Zamonaviy avtomobillarning differensiali mundarija

Tishli g‘i1dirak1ar soni bo‘yicha bosh uzatma yakkali (6-rasm) va qo‘shaloq (7 -rasm) bo‘1ishi mumkin. Yakkali uzatmada bir juft tishli g‘ildirak, qo‘shaloqda esa ikki juft tishli g‘ildirak ishlatiladi. Qo‘sha1oq bosh uzatmalar mamla- katimizda chiqariladigan traktorlarda ishlatilmaydi.

Yakkali bosh uzatmalar tishli g‘ildi raklarining turi bo‘yicha quyidagicha bo‘ladi:

• 
  konusli — konussimon tishli g‘ildirakli;
  
• 
  silindrik — silindrsimon tishli g‘i1dirakli;
  

8 — 3S 1
a)

6-rasm. Yakkali bosh uzatmalarning sxemalari:

a — konusli; b — silindrik; v — gipoid; g — chuvalchangsimon.

7-rasm. Qo‘shaloq bosh uzatmalar ning sxemalari:

A — birinchi juft konusli yoki gipoidli, ikkinchi juft silind rik;
B — birinchi juft silindrik, ikkinchi juft konusli yoki gipoidli.

• 
  chuvalchangsimon — chuvalchangsimon g‘i1dirak1i;
  
• 
  gipoid — gipoid tishlashgan konussimon tishli g‘il- dirakli.
  

Chuvalchangsimon bosh uzatmalar mamlakatimizda chi- qariladigan traktorlarda ishlatilmaydi. ternyali bosh uzatmalar qutisida ko‘ndalang vallari bo‘lgan traktorlarga (T-25A, T-40M, T-40MA, T-16M) o‘rnati1adi. Bunday transmissiyalar aylanish yo‘na1ishini bo‘y1ama valdan ko‘ndalang valga o‘zgartirish birlamchi va ikkilamchi vallarning ikkita konus shesternyalari bilan amalga oshiriladi. Konusli bosh uzatmalar eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, tish- ning ko‘rinishi to‘g‘ri, tangensial, spiralsimon (ko‘pchi1ik hollarda aylanasimon) bo‘1ishi mumkin. Zamonaviy traktorlarda aylanasimon tishli konusli bosh uzatmalar keng tarqalgan.
Bosh uzatmalar bosqichlar soni bo‘yicha bir bosqichli va ikki bosqichli bo‘ladi. Bir bosqichli bosh uzatma bitta uzatmalar soniga ega bo‘1adi. Ikki bosqichli bosh uzatma har xil uzatmalar soniga ega bo‘1ib, ikki uzatmali bo‘1adi. Ikki bosqichli bosh uzatmalar g‘i1dirakli traktorlarda va og‘ir yuk ko‘taruvchi avtomobillarda ishlatiladi. Ular trans- missiyaning uzatmalar soni diapazonini 1,5...2 marta oshiradi. Bosh uzatmaning yetakchi shesternyasi uzatmalar qutisi bilan bir butun qilib yoki olinadigan qilib yasaladi. Yetak- lanuvchi shesternyalar ko‘pincha boltlar yoki parchinlar bilan orqa ko‘prik vali flanesiga (zanjirli traktorlar) yoki differensial korpusiga (g‘ildirakli traktorlar) mahkamlanadigan olinadigan tishli gardishlar ko‘rinishida yasaladi.
Bosh uzatmaning konus shesternyalari radial yuklama- larni qabil qilib olib, ularni vallarga uzatishdan tashqari o‘q bo‘ylab keladigan katta yuklamalarni ham qabul qiladi va uzatadi.
G‘ildirakli traktorlarda bosh uzatma detallari trans- missiya korpusining umumiy moy vannasidan moylanadi. Avtomobillarning bosh uzatmalari yakkali va qo‘sha- loqli uzatmalarga bo‘1inadi. Yakka uzatmalar yengil va kam yuk ko'taradigan yuk avtomobillarida ishlatiladi va bir juft spiral yoki gipoid konus shesternyalardan iborat bo‘ladi. Gipoid shesternya tishlari spiral konus shester- nyalari tishidan farqli ravishda shesternya o‘lchamini kichraytirishga imkon beradigan alohida shakldagi tishlar- ga ega. Gipoid uzatmada shesternyalarning aylanish o‘q1ari ñ kattalikka siljigan bo‘1adi. O‘lchamlari bir xilda bo‘lgan yetaklanuvchi shesternyalarda gipoidli uzatma yetakchi shesternyalarining tishlari spiral shesternyalarning tishlariga nisbatan uzun va qalin, tishlashda bir vaqtda qatnashadigan tishlarining o‘rtacha soni ko‘proq bo‘1adi.

8-rasm. Ikki bosqichli qo‘shaloq bosh uzatma sxemasi:
? — yetakchi shesternya; 2 — yetaklanuvchi shesternya; 3, 4
silindrik shesternyalar; — val; 6 — harakatlanuvchi tishli mufta;
7, 9 — tishli g‘ildiraklar; 8 — differensial korpusi.