ‘ja lik n u q ta i n azarid an m aqsadga muvofiq, foydali, draom adli. R entabellik k o ‘rsatkichi foydaning m oddiy, m ehnat va moliyaviy resurslarga nisbati bilan o ‘lchanadi. Refaksiya — tovarning narxi yoki og'irligidan uning buzilgan yoki kamaygani uch u n chegirm a qilish. Stagnatsiya — iqtisodiyotdagi turg‘unlikni anglatadi. Stagflyatsiya — iqtisodiyotda turg'unlik va pulning qadrsizlanishi holatlarining birgalikda hukm surishi. Sug‘urta — k u tilm agan sh a ro itla r yoki tav akkalchilikdan ko‘rilgan zararni qism an yoki to ‘liq qoplash, m uhofaza qilish choralari. Tadbirkor — yuridik shaxs tashkil etgan holda yoki tashkil etm asdan doim iy asosda tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi shaxs. Tadbirkorlik — mulkchilik subyektlarining foyda olish m aqsadi da tavakkal qilib va mulkiy javobgarligi asosida amaldagi qonunchilik doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko'rsatish. Tant’ema — savdo, san o at, bank, aksionerlar tashkilotlari foydasidan bu tashkilotlarning boshqaruv xodimlariga to 'lanadigan qo'shim cha mukofot. Tarif — biror is.Ii, xizinai uchun rasmiy ham da belgilangan to'lov. Tashqi savdo balansi — m a ’lum davr (oy, ch o rak , yil) davomida mamlakatga keltiriladigan va undan chiqariladigan tovarlar qiymati o'rtasidagi nisbat. Tender — biijada savdo o 'tk azish d a tushadigan taklif. Taklif berish tartibi savdoni o'tk azadigan tash k ilo tch ilar to m o n id an belgilanadi. To‘lov valyutasi — tom onlarning kelishuvi bilan tovarlam ing tashqi savdo aloq alarid a haqini to 'la sh yoki xalqaro kreditni qaytarishda ishlatiladigan valyuta. ToMovga qodirlik — yuridik yoki jism oniy shaxsning moliyaviy m ajburiyatlarini o 'z vaqtida bajara olish imkoniyati. To‘lov topshirig‘i — korxona, firma, tashkilotning unga xizm at qiladigan o 'z sch etid an m ablag' o 'tk a z ish zarurligi haqidagi topshirig'i. Faktoring — m oliya-tijorat xizm atining turi bo 'lib , bunda . bank yoki boshqa m oliya tashkilotlari xarid qiluvchi korxona qarzlarini, m ajburiyatlarni o 'z ichiga oladi. Fermer xo‘jaligi — o'ziga uzoq m uddatli ijaraga berilgan er uchastkalaridan foydalangan holda, qishloq xo'jaligi m ahsulotlarini ishlab chiqarishni am alga oshiruvchi ferm er xo'jaligi a ’zolarining birgalikdagi faoliyatiga asoslangan, yuridik shaxs huquqiga ega m ustaqil xo'jalik yurituvchi subyekt. Firma — ishlab chiqarish, xizm at ko'rsatish, tijorat yoki ta d birkorlik faoliyatiga qaratilgan, yuridik shaxs hisoblangan korxona. Fondlaming aylanishi — moddiy ashyoviy om illar qiym atining ishlab chiqarish va m uom ala sohalari orqali harakat jarayoni. Xolding kompaniya — mulk egalari tom o n id an bir qanch a m ustaqil aksiyadorlik jam iyatlari faoliyatini nazorat qilish m aq sadida tashkil etilgan hissadorlik jamiyati. Xususiy kapital — tadbirkorning eng m uhim va hal etuvchi ahamiyatga ega sarmoyasi. Xalqaro Bazel qo‘mitasi — rivojlangan m am lakatlar m arkaziy banklari rahbarlari to m o nidan 1974-yilda tashkil etilgan tashkilot. Uning doirasida xalqaro bank faoliyatini tartibga solish m uam m olari m uhokam a qilinadi. 1975-yilda qo'm ita tom onidan Bazel kelishuvi ishlab chiqilgan. K eyinchalik Bazel q o ‘m itasi bank faoliyati m e’yorlari bo 'yicha xalqaro tavsiyalar ishlab chiqa boshladi. Xalqaro moliya tashkilotlari — davlatlar o'rtasidagi valyuta va m oliya-kredit m unosabatlarini tartibga solish, m am lakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga ko'm aklashish, kredit ko'rinishida yordam berish m aqsadida davlatlararo kelishuvlar asosida tashkil etilgan tashkilotlar. B unday tashkilotlar qatoriga X alqaro hisoblashuvlar banki, Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, X alqaro rivojlanish assosiasiyasi, X alqaro moliyaviy korporasiya, Osiyo taraqqiyot banki, Evropa investisiya banki, m intaqaviy xalqaro rivojlanish banklari va boshqalarni kiritish m um kin. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar — ikki turdagi ishtirokchilari bevosita davlatlardan iborat hukum atlararo (davlatlararo) h am d a tarkibiga ishlab chiqaruvchilarbirlashm alari, kompaniya va firmalar, ilm iy jam iy atlar va b osh qalar kiruvchi n o hukum at tashkilotlari. Xalqaro valyuta jam g‘armasi — xalqaro savdo va valyuta ham korligini rivojlantirishga ta ’sir ko'rsatish m aqsadida 1944-yilda tashkil etilgan xalqaro valyuta-m oliya tashkiloti. X alqaro valyuta jam g 'aram asi a ’zo davlatlar o 'rtasid a valyuta-kredit m u n o sab at larini tartibga solib turish va ularga to'lov balansining k am o m ad i bilan bog'liq valyutaviy qiyinchiliklar paytida chet el valyutasida qisqa va uzoq m uddatli kreditlar berish yo'li bilan m oliyaviy yordam ko'rsatish u ch u n m o'ljallangan hukum atlararo tashkilot. XVJ o 'z am aliy faoliyatini 1947-yil 1 m artdan boshlagan. Xususiy firma — ayrim shaxs yoki oilaga tegishli yakka xususiy m ulkka asoslanib faoliyat yurituvchi korxona. Shirkat firma — b ir necha tadbirkorlarning o 'z a ro m ulkiy birlashuvi va tadbirkorlikdan olinadigan foydani baham k o'rishga asoslangan sherikchilik korxonasi. Erkin iqtisodiy zonalar — q o 'sh m a sohibkorlik h ud u d lari, xorij kapitalinig erkin am al qilishi uch un ajratilgan maxsus hudud. Erkin savdo zonasi — m a ’lum b ir hududlarni iqtisodiy o 'z ichiga olgan, boj to'lovlaridan ozod qilingan savdo hududi. Qarz-kredit kapitali — bank, byudjet, m oliya m uassasalari yoki boshqa korxonalarlan olinadigan kreditlar, chiqariladigan obligasiyalar evaziga shakllanadi. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling