Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat univеrsitеti

1. 

Xalqaro  huquqqa  muvofiq  tashkil  etilishi.  Ushbu  sifat  asosiy  hal  etuvchi 

ahamiyatga ega. Har qanday xalqaro tashkilot huquqiy asoslarda tashkil etilishi shart. Xususan, 

har  qanday  tashkilotning  ta'sis  etilishi  alohida  davlatning  tan  olingan  manfaatlariga  dahl 

qilamsligi  lozim.  Tashkilotning  ta'sis  hujjati  xalqaro  huquqning  umume'tirof  etilgan 

tamoyillariga va me'yorlariga ( jus cogens) tamoyiliga mos kelmog‘i lozim. 

Agarda xalqaro tashkilot noqonuniy tarzda tuzilgan bo‘lsa,  yoki  uning faoliyati xalqaro 

huquqqa  zid  bo‘lsa,  unda  ushbu  tashkilot  ta'sis  hujjati  haqiqiy  emas  deb  topilishi  va  uning 

foaliyati qisqa muddat ichida to‘xtatilmog‘i shart. 

2. 

Xalqaro  shartnoma  asosida  ta'sis  etilishi.  Qoidaga  ko‘ra  xalqaro  tashkilotlar 

xalqaro  shartnomalar  asosida  (Konvensiya,  Kelishuv,  Traktat,  Protokol  va  h.k)  tashkil  etiladi. 

Ushbu  shartnoma  ob'yekti  subyektlar  (shartnoma  tomonlari  )  va  xalqaro  tashkilot  faoliyati 

hisoblanadi.  Ta'sis  hujjatida  suveren  davlatlar  tomonlar  sifatida  qatnashadilar.  Ammo  so‘nggi 

yillarda xalqaro tashkilotlarda hukumatlararo tashkilotlar ham to‘la huquqli qatnashchilar sifatida 

ishtirok etmoqda. Masalan, YYevropa Ittifoqi ko‘pgina xalqaro baliqchilik tashkilotlarining to‘la 

huquqli a'zosi hisoblanadi. 

Xalqaro tashkilotlar, kengroq vakolatli boshqa xalqaro tashkilotlar rezolutsiyalari asosida 

ham tashkil etilishi mumkin. Xuddi shu tartibda FAO Kengashi rezolutsiyalariga muvofiq, Hind 

Okeanida baliq ovi bo‘yicha komissiya, markaziy-sharqiy Atlantikada baliq ovi bo‘yicha qo‘mita 

tashkil  etilgan.  Ushbu  holatda  FAO  rezolutsiyalari  faqatgina  xalqaro  tashkilot  hujjati  sifatida 

tavsif etilmay, balki davlatlararo kelishuvning spetsefik shakli sifatida talqin etilib, o‘z navbatida 

xalqaro tashkilotlarning ta'sis hujjati bo‘lib ham hisoblanadi. Ushbu tarzda tashkil etilgan xalqaro 

tashkilotlar, hukumatlararo tashkilotlar singari tashkiliy tuzilmaga ega bo‘ladilar. 

                                                 

5

 Mamatqulov A. Xalqaro huquq. -T.: Adolat, 1997. 122-b. 

 

36 

3. 

Faoliyatning  aniq  sohalarida  hamkorlikni  amalga  oshirish.  Xalqaro 

tashkilotlar davlatlarning u yoki bu sohadagi intilishlarni muvofiqlashtirish maqsadida tuziladi.  

4. Tashkilotlarning huquq va majburiyatlarga egaligi. 

Yuqorida  ta'kidlanganidek,  tashkilotlarning  huquq  va  majburiyatlari  a'zo  davlatlarning 

huquq  va  majburiyatlaridan  kelib  chiqadi.  Faqatgina  tomonlar  ushbu  tashkilotga  qanday 

huquqlar  va  qay  darajada  majburiyatlar  berilishini  hal  etadilar.

6

  Hech  bir  tashkilot  o‘z  a'zo-

davlatlari  manfaatlariga  dahl  qiluvchi  harakatlarni  amalga  oshirish  mumkin  emas.  Har  qanday 

tashkilotning  huquq  va  majburiyatlari  umumiy  tarzda  uning  ta'sis  hujjatida,  oliy  va  ijroiya 

organlari rezolyutsiyalarida, tashkilotlar o‘rtasidagi bitimlarda belgilangan. Ushbu hujjatlar a'zo 

davlatlarning  maqsadlarini  aks  ettirib,  keyinchalik  tegishli  xalqaro  tashkilotlar  tomonidan 

implementatsiya  qilinmog‘i  lozim.  Davlatlar  tashkilotga  u  yoki  bu  harakatni  amalga  oshirishni 

taqiqlab qo‘yishga haqlidir va tashkilot o‘z vakolati doirasidan chetga chiqa olmaydi. Masalan, 

MAGATE  Nizomining  3-moddasi,  Agentlikka  o‘z  faoliyati  davomida,  o‘z  a'zolariga  yordam 

ko‘rsatishda siyosiy, iqtisodiy, harbiy yoki ushbu tashkilot Nizomiga zid bo‘lgan boshqa talablar 

asosida harakat qilishni ma'n etadi. Bu yerda so‘z xalqaro tashkilotning a'zo-davlatlari irodasidan 

mustaqil irodaga  ega bo‘lishi xususida boradi.  Ushbu belgi,  har qanday  xalqaro tashkilot  unga 

a'zo  davlatlar  tomonidan  yuklangan  huquq  va  majburiyatlarni  bajarish  usuli  hamda  vositalarini 

o‘z vakolati doirasida mustaqil tanlash huquqiga ega ekanligini anglatadi.  

Davlatlar uchun xalqaro tashkilot unga yuklangan huquq va majburiyatlarni bajarish usuli 

emas.  Aynan  xalqaro  tashkilot,  xalqaro  ommaviy  va  xususiy  huquq  subyekti  sifatida  o‘z 

faoliyatining samarali usulini tanlash huquqiga egadir.  

 

2.2. Mustaqillik uchun kurashayotga millatlar va xalqlar xalqaro huquq subyekti 

sifatida 

O‘z  ozodligi  uchun  kurashayotgan  va  ma’lum  hokimiyat  tuzilmalarini  tuzgan,  yagona 

markaz  bilan  birlashgan  millat  yoki  xalqlar  millat  yoki  xalq  nomidan  xalqaro  munosabatlarda 

ishtirok etishi va xalqaro huquq subyekti maqomiga ega bo‘lishni talab qilishi mumkin. Amalda 

bunday  tuzilmalar  qatoriga  yagona  qo‘mondonlikka  ega  bo‘lgan  hamda  aksariyat  xollarda  bir 

vaqtning o‘zida siyosiy raxbarlikni amalga oshiruvchi qurolli otradlar kiradi. 

Millatlar  yoki  xalqlar  xalqaro  huquqning  alohida  va  maxsus  subyektlari  hisoblanadi. 

Imperativ  xarakterdagi  me’yor-tamoyilga  —  teng  huquqlilik  va  xalqlarning  o‘z  takdirini  o‘zi 

                                                 

6

  Малинин С.А. Мирное исользование атомной энергии. М.; 1971 С-116 

 

37 

belgilash  tamoyiliga  muvofiq  barcha  xalqlarning  o‘z  takdirini  o‘zi  belgilash  huquqi,  ya’ni 

tashkaridan  xech  qanday  aralashuvsiz  erkin  asoslarda  o‘zining  siyosiy  maqomini  belgilash  va 

iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy  rivojlanishini  amalga  oshirish  huquqi  tan  olinadi.  1970  yidda 

qabul  qilingan  Xalqaro  huquq  tamoyillari  to‘g‘risidagi  deklaratsiyaga  muvofiq  har  bir  davlat 

ushbu  huquqni  xurmat  qilishi  lozim.  So‘z  xalqlar  va  davlatlar  o‘rtasidagi  o‘zaro  munosabatlar 

(xalqaro huquqiy munosabatlar) to‘g‘risida bormokda. 

Xalqaro  huquq  tamoyillari  to‘g‘risidagi  deklaratsiyaga  muvofiq;  suveren  va  mustaqil 

davlatning paydo bo‘lishi, mustaqil davlatga erkin qo‘shilishi yoki u bilan birlashishi yoki xalq 

tomonidan  erkin  asoslarda  belgilangan  boshqa  siyosiy  maqomning  o‘rnatilishi  ushbu  xalqning 

o‘z takdirini o‘zi belgilashni amalga oshirishning usullari sanaladi. 

Xalqaro  huquqda  «xalq»  tushunchasi  aniqlanmagan.  Bizning  nazarimizda,  xalq  — 

hududiy  xarakter  kasb  etuvchi  tushunchadir.  Xalq  —  mazkur  hududda,  ular  o‘rtasidagi  irkiy, 

etnik,  diniy  yoki  boshqa  xarakterdagi  farqlardan  katyi  nazar,  doimiy  yashovchi  (balogat 

yoshidagi)  shaxslarning  yig‘indisidir.  Bunday  tarzda  o‘z  takdirini  o‘zi  belgilash  bir  vaqtning 

o‘zida ushbu hududning siyosiy maqomini ham belgilashdir. 

Yakin vaqtlarda ham o‘z takdirini o‘zi belgilash to‘g‘risida so‘z borganda birinchi galda 

tobe hududlarning xalqlari, ya’ni mustamlaka ostida bo‘lgan xalqlar ko‘zda tutilar edi. Va har bir 

davlatga ularning o‘z takdirini o‘zi belgilashda ko‘maklashish majburiyati yuklangan. 

Davlatlar  o‘zaro  munosabatlarida  ichki  huquq;  qonun  hujjatlarida  xorijiy  davlatlarning 

jismoniy  va  yuridik  shaxslari,  o‘z  hududidagi  barcha  individlar  hamda  nohukumat 

tashkilotlarning  asosiy  huquq  va  erkinliklarini  ta’minlashga  o‘zaro  rioya  qilish  majburiyatini 

(avvalambor tegishli xaikaro shartnomadar asosida) oladilar. 

Jismoniy  va  yuridik  shaxslar,  nohukumat  tashkilotlar  yoki  milliy  huquqning  o‘zga 

subyektlari  xalqaro  huquq;  subyektlari  emas,  chunki  ular  ichki  davlat  huquqiy  tartibiga 

buysunadilar.  Xalqaro  huquq;  subyekglarining  o‘ziga  hos  jihati  x.am  ularga  yuridik  majburiy 

xatgi-x.arakat  k;oidalarini  belgilab  beruvchi  kuch  yoki  hokimiyatning  mavjud  emasligi  bilan 

izoxlanadi. Xalqaro tashkilotlar — xalqaro huquq; subyekti sifatida xalqaro tashkilotlar tarkibiga 

hukumatlararo  tashkilotlar  hamda  a’zolari  shaxsiy  tartibda  harakat  qiluvchi  davlatlararo 

mexanizmlar va organlar (xalqaro arbitrajlar, komitetlar, ekspertlar guruhi va boshqalar) kiradi. 

Hukumatlararo konferensiyani vaqtinchalikxalqero muassasa deb hisoblash mumkin. 

Xalqaro tashkilot o‘zining xapkaro huquq; layokatiga ta’sis shartnomasiga muvofiq; ega 

bo‘ladi.  Shartnoma  xalqaro  tashkilotni  ma’lum  huquqda  ega  bula  olish,  ya’ni  davlatlar  va 

hukumatlararo  tashkilotlar  bilan  shartnomalar  tuzish,  o‘z  nomidan  qarorlar  qabul  qilish 

k;obiliyati bilan ta’minlaydi. 

 

38 

Xalqaro  huquqiy  hujjatlarda  xalqaro  tashkilot  —  bu  hukumatlararo  tashkilot  deb 

ko‘rsatilgan ta’rifdan boshqa «xalqaro tashkilot» tushunchasi mavjud emas. Biroq bunday ta’rif 

faqat hukumatlararo (xalqaro) tashkilotni nohukumatlararo tashkilotdan farqlaydi, xolos. Xalqaro 

tashkilot xalqaro tuzilma bo‘lib, uning ta’sis etilishi va faoliyati xalqaro huquq normalari bilan 

tartibga solinadi. Xalqaro tashkilotning ta’sis etilishi va faoliyati hozirgi davr xalqaro huquqining 

asosiy tamoyillariga muvofiq; kelishi lozim. Xalqaro huquqiy munosabatlarda xalqaro tashkilot 

a’zo-davlatlar  irodasidan  farqli  o‘laroq  o‘z  irodasini  ifodalab,  faqat  o‘z  nomidan  katnashishi 

mumkin.  

Xalqaro tashkilot a’zo-davlatlar, o‘zga tashkilotlar va xalqaro huquqning boshqa 

subyektlari  bilan  bo‘ladigan  huquqiy  munosabatlarda  uning  irodasini  belgilangan  qoidalarga 

muvofiq; shakllantiruvchi va ifodalab bera oluvchi organlarga ega bo‘lishi lozim. 

A’zolari  tarkibi  va  faoliyat  doirasi  bo‘yicha  xalqaro  tashkilotlar  universal  xalqaro 

tashkilotlar,  ya’ni  barcha  davlatlar  katnashishi  uchun  ochiq  bo‘lgan,  hududiy  (regional),  ya’ni 

qandaydir yirik region davlatlarini birlashtiruvchi va maxalliy — bir necha (odatda uchtadan oz 

bo‘lmagan) davlatlarni birlashtiruvchi turlarga bo‘linadi. 

O‘z tarkibi, faoliyat sohasi va xalqaro munosabatlardagi tutgan alohida o‘rniga ko‘ra eng 

universal tashkilot — Birlashgan Millatlar Tashkilotidir. 

Yana  xalqaro  organlar  deb  nomlanadigan  xalqaro  tuzilmalar  ham  xalqaro  huquq 

subyektlari  hisoblanadi.  Bular  xalqaro  arbitrajlar  va  sudlar  (doimiy  va  ad  hoc),  tergov, 

yarashtiruvchi va boshqa komissiyalar, chunki ular davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro bitimlar asosida 

yaratiladi va o‘z faoliyatida xalqaro-huquqiy qoidalarga rioya qiladi.  

Falastin – G’arbiy Osiyodagi tarixiy viloyat (qad. Yaxudiycha pelishtim – “filistimliklar” 

so’zidan  olingan).  O’rta  dengizning  sharqiy  sohilida  joylashgan.  Maydoni  26  ming  kv.  km. 

Falastinning asosiy qismi Isroil bilan Iordaniyaga qarashli. Mil.av. 5-4 ming yillikda  Falastinga 

somoniy qabilalari kirib kelgan. Mil.av.3-2 ming yillikda Falastinda xanaaneylarning ilk shahar 

davlatlari paydo bo’lgan. Mil.av.16-17 asrlarda Falastin Misr tasarrufida bo’lgan. Mil.av. 13 asr 

oxirida  Falastinda  filistimliklarning  xukmronligi  o’rnatilgan.  O’sha  vaqtdayoq  mamlakatning 

aksariyat  qismi  mil.av.  11  asrda  tashkil  bo’lgan  Isroil-yaxudiy  podsholgi  xududida  istiqomat 

qiluvchi  qabilalar  tomonidan  zabt  etilgan.  Dovut  va  Sulaymon  podsholar  davrida  Isroil  qudrati 

avjiga chiqqan. Taxminan935  yilda bu davlat  ikkita podsholik  –  Isroil  va  Iudeya  (Yaxudiya)ga 

bo’lingan.      Mil.  av.  8  asr  oxirida  Falastinning  shimoliy  xududi  –  Isroil  podsholigi  Ossuriya 

tomonidan  bosib  olingan.  Janubiy  Falastin  (Iudeya  podsholgi)  –  mil.av.  6  asrda  bobilliklar, 

so’ngra somaniylar, mil.av. 4 asrda makedoniyalik Aleksandr o’zlariga bo’ysundirganlar. Mil.av. 

3-2-asrlarda Falastin Misr bilan salavkiylar o’rtasida talash bo’lgan. Falastin mil. 1-asrda (63 y) 

Rimliklar  tmonidan  bosib  olingan.  Lekin  faqat  Iudeya  urushlari  (66-73  yillar)  va  Bar  Koxba 

 

39 

qo’zg’oloni  bostirilgandan so’nggina Falastin Rim imperiyasining viloyatiga aylangan. Mil.av. 1 

asrda Falastinda xristian dini paydo bo’lgan. 395 yilda Falastin Vizantiya ixtiyoriga o’tgan. 640 

yil  Falastin  arablar  tomonidan  bosib  olinib,  arab  xalifaligi  tarkibiga  kirgan  Abbosiylar  davrida 

Falastinda  iqto  tizimi  joriy  qilingan,  aholini  islom  diniga  kiritish  jarayoni  avj  olgan, 

xristianlarning huquqiy maqomi kuchsizlangan. Bu bir qator xalq qo’zg’olonlari, jumladan, 842 

yil  Abu  Xarba  boshchiligidagi  g’alayonga  sabab  bo’ldi.  Abbosiylar  xalifaligi  parchalangandan 

so’ng  Falastin  asta-sekin  tuluniylar,  ixshidiylar  sulolalari  xukmronligi  ostiga  o’tgan.  9-11 

asrlarda  Falastinda  iqtisodiy  yuksalish  yuz  bergan,  katta  yer  maydonlariga  ishlov  berilgan. 

Iudaizm, xristian va islomning diniy markizi Quddusda 11 asrda 40 ming aholi yashagan. Akka , 

Kesariya,  Askalon,  G’azoda  savdo  rivojlangan.  1099  yil  salbchilar  Quddusni  egallab,  uni 

Quddus  qirolligining  markaziga  aylantirganlar.  1187  yil  Xattin  yaqinidagi  jangda  Salohiddin 

salbchilarni  yengib,  Quddusni  qo’lga  kiritgan.  Falastin  ayubiylar,  keyinroq  mamluklar 

tomonidan Misrga qo’shib olingan. Falastin 1516 yilgacha ularning qo’lida bo’lib, song turklar 

tasrrufiga o’tgan. Usmonli turk imperiyasining 17 asr oxiridan tanazzulga yuz tutishi bilan turk 

xukmdorlarining  o’zboshimchaligi  kuchaygan.  Soliqlar  oshgan.  Natijada  Falastin  iqtisodiy 

tushkunlikka  uchragan.  19  asrning  20  yillarida  Falastinda  turklarga  qarshi  xalq  harakati 

kuchaygan.  1832  yil  Falastin  Misr  podshosi  Muhammad  Ali  tomoonidan  zabt  etiladi. 

Hokimiyatning  markazlashuvi,  zodagonlar  zulmining  cheklanishi  Falastinni  iqtisodiy 

rivojlanishiga  turtki  bo’lgan.  Ammo  soliqlarning  ko’payishi,  harbiy  majburiyatning  joriy 

qilinishi  aholi  o’rtasida  qo’zg’olonga  olib  kelgan  (1834).  Livan  va  Suriya  xalqining  Misr 

hukmronligiga  qarshi  1840-1841-  yillardagi  kurashini  Falastin  xalqi  qo’llab-quvvatlagani 

bahonasida  Falastinda  turk  hukmronligi  tiklangan.  19-asrning  40-yillaridan  boshlab  Yevropa 

davlatlari  Falastinga  kirib  kela  boshlaganlar.  1869-yil  Suvaysh  kanalining  ochilishi  bilan 

Falastinning  startegik  va  iqtisodiy  ahamiyati  yanada  kuchaydi.  1892-yil  fransuz  kompaniyasi 

Falastinda  birinchi  Yaffa-Quddus  temir  yo’lini  qurgan.  19-asr  oxiridan  boshlab  Yevropa 

mamlakatlaridagi  yaxudiy  aholining  Falastinga  ko’chishi  boshlangan.  1-jahon  urushi  yillarida 

Falastin  Germaniya,  Turkiya  hamda  ingliz  qo’shinlari  o’rtasidagi  kurash  maydoniga  aylangan. 

Bu  raqobat  Falastinni  inglizlar  tomonidan  zabt  etilishi  bilan  yakunlandi.  1916-yil  Sayks-piko 

shartnomasiga  binoan,  Falastinda  xalqaro  rejim  joriy  qilinishi  lozim  bo’lgan.  Falastinda  o’z 

mavqeini  mustahkamlash  maqsadida  inglizlar  Yevropa  mamlakatlarida  19-asrning  90-yillarida 

paydo  bo’lgan  reaksion  (teskarichi)  –  millatchi  harakatning  ko’rinishlaridan  biri  bo’lgan 

cionizmdan  foydalanganlar.  Sionistlar  Falastinda  yahudiylar  davlatini  tuzishni  talab  qilganlar. 

1917-yil  2  noyabrda  Angliya  hukumati  Balfur  dekloratsiyasini  e’lon  qilib,  Falastinda  “yahudiy 

xalqi uchun milliy maskan” tuzishni va’da qilgan. 1920 yil aprelda San-Remo shahri (Italiya)da 

 

40 

angliya  Falastin  ustidan  ingliz  mandatini  joriy  etishga  muyassar  bo’lgan.  Angliya  Falastinning 

iqtisodiy  va  siyosiy  hayotida  hal  qiluvchi  mavqega  ega  bo’lgan,  Yevropa  mamlakatlaridan 

ko’plab yahudiylarning kirib kelishiga imkon yaratgan. Sionist tashkilotlar Falastinda bir nechta 

kontsessiyalarni qo’lga kiritganlar. Mamlakatdagi butun  hokimiyat  ingliz oliy komissari qo;lga 

o’tgan. Uning huzuriga ingliz amaldorlaridan tarkib topgan “Falastin hukumati” tuzilgan. Arab 

aholisi  mamlaktni  idora  qilishga  jalb  etilmagan.  1920-1939  yillarda  ingliz  mustamlaka  siyosati 

sionistlar  bilan  hamkorlik  qilishga  asoslangan.  Sionistlar  Angliya  yordamida  arab  xalq-ozodlik 

harakatiga  qarshi  ish  ko’rganlar.  Shu  bois  Angliya  arab  aholisining  kuchli  noroziligiga  duch 

kelgan  va  natijada  unga  qarshi  qurolli  qo’zg’olonlar  ko’tarilgan.  1936  yil  oktabrda  Pil 

boshchiligida  Falastinga  yuborilgan  komissiya  Falastinni  yahudiylar  va  arablar  yashaydigan 

qismlarga bo’lishni tavsiya  qilgan.  Bu Falastindagi  arab tashkilotlari  va arab mamlakatlarining 

qattiq  noroziligini  keltirib  chiqargan.  1939-yil  may  oyida  ingliz  hukumati  “Oq  kitob”  ni  e’lon 

qilishga  majbur  bo’lgan.  Unga  ko’ra,  Angliya  ma’muriyati  Falastinga  yahudiylarning  kelishini 

cheklashi va keyinchalik to’xtatishga qaror qilgani bayon etilgan. Bu Angliya ma’muriyati bilan 

sionistlar o’rtasiga nizo solgan. Sionistlarni AQSH qo’llab-quvvatlagan.  

Ikkinchi  jahon  urushidan  so’ng  Falastin  xalqlarining  ingliz  qaramligidan  xalos  bo’lish 

uchun kurashi kuchaygan. 1947-yil Angliya Falastin masalasini BMT muhokamasiga qo’yishga 

majbur  bo’lgan.  1947-yil  29-noyabrda  BMT  Bosh  Assambleyasi  Britaniya  mandatini  bekor 

qilish,  Falastindan ingliz qo’shinlarini chiqarish  va Falastinda mustaqil demokratik  yahudiy va 

arab  davlatini  tuzish  haqida  qaror  qabul  qilgan.  Quddus  shahri  alohida  xalqaro  rejimga  ega 

mustaqil  ma’muriy  birlikka  aylanishi  lozim  bo’lgan.  1948-  yil  14  mayda  Yhudiy  sionistik 

tashkilotlar  Isroil  davlati  tuzilganligini  e’lon  qilishgan.  14  maydan  15  mayga  o’tar  kechasi 

Angliyaning qutqusi bilan 1948-1949 yillardagi arab-isroil urushi boshlangan. Arab davlatiuchun 

mo’ljallangan  hududning  bir  qismi  hamda  Quddus  shahrining  g’arbiy  qismi  Isroil  tomonidan 

bosib  olingan(6,7  ming  kv.km).  Isroil  qo’shinlari  Falastin  hududidan  900  mingdan  ziyod 

arablarni  haydab  chiqarganlar.  Shunday  qilib,  Isroil  Yaqin  Sharq  mintaqasida  qochoqlar 

muammosini  keltirib  chiqargan.  Isroil  BMT  qaroriga  muvofiq,  Falastin  arab  davlatiga  o’tish 

kerak bo’lgan hududining 60% ini bosib olgan. Tashkil etilib ulgurmagan mana shu davlatning 

sharqiy qismi va Quddus (5,5 ming kv.km) Iordaniya hududiga, G’azo sektori (258 ming kv.km) 

Misr  nazoratiga  o’tib  qolgan.  1949  yil  sulh  shartnomalariga  binoan,  Isroil  bilan  qo’shni  arab 

davlatlarii o’rtasida demarkatsiya chegara chizig’i belgilangan.  

1964  yil  28  mayda  Quddusda  qochoqdagi  falastinliklarning  Falastin  ozodlik  tashkiloti 

(FOT) tuzilgan. 1967 yil iyunda Isroil- Suriya, Misr va Iordaniyaga qarshi urush boshladi. Isroil 

 

41 

Sinay yarim oroli, G’azo sektori, Iordan daryosi g’arbiy sohilidagi yerlar, Quddus hamda Jo’lan 

tepaliklarini bosib olgan.  

1987  yilga  kelib  Falastin  qochoqlarining  soni  2  mln.ga  yaqinlashgan.  1988  yil  15 

noyabrda  Falastin Ozodlik  tashkilotining oliy organi  – Falastin Milliy kengashi  Jazoir shahrida 

mustaqil Falastin davlati tuzilganini e’lon qilgan. 1989 yil 29 martda Falastin Ozodlik tashkiloti 

ijroiya qo’mitasi Yosir Arofatni Falastin davlati prezidenti etib tayinlagan. 1993 yil sentyabrda 

Isroil  bilan  Falastin  ozodlik  tashkiloti  ikki  tomon  o’rtasidagi  munosabatlarni  yo’lga  qo’yish 

tamoyillari  to’g’risida  dekloratsiyaga  imzo  chekadilar.  Bu  dekloratsiyaga  muvofiq,  1994  yil 

mayda  G’azo  sektori  (G’azza  mintaqasi)  va  Ierixon  shahri  atrofi  (Iordan  daryosining  g’arbiy 

sohili) da Muvaqqat falastin muxtoriyati tuzilgan. BMT Xavfsizlik Kengashi qaroriga muvofiq, 

Falastin  mojarosini  uzil-kesil  hal  etish  uchun  o’tish  davri  (5  yilgacha)  belgilangan.  1996  yil 

yanvarda  Falastin  qonun  chiqaruvchi  kengashi  saylangan.  1998  yil  avgustda  hukumat  tuzilgan. 

Isroil  Bosh  vaziri  A.Sharon  hukumati  davrida  Falastin  bilan  Isroil  o’rtasidagi  tarang 

munosabatlar  avjga  chiqdi.  2004  yil  22  martda  HAMAS  ekstremistik  tashkilotining  rahbari 

shayx Ahmad Yosin o’ldirildi. Natijada Falastin masalasini hal qilish yanada murakkab tus oldi. 

2004  yil  noyabrda  Yosir  Arofat  vafotidan  so’ng  uning  o’rniga  vaqtincha  Mahmud  Abbos  

tayinlandi. 2005 yil yanvarda Mahmud Abbos Falastin Ozodlik tashkiloti raisligiga saylandi.  

Checheniston  Respublikasi-  Rossiya  Federatsiyasi  tarkibidagi  respublika.  Maydoni 

taxminan  15  ming  km.kv.  Aholisi  1  mln.100,3  ming  kishi  (2002).  Poytaxti  –  Grozniy  shahri. 

Ma’mutiy jihatdan 16 tuman va 5 shaharga bo’linadi.  

Davlat  tuzumi.  Checheniston-  respublika.  Davlat  boshlig’i  –  prezident.  Amaldagi 

Konstitutsiyasi  2003  yilda  qabul  qilingan.  Konstitusiyasida  nazarda  tutilgan  xokimiyatning 

qonun chiqaruvchi va vakillik organlarini shakllantirish jarayoni ketmoqda.  

Aholisi. Asosiy aholisi  chechenlar,  Ingush, rus va boshqa xalqlar ham  yashaydi.  Shahar 

aholisi  34,5%.  Respublikaning  davlat  tili  chechen  va  rus  tili.  Dindorlar  islom  dining  sunna 

mazxabida. 1991 yil sentyabrda Chechen xalqi milliy kongressi Checheniston Respublikasining 

davlat suverenitetini e’lon qiladi. 1992 yil prezidetn lavozimi joriy etildi.  

Kosovo  va  Metoxiya-Serbiyadagi    o’lka.  Maydoni  11  ming  km.kv.  Aholisi  1,9  mln 

kishi (1997). Poytaxti  – Prishtina shahri.  Kosova va Metoxiya hududining katta qismi  Kosovo-

pole va Metoxiya soyliklaridan iborat, ularda Drin va Ibar daryolari oqadi.   

Kosovo  va  Metoxiya  hududi  8-12  asrlarda  rashki,  so’ngra  Serbiya  davlati  tarkibida,  15 

asrdan  1912-yilgacha  Usmonli  turk  saltanati  tarkibida  bo’lgan.  1913-yildan  London  tinchlik 

shartnomasiga  ko’ra,  Kosovo  va  Metoxiya  hududini  Serbiya  va  Chernogoriya  bo’lib  oladilar. 

1918-yildan  Serb,  xorvat  va  slovenlar  qirolligi  (1929  yildan  Yugoslaviya  qirolligi)  tarkibida. 

 

42 

1945  yildan  Yugoslaviya  tarkibidagi  muxtor  viloyat,  1963-1969  yillarda  Kosovo  va  Metoxiya 

muxtor o’lkasi, 1969-1990  yillarda Kosovo  muxtor o’lkasi, 1990  yildan Kosovo va Metoxiya 

o’lkasi.  1980-yillarning  boshlarida  albanlar  o’lka  aholisining  90%  ni  tashkil  etdi.  Kosovo  va 

Metoxiyadagi 

etnik 

muammolar 

1998-yilda 

qurolli 

to’qnashuvlarga  aylandi.  Bu 

to’qnashuvlarning asosiy sababi Kosovo albanlarining mustaqil davlat bo’lishga harakatidir.   

                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

43