Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz va ozbek tillarida sabab ergsh gapli qoshma gaplarning lingvokulturologik jihatlaring qiyosiy tahlili va ularni tarjima qilish hamda oqitish muammolari
I wish I were really your nephew.
The book read was interesting.
Bu misollarda ergash gaplar bosh gaplarga intonatsiya vositasida bog‟lanadi [11; 326].
Quyida yana shu kabi misollarni keltirishimiz mumkin.
Circumstances try the mental a man is really made off He could remember driving along the road just before the accident happened but he could not remember the accident itself It was a nice place and Mr. and Mrs Witia were rather proud of it The room was dark, but the street was lighter because of its lamps He had a glass eye which remained stationary, while other eye looked at Reinhardt
Bundan tashqari, ergash gapli qo‟shma gaplarda ergash gap bosh gapga, shuning uchun, shu sababli, chunki, -ki, agar, garchi, mabodo, go‟yo ergashtiruvchi bog‟lovchilari:
Olloyorning eng zo‟r sifati shuki, uning qo‟lida yig‟layotgan chaqaloqlar birdan yupanadi qoladi
Men bilgan yovuz kishilar u yerda bor, shuning uchun men bormayman.
fe‟lning ravishdosh, sifatdosh, harkat nomi shakli:
Aytar so‟zni ayt ,aytmas so‟zdan qayt Salqin shabada gulzorlarda charx urib, gullarning hidini qochmoqda. Qari gapni oxiriga yetkazmay turib,eshikdan Usmonali qo‟l qovushtirib, iljayib kirib keldi [5; 42].
Shuningdek, yuklama, ko‟makchi, turli vazifadagi ko‟rsatish olmoshi 18
kim-u, qanday- shunday, qancha –shuncha, qaysi- o‟sha, qayerda- o‟sha yerda kabi nisbiy so‟zlar, sababli, tufayli, deb so‟zlari orqali ham bog‟lanadi [10; 130].
Olim bo‟lsang, olam seniki.
qolishni istamaydilar [9; 131].
Ergash gapli qo‟shma gaplar tasnifi masalasi ham tilshunoslikdagi muhim maslalardan bir hisoblanib, ko‟plab olimlar tomonidan atroflicha tadqiq etilgan. Quyida bir qator olimlarning fikrlarini keltirib o‟tamiz.
gapda muayyan bir bo‟lak bilan aloqalanadi. Lekin bundan boshqacha deb qarash, ya‟ni ergash gap yaxlit bosh gap bilan aloqalanadi deb bosh gapdagi kesimning mazmuniy –sitaktik maqomoni buzilishiga oilb keladi. Shuning uchun ham N. A Basakov hozirgi turkiy tillardagi erash gaplarni quyidagi guruhlarga ajratadi: [22; 220].
1. Bosh gapdagi substantiv bo‟laklar bilan aloqalanadigan ergash gaplar. Bu guruhga ega va to‟ldiruvchi ergash gaplar kiradi.
2. Bosh gapdagi atributiv bo‟laklar bilan aloqalanadigan ergash gaplar. Bu guruhga kesim va aniqlovchi ergash gaplar kiradi.
3. Bosh gapdagi atributiv – hol bo‟laklar bilan aloqalanadigan ergash gaplar. Bu guruhga sabab- natija, shart, to‟siqsiz, maqsad, payt, o‟xshatiash va chog‟shtirsh ergash gaplar kiradi [19; 157].
A.Nurmonov o‟zbek tilidagi ergash gaplarning tasnifi umuman boshqa tillardagi ergash gaplarning tasnifiga yaqin turishini takidlaydi.”… chunki turkiy tillardagi, shuningdek, boshqa tillardagi ergash gaplar nazariyasi sodda gaplar nazariyasi bilan uzviy bog‟langan bo‟lib, ergash gaplarni sodda gaplardagi muayyan bo‟laklar bilan nisbatlash tilshunosliklarda juda uzoq an‟anaga ega. Ayrim tilshunisliklarda, masalan, ispan tilshunosligida ergash gaplarning vazifasini so‟z turkumlarining sodda gaplardagi vazifasi bilan tenglashtirishdan 19
iborat qarash ham bor” [23; 236, 237].
Bu borada A.G‟ulomov va M. Asqarovalar o‟zbek tilidagi ergash gaplarni klassifikatsiya qilishda ularning grammatik va logik tomonlariga e‟tibor bergan holda, ko‟pchilik tillarda davom etib kelgan ananaviy prinsipga asoslanib, quyidagi turlarga ajratishadi:1) ega ergash gap, 2) kesim ergash gap, 3) to‟ldiruvchi ergash gap, 4) aniqlovchi ergash gap, 5) ravish ergash gap, 6) daraja va miqdor ergash gap, 7) o‟xshtiash ergash gap, 8) sabab ergash gap, 9) maqsad ergash gap, 10) payt ergash gap, 11)o‟rin ergash gap, 12) shart ergash gap, 13) to‟siqsiz ergash gap, 14) natija ergashgap [31; 187].
kesim (predicative clause), aniqlovchi (attributive clause), to‟ldiruchi (object clause) va hol (adverbial clause) kabi turlarga ajratadi [17 ; 277].
Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling