Zamonaviy avtomobillarning differensiali mundarija

G‘ILDRAKLI TRACTOR VA AVTOMOBILLARNING YETAKCHI KO‘PRIKLARI
G‘ildirakli traktorning (avtomobilning) yetakchi ko‘prigi deb g‘ildiraklari yetakchi bo‘1gan ko‘prikka aytiladi. Ko‘p- rik — bosh uzatma, differensial va g‘i1dirak yuritmasi joylashgan qattiq balkadir. Shu bilan bir qatorda yetakchi ko‘prikka tormoz va boshqa qo‘shimcha mexanizmlar ham joylashtiriladi. TTZ-60, TTZ-80, T-28X4M, T-40M, T- 16M, T-25A traktorlari yetakchi ko‘prik1ari uzatmalar qutisini ham biriktiradi lekin yetakchi g‘i1dirakka kelgan yuritma olib qo‘yiladigan karterga joylashtiriladi.
Zanjirli traktorning yetakchi (orqa) ko‘prigi quyidagi mexanizmlarni birlashtiradi: uzatmalar qutisi, bosh uzatma va burish mexanizmi (DT-75M); bosh uzatma va burish mexanizmi (T-130, T-70V); bir-biriga bog‘1anmagan ikkita bosh uzatma (T-150).
Avtomobil massasini kamaytirish maqsadida yetakchi ko‘priklar karterlari po‘1at shtampovka profillardan payvand- lab yasaladi. Ularga bosh uzatma reduktorlari, mahkamlash flaneslari payvandlanadi. Ko pchilik traktorlar orqa ko‘priklari korpusi ku1 rang cho‘yan yoki po‘1atdan (K- 701, T-140M) quyiladi.
Traktorlar yetakchi ko‘prigining asosiy mexanizmlariga quyidagilar kiradi: bosh (markaziy uzatma), oxirgi uzatma, tormozlar, differensiallar (g‘ildirak1i traktorlarda) yoki burish mexanizmi (zanjirli traktorlarda). Shu bilan bir qatorda g‘i1dirak1i traktorlarning oldi, orqa yoki ikkala ko‘prigi ham yetakchi bo‘1ishi mumkin.
Zanjirli traktorlarda asosan orqa ko‘prik yetakchi bo‘1adi, tezyurar zanjirli traktorlarda esa, aksincha, ol- dingi ko‘prik yetakchi bo‘1adi. Ko‘pchi1ik hollarda trak- torning orqa ko‘prigi g‘ildiraklar tomonidan tushadigan asosiy yuklamani va ko‘prik ichidagi tishli g‘i1dirak1ar tishlashishidan hosil bo‘1adigan kuchlanishlarni o‘ziga oladigan qism hisoblanadi. Shu sababli orqa ko‘prikka qo‘yiladigan asosiy talablardan biri korpus detallarining mustahkamligidir. Bunday talab traktorlarning oldingi yetakchi g‘ildirak1ariga ham tegishli.

BOSH UZATMA
Avtomobilning burovchi momentini o‘zgartiradigan va uning yetakchi g‘i1diragi oldiga joylashgan transmissiya mexanizmi bosh uzatma deb yuritiladi. Traktorlardagi bosh uzatma ham xuddi shunday funksiyalarni bajaradi, biroq u oxirgi uzatma oldiga o‘ rnatiladi.
Transmissiyaga qo‘yilgan umumiy talablardan tashqari bosh uzatmalarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

• 
  bir xil ixchamlikda va kam metall sig‘imida yetarli mustahkamlikni ta’min1aydigan maqbul uzatmalar soniga ega bo‘1ishi lozim;
  

uzatmalar tayanchi uzoq muddat ishlashini ta’min- lash uchun yetarli mustahkamlikka ega bo‘lishi lozim.

• 
  5-rasm. 3FIJI- 130 avtomobilining bosh uzatmasi:
  
• 
  ? — flanes; 2 — salnik; 3, 18 va 32 — qopqoqlar; 4 — shayba; 5 —
  
• 
  zichlovchi qistirma; 6, 9, 14, 24 va 31 — rolikli podshipniklar; 7 — stakan; 8 — sozlovchi shaybalar; 10 va 13 — sozlovchi qistirmalar; ?? — yetakchi konussimon shesternya; 12 — yetaklanuvchi konussimon she- sternya; 15 — oraliq val; 16 — yetakchi silindrik shesternya; ? 7 — karter; 19 — yarim o‘q shesternyasining tayanch shaybasi; 20- differensial qutisining o‘ng chashkasi; 21 — yetaklanuvchi silindrik shesternya; 22 — yarim o‘q shesternyasi; 27 — yarim o‘q kojuxi; 28 — satellit; 29 — satellitning tayanch shaybasi; 30 — krestovina; 33 — keruvchi vtulka.
  
• 
  ilashgan joyida (yetaklanuvchi shesternyaning (32) orqa tomonida) karterga tirak vint (12) buralgan. Yetakchi shes- ternya keyingi uchining qo‘shimcha silindrik rolikli pod- shipnikka (27) o‘rnatilishi, shuningdek, yetaklanuvchi shesternya orqa tomonida karterga tirak vintning (12) qo‘yi1ishi (bunday tuzilishga ega bo‘lgan yakka asosiy uzatmalar yuk avtomobillarida qo‘l1aniladi) asosiy uzatma shesternyalarining bikrligini oshiradi. Natijada asosiy uzat mad an katta burovchi moment o tkaz ilgani da, shesternyalarning deformatsiyalanmasdan normal ilashib ishlashi ta’minlanadi.
  
• 
  Shesternyalarning normal ilashuvini rostlash qistirma- lar (16) va gaykalar (36) yordamida bajariladi. Ularning sozlanishi buzilmasligi uchun rolikli podshipniklar (22, 25 va 35) gaykalar (19 va 36) yordamida dastlabki tig‘iz1ik bilan qotiriladi.
  
• 
  3HJI-130 avtomobilida yaxlit joylashgan qo‘sha1oq bosh uzatma qo‘llaniladi (5-rasm). Bunday uzatma ikki juft shesternyadan, ya ni bir juft spiral tishli konussimon shesternya va bir juft qiya tishli silindrik shesternyadan iborat. Yetakchi konussimon shesternya (11) va1 bilan birga yaxlit yasalgan bo‘1ib, ikkita konussimon rolikli podshipnikda (6 va 9) hamda stakanda (7) joylashtirilgan. Podshipniklarning dastlabki tig‘iz1igini rostlash uchun Ularning orasiga keruvchi vtu lka (33) va shayba (8) qo‘yi1gan. Yetaklanuvchi konussimon shesternya (12) oraliq valning (15) flanesiga parchin mixlar bilan biriktirilgan. Oraliq va1 yetakchi (kichik) silindrik shesternya bilan birga yasalgan bo‘lib, konussimon rolikli podshipniklarda (14 va 31) o‘rnati1gan. Bu rolikli podshipniklarning tashqi halqasi karterga mahkamlangan qopqoqlarning (32) ichiga joylashtirilgan. Konussimon shesternyalarning (11 va 12) ilashuvini, shuningdek, rolikli podshipniklarning (14 va 31) dastlabki tig‘izligini rostlash uchun qopqoqlar (32) tagiga bir necha yupqa sozlovchi qistirmalar (13) qo‘yi1gan. Yetaklanuvchi silindrik shesternya (21) differensial qutisini tashkil qiluvchi ikkita chashkaga (20 va 28) boltlar bilan biriktirilgan. Differensial qutisi karter uyalariga joylashti- rilgan ikkita rolikli podshipniklarda aylanadi. Bu rolikli podshipniklar gaykalar (25) bilan rostlanadi.