‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o L iy va ‘r t a maxsus

Nazorat savollari:
1. Logistikaning asosiy maqsadi nimadan iborat?
2. Logistikaning yetti qoidasiga nimalar kiradi?
3. Logistikaning qanday sohalarini bilasiz?
4. Transport logistikasi nimani o ‘rganadi?
20

---

5. Bojxona logistikasi nimani o ‘rganadi?
6. Logistikaning obyektiga nimalar kiradi?
7. Logistik masalalar nimalardan iborat bo‘Iadi?
8. Logistik operatsiya, zanjir va tarmoqqa qanday ta ’rif beriladi?
9. Logistik kanal deb qanday kanalga aytiladi?
1.4. 
Moddiy oqimlarni boshqarishda logistik yondoshuvning 
o‘ziga xos xususiyatlari
Logistika to ‘liq holda iste’molchi uchun ishlaydi, chunki 
logistikaning 
asosiy maqsadi yuklarni va y o ‘lovchilami «just in 
time» 
aniq muddatda eng kam mehnat va moddiy resurslarni 
sarflagan 
holda yetkazib berishdan iborat. Xomashyo, materiallar va 
tayyor 
mahsulotlami «aniq muddatda» yetkazib berish butun 
Iqtliodiy 
tizimning faoliyat ko‘rsatishiga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi va 
om borlardagi 
zaxiralarni sczilarli darajada qisqartirishga imkon 
btradl.
Logistlkani 
o ‘rganish va qo'llash logistik yondoshuvning asosiy 
I'oyalarlnl tushunishga asoslanadi.
M oddiy oqim larni 
insonlar tomonidan boshqarish ishlab 
ohlqATllh. lav d o va boshqa xo‘jalik faoliyatlari iqtisodiyotning 
boahlang'loh davrlda 
ham amalga oshirilib kelingan.
B unga 
avtomobillarda yuklarni 
tashish 
texnologiyalarini 
U kom lllashtlrish 
bo'yicha amalga oshirilgan ishlar misol bo‘la 
e M i. Avtomobillarda yuklarni tashish ishlari 50-yillargacha, 
MOIM, markazlashmagan usulda amalga oshirilar edi, deb hisob- 
la n il boMadl. 
Yuklarni markazlashtirilmagan usulda tashishlarda, 
odatda, 
yuklarni tashish bilan bevosita yuk qabul qiluvchining o ‘zi 
Shug'ullanar edi. Buning uchun yuk qabul qiluvchining o ‘zi 
tflfisportga 
buyurtma berish, ortish-tushirish ishlarini tashkil etish, 
ek ip ad itorlik
va shunga o‘xshash boshqa bir qancha operatsiyalami 
b^jarlshl 
kerak edi. Tashishning bunday usulida yuklarni ortish 
punktlarida 
ko‘plab 
transport 
vositalari, 
yuk 
ortuvchilar, 
•Jtlp ed ltorlar 
ortishni kutib navbatda turib qolar edi. Yuklarni ortish 
lehleri, asosan, qo‘lda bajarilar va ortish-tushirish ishlarini mexani- 
UtSlyalash va avtomatlashtirish uchun hech qanday rag‘batlantirish 
yo’q edi. 
Bu yerda yana shuni ham eslatib o ‘tish joizki, yuk tashish
21

---

marshrutlarini optimallashtirish uchun sharoit mavjud emas, hatto 
qarama-qarshi yo ‘nalishlarda bir xil turdagi yuklami tashish 
holatlari ham uchrab turar edi. Avtokorxonalar maxsuslashtirilgan 
transport vositasiga qaraganda universal harakatlanuvchi tarkibga 
ega bo'lishga harakat qilar edi. 60-yillarga kelib amaliyotda 
yuklarni tashishning markazlashtirilgan usullari qo‘llanila bosh- 
landi. M arkazlashtirilgan tashish usuliga o'tilganda yuqorida sanab 
o ‘tiIgan kam chiliklam ing ko‘pchilik qismi bartaraf etildi. Tashish­
ning markazlashtirilgan usuliga o ‘tilganda tashish jarayonlarini 
amalga oshirishda quyidagi munosabatlar vujudga keldi:
1. Transportga buyurtmani yuk jo ‘natuvchi yoki uni yetkazib 
berish bilan shug‘ullanuvchi tashkilot beradi.
2. Yukni ortish bilan yuk j o ‘natuvchi shug‘ullanadi.
3. Yuklar transportirovkasini umumfoydalanishdagi transport 
korxonalari amalga oshiradi.
4. Yuklarni ekspeditorlik qilish bilan transport yoki maxsus 
tashkilotlar shug‘ullanadi.
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, yuklarni yetkazib berish- 
ning markazlashtirilgan usuli quyidagi afzalliklarga ega edi:
1. M ahsulotlarni yuk qabul qiluvchiga yetkazib berish muqo- 
billigi ortadi, vaqti esa kamayadi.
2. Harakatlanuvchi tarkibni yuk ortish punktlarida ortiqcha turib 
qolish vaqtlari kamayadi.
3. Yuk ortish ishlarini mexanizatsiyalash uchun imkoniyatlar 
ochiladi. Bu esa o ‘z navbatida yuk ortish vaqtini keskin 
kamaytiradi, yuk ortuvchilarga bo‘lgan ehtiyoj bartaraf etiladi.
4. M axsuslashtirilgan transport vositalaridan foydalanish uchun 
keng imkoniyatlar ochiladi.
5. Yuklarni tashish jarayonlarini modellashtirish va optimallash­
tirish uchun imkoniyatlar vujudga keladi va hokazo.
Tahlillar shuni k o ‘rsatdiki, tashishning markazlashtirilgan usuli 
ham barcha muammolami oxirigacha hal etib bera olmas ekan. 
Rivojlangan mamlakatlaming tajribasi shuni ko‘rsatadiki, yuklarni 
yetkazib berish, omborlarda saqlash kabi xarajatlar hozirgi kunda 
ham 70% ni tashkil etayapti. Shuning uchun iste’molchilarning 
ehtiyojini eng kam xarajatlar bilan to ‘liq qondirish masalasi eng 
katta muammo bo‘lib qolayapti.
22

---

i-rosm. Tovarni iste’molchttargayetkazib berish sxemasi (alohida