Mukammal ishlab chiqilgan nazariyaning asosiy elementlari quyidagilardir: o'rganilayotgan hodisalar ma'lum ob'ektiv qonuniyatlarining ta'riflari; ushbu nazariya rivojlanishining o'ziga xos gnoseologik qonuniyatlarini aniqlash; tegishli faktlarni tavsiflash va tushuntirish; ma'lum bir tizimga keltirilgan o’ziga xos maxsus kategoriyalar, tamoyillar, qoidalar, farazlar, o'ziga xos tushunchali apparat. - Mukammal ishlab chiqilgan nazariyaning asosiy elementlari quyidagilardir: o'rganilayotgan hodisalar ma'lum ob'ektiv qonuniyatlarining ta'riflari; ushbu nazariya rivojlanishining o'ziga xos gnoseologik qonuniyatlarini aniqlash; tegishli faktlarni tavsiflash va tushuntirish; ma'lum bir tizimga keltirilgan o’ziga xos maxsus kategoriyalar, tamoyillar, qoidalar, farazlar, o'ziga xos tushunchali apparat.
- Nazariyaning mezoni amaliyotdir!!!!!!!!
- Voqelikni nazariy tushuntirishni - haqiqatni ilmiy bilishning ideali sifatida qarash mumkin.
- Ilmiy bilimlar tuzilishi - bilimlarning ikki darajasi ko’rinishida ifodalanishi mumkin - empirik va nazariy.
- Zamonaviy sharoitda fanning ahamiyati uning asosiy ijtimoiy funktsiyalari: madaniy-mafkuraviy, ishlab chiqarish va ijtimoiy kuchi bilan belgilanadi.
Fanning madaniy-mafkuraviy funksiyasi. Ilmiy bilimlar insonlar ta’limi va madaniyatining ajralmas qismiga aylandi. - Fanning madaniy-mafkuraviy funksiyasi. Ilmiy bilimlar insonlar ta’limi va madaniyatining ajralmas qismiga aylandi.
- Fanning bevosita ishlab chiqaruvchi kuch sifatidagi funksiyasi. Jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlarining uzluksiz rivojlanishiga bo'lgan ehtiyojlari, texnik taraqqiyot ishlab chiqarish va fan o'rtasidagi barqaror, doimiy aloqalar zarurligini anglashga olib keldi.
- Fanning ijtimoiy kuch sifatidagi funksiyasi. Fan ijtimoiy kuch sifatida ijtimoiy hayotga kompleks ta’sir ko‘rsatadi, texnik-iqtisodiy taraqqiyotga, ijtimoiy boshqaruvga, jamoatchilik dunyoqarashini shakllantirishga ta’sir qiladi.
- Fanning asosiy umumiy funksiyasi - odamlarning maqsadga muvofiq va eng samarali faoliyati uchun asos bo'lishdir.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- O.Kont (1798-1857) jamiyat taraqqiyotining uch bosqichli modelini (diniy, metafizik va ijobiy bosqichlar) ishlab chiqdi va dunyoni bilishning ketma-ket almashinuvchi uchta fazasini belgilab berdi:
- Diniy - an'ana va individual e'tiqodga asoslangan.
- Falsafiy - ma'lum bir tushuncha muallifining intuitsiyasiga asoslangan, ratsional va spekulyativ xarakterga ega.
- Ijobiy - maqsadli kuzatish yoki eksperiment jarayonida faktlarni aniqlashga asoslangan ilmiy bilim.
- Har qanday ilmiy qoida tasdiqlanishi va isbotlanishi kerak. Ilmiy qoidalarni tekshirishning eng asosiy va samarali usullaridan biri bu eksperimentdir.
- Bilish jarayonida ikki xil yondashuv mavjud.
- Ideografik yondashuv yagona (birgina, kamdan-kam) hodisa va voqealarni kuzatish va aniqlashni talab qiladi.
- Nomotetik yondashuv tadqiqotning asosiy maqsadini ob'ektlarning rivojlanishi, mavjudligi va o'zaro ta'sirining umumiy qonuniyatlarini aniqlash deb hisoblaydi.
- Shunga ko'ra, ideografik va nomotetik fanlar ajratiladi.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- O.Kont (1798-1857) jamiyat taraqqiyotining uch bosqichli modelini (diniy, metafizik va ijobiy bosqichlar) ishlab chiqdi va dunyoni bilishning ketma-ket almashinuvchi uchta fazasini belgilab berdi:
- Diniy - an'ana va individual e'tiqodga asoslangan.
- Falsafiy - ma'lum bir tushuncha muallifining intuitsiyasiga asoslangan, ratsional va spekulyativ xarakterga ega.
- Ijobiy - maqsadli kuzatish yoki eksperiment jarayonida faktlarni aniqlashga asoslangan ilmiy bilim.
- Har qanday ilmiy qoida tasdiqlanishi va isbotlanishi kerak. Ilmiy qoidalarni tekshirishning eng asosiy va samarali usullaridan biri bu eksperimentdir.
- Bilish jarayonida ikki xil yondashuv mavjud.
- Ideografik yondashuv yagona (birgina, kamdan-kam) hodisa va voqealarni kuzatish va aniqlashni talab qiladi.
- Nomotetik yondashuv tadqiqotning asosiy maqsadini ob'ektlarning rivojlanishi, mavjudligi va o'zaro ta'sirining umumiy qonuniyatlarini aniqlash deb hisoblaydi.
- Shunga ko'ra, ideografik va nomotetik fanlar ajratiladi.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- Fanning kundalik bilimlardan farqi:
- birinchidan, ilmiy bilish har doim mazmunli va ob'ektiv xususiyatga ega bo'lishi;
- ikkinchidan, ilmiy bilim kundalik tajribadan tashqariga chiqadi, fan ob'ektlarni, hozirgi vaqtda ularni amaliy rivojlantirish imkoniyatlari mavjudligidan qat'i nazar, o'rganadi.
- Fanni kundalik bilish faoliyatdan ajratishga imkon beradigan bir qator xususiyatlarni ajratib ko'rsatamiz.
- 1. Fan oddiy bilish usullaridan sezilarli farq qiladigan bilim ortirishga xizmat qiluvchi faoliyat usullaridan foydalaniladi.
- Fan ob'ektlar haqidagi bilimlar bilan bir qatorda - ilmiy faoliyat usullari to'g'risidagi bilimlarni ham maxsus shakllantiradi va u metodologiya deyiladi, ya’ni ilmiy izlanishlarni yo’naltirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotning maxsus tarmog'i hisoblanadi.
- 2. Fan maxsus tildan foydalanadi. Fan ob'ektlarining o'ziga xosligi tufayli faqatgina kundalik muloqot tilidan foydalanish etarli bo’lmaydi. Oddiy til tushunchalari ko’p ma’noli va noaniq bo'lib, fan o'z tushunchalari va ta'riflarini iloji boricha aniqroq ifodalashga intiladi.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- 3. Ilm-fan maxsus jihozlardan foydalanadi. Ilmiy tadqiqotlar olib borishda maxsus tildan foydalanish bilan bir qatorda maxsus jihozlardan foydalanish mumkin: turli o'lchov asboblari, uskunalar.
- 4. Ilmiy bilim ilmiy faoliyat mahsuli sifatida o'ziga xos xususiyatlarga ega. Odamlarning oddiy bilish faoliyati mahsullaridan ilmiy bilim asosliligi va izchilligi bilan ajralib turadi.
- 5. Ilmiy tadqiqot ularni olib boruvchi sub'ektni alohida tayyorlashni talab qiladi. Sub'ektning ilmiy faoliyatga kirib kelishi fanga xos bo'lgan qadriyatga oid yo'nalishlar va maqsadlarining ma'lum bir tizimini o'zlashtirishni nazarda tutadi.
- Bilish nazariyasida haqiqatning quyidagi shakllari muhim o'rinni tutadi: nisbiy va mutlaq.
- Mutlaq haqiqat deganda o'z predmeti bilan aynan bir xil bo'lgan va shu sababli bilimning keyingi rivojlanishi jarayonida rad etib bo'lmaydigan bilim turi tushuniladi.
- Mutlaq haqiqat:
- o'rganilayotgan ob'ektlarning individual tomonlarini bilish natijasi (bu faktlarning butun mazmunini mutlaq bilish bilan bir xil bo'lmagan faktlarni tasdiqlash);
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- voqelikning ayrim tomonlari bo‘yicha yakuniy bilim;
- keyingi bilish jarayonida saqlanib qoladigan nisbiy haqiqat mazmuni;
- borliq va murakkab tashkil etilgan tizimlar haqida to'liq, dolzarb, hech qachon to'liq erishib bo'lmaydigan bilim.
- Etarli darajada rivojlangan ilmiy nazariy bilimlarga nisbatan qo'llanilganda, mutlaq haqiqat - bu ob'ekt (murakkab tashkil etilgan moddiy tizim yoki umuman borliq) haqida to'liq, tugal bilim.
- Nisbiy haqiqat - bu xuddi shu predmet bo'yicha to'liq bo'lmagan bilim. Har qanday mutlaq haqiqatda biz nisbiylik elementlarini va mutlaqlikda nisbiy xususiyatlarini topamiz.
- Mutlaq va nisbiy haqiqatlar dialektikasi haqiqatning konkretligi masalasini qo‘yadi. Bu shuni anglatadiki, har qanday haqiqiy bilim quyidagilar bilan belgilanadi:
- tegishli ob'ektning tabiati bilan;
- joy, vaqt sharoitlari bilan;
- vaziyat, tarixiy asoslar bilan.
- Shunday qilib, ob'ektiv, mutlaq, nisbiy va o'ziga xos haqiqat haqiqatlarning turli xil "navlari" emas, balki ushbu xususiyatlarga ega bo'lgan bir xil haqiqiy bilimdir.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
- Verifikatsiya va qalbakilashtirish (soxtalashtirish) tamoyillari.
- Klassik fanning asosini verifikatsiya tamoyili yotadi. Bu tamoyil, har qanday ilmiy fakt, har qanday nazariy qoida (nuqtai nazar) tekshirishga muhtojligini ta’kidlaydi.
- Soxtalashtirish tamoyili. Bugungi kunda ilmiy bilimning mezoni quyidagi qoida hisoblanadi: empirik tekshirish jarayonida rad etilishi (noto'g'ri deb tan olinishi) mumkin bo'lgan bilim – ilmiy bilim sifatida tan olinadi. Rad etish uchun tegishli tadbir mavgud bo’lmagan (tadbir haqida o'ylash mumkin bo'lmagan) bilim - ilmiy bo'lishi mumkin emas.
- Odatda metodologiya quyidagicha tushuntiriladi:
- 1) faoliyatni tashkil qilishning tamoyillari tizimi va usullari;
- 2) ushbu tizim haqidagi ta’limot.
Ilmiy tadqiqot faoliyati (ITF) metodologiyasi haqida gap ketganda, uni qurishning tamoyillari, uning tuzilmasi, mantiqiy tashkillanishi nazarda tutilishi yoki bo’lmasa, ilmiy tadqiqot faoliyati uchun xos bo’lgan nazariy refleksiya turi, tamoiyillar, tuzilma, mantiqiy tashkillanish va h.k. nazarda tutilishi mumkin. - Ilmiy tadqiqot faoliyati (ITF) metodologiyasi haqida gap ketganda, uni qurishning tamoyillari, uning tuzilmasi, mantiqiy tashkillanishi nazarda tutilishi yoki bo’lmasa, ilmiy tadqiqot faoliyati uchun xos bo’lgan nazariy refleksiya turi, tamoiyillar, tuzilma, mantiqiy tashkillanish va h.k. nazarda tutilishi mumkin.
- Fanning deskreptiv (tavsifiy) va preskriptiv (me’yoriy) metodologiyasi belgilanadi.
- Fanning deskreptiv (tavsifiy) metodologiyasi deganda ITFni tashkil qilish, uning rivojlanish qonuniyatlar va h.k. tavsiflash tushuniladi.
- Fanning preskriptiv metodologiyasi deganda ITFni tartibga solish va uni amalga oshirish qoidalari tusuniladi.
- 1. Metodologiya tadqiqot faoliyatining asosi sifatida: metodologiyaning darajalari va funksiyalari
Do'stlaringiz bilan baham: |
