Z. M. Yakubov cholg`u ijrochiligi

 
 

---

23 
Chang 
 
Chang: Ko`hna va qadimiy cholg`ulardan. Forobiy asarlarida 
o`sha davrdagi changning 15 ta tori bo`lganligi aytiladi. XVII asrda 
yashab ijod qilgan musiqashunos olim Darvesh Ali Changchiy bu sozni 
mukammal ijrochisi bo`lgan. 
Tarixda chang cholg`usining juda ko`plab namoyondalari 
bo`lgan. Chang cholg`usidan o`zbek, tojik, uyg`ur va rus xalqlari ham 
keng foydalandilar. Ruslar uni ―Simbal‖ deb atashadi. U tut, yong`oq, 
o`rik yog`ochlaridan yasaladi. 
Changning quloqlari 76 ta bo`lib, u chang korpusining o`ng 
tomoniga o`rnatiladi, pardalari xromatik yarim tondan iborat. Changni 
chalish uchun ishlatiladigan cho`p g`arovdan yoki qamishdan ishlanib, 
uchiga rezina o`rnatiladi.

---

24 
 
Ud: Juda qadimiy cholg`u sozlaridan. Ud arabcha so`z bo`lib, 
bayram, to`y- tomoshani, xursandchilikni ifodolovchi ―iyd‖ iborasining 
sinonimidir. Udning dastlabki nomi ―Barbad‖ bo`lganligi ham ayrim 
manbalarda ko`rsatiladi. Barbad ikki so`zdan iborat bo`lib, bar-qomat, 
bad-o`rdak ma`nolarida ishlatiladi. Uning eng takomillashgan shakliga 
ud deyiladi. 
Qadimiy Udlar ikki torli bo`lib, ―zir‖ va ―bam‖ deb nomlanadi. 
Bam pastdagi, zir yuqoridagi ingichka tor. Keyinchalik uch, to`rt torli 
bo`lgan, Forobiy unga beshinchi torni o`rnatgan. 
Ud (arab. — qora 
daraxt) — torlimezrobli qad. musiqa asbobi. Arab, turk, fors, Kavkaz 
(ozarbayjon, arman) va Markaziy Osiyo (oʻzbek, tojik) xalqlarida keng 
qoʻllaniladi. Katta, noksimon va yupqa qopqokli kosaxona, kalta va 
enli dastaga ega.
Tovushi yumshoq va mayin. Oʻzbekistonda musiqa kollejlari va 
Oʻzbekiston davlat konservatoriyasida Ud. sinflari mavjud. U., asosan, 
joʻrnavoz (mumtoz musiqa ansambllari) va yakkanavoz soz sifatida 
qoʻllaniladi.