Zamonaviy yondashuv: o‘qib, eshitib tushun, krni og‘zaki va yozma bayon qil

---

/
Zamonaviy yondashuv: o‘qib, eshitib tushun, krni og‘zaki va yozma bayon qil
Ta’lim tizimida barcha fanlarning
o‘ziga xos o‘rni bo‘lib, har bir fan shaxs
kamolotining u yoki bu maqsadlari
amalga oshishiga qaysidir ma’noda
hissa qo‘shadi.
Biror fanni o‘zlashtirish esa o‘quvchidan ma’lum
darajadagi til malakasini talab qiladi. Fanlarni
o‘zlashtirish 
jarayonidagi 
o‘quvchilar 
duch
keladigan qiyinchiliklar, xususan, berilayotgan
ma’lumot mohiyatini to‘liq anglab yetmaslik ko‘p
hollarda ularning ona tili malakasi yetarli darajada
shakllanmaganidan darak beradi. Lingvistik
malakaning umumiy bilish, o‘zlashtirish qobiliyati bilan chambarchas bog‘liqligi jahon ilm-fan
tadqiqotlarida ham ko‘p marotaba o‘z tasdig‘ini topgan.
Kundan-kunga rivojlanib borayotgan dunyo talablaridan biri bo‘lgan chet tilini bilish, uni o‘rganish ham
bevosita birinchi til ko‘nikmalari qay darajada yaxshi rivojlanganiga bog‘liq. UNESCO bosh direktori Irina
Bokova chiqishlaridan birida: “Ona tili ta’limi jamiyat va undagi fuqarolar ongini rivojlantirishni
ta’minlaydigan sifatli ta’lim tizimining eng muhim tarkibiy qismidir”, degan edi.
Uzoq yillar davomida mamlakatimizdagi ona tili ta’limida amal qilib kelingan yondashuvda asosiy
urg‘u tilning grammatikasi va struktural tomoniga qaratilgan edi. Ammo xalqaro tajribada til ta’limida,
ayniqsa, ona tili ta’limida birinchi navbatda, o‘quvchilarning shu tildagi to‘rt malakasi: o‘qib tushunish,
eshitib tushunish, krni og‘zaki va yozma bayon qilish kabilarni parallel tarzda shakllantirish va
rivojlantirishga e’tibor qaratiladi, chunki kishining biror tilda egallagan malakasi aynan mana shu to‘rt
ko‘nikma orqali yuzaga chiqadi. Shunga asoslangan holda tilni bilish darajasi shu ko‘nikmalar bilan
baholanadi.
Ta’lim tizimi yo‘nalishidagi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, baholash ta’lim jarayoniga bevosita ta’sir
ko‘rsatadi. Odatda nima baholansa, o‘sha o‘qitiladi. Ona tilidan boladagi til malakasining baholanishi
oxir-oqibat bolaning ona tilida o‘z krini erkin bayon qila olishiga, tildan samarali foydalana olishiga olib
keladi.
Prezidentimizning 2019 yil 21 oktyabrdagi “O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini
tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoniga asosan, konsepsiyaning asosiy yo‘nalishi
sifatida: davlat tilini rivojlantirishga oid ilmiy tadqiqot ishlarini qo‘llab-quvvatlash, bu sohada xalqaro
hamkorlikni amalga oshirish, ta’lim muassasalarida davlat tilini o‘rgatish va uni bilish darajasini
baholash tizimini yanada takomillashtirish va davlat tilining ilm-fan tili sifatida nufuzini oshirish
belgilab berilgan.
Mazkur farmonni amaliyotga tatbiq etish maqsadida Xalq ta’limi vfzirligining Abdulla Avloniy nomidagi
xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan bir
qator loyihalar ishlab chiqilgan. Mana shunday loyihalardan biri “Umumta’lim muassasalari
bitiruvchilarining ona tili (o‘zbek tili) fani bo‘yicha malakasini baholash hamda 14 ta fandan test tizimini
ishlab chiqish loyihasi”dir. Loyiha mazmuniga ko‘ra, 14 ta – boshlang‘ich sinf fanlari, o‘zbek tili, rus tili va
adabiyoti, ingliz tili, matematika, informatika va axborot texnologiyalari, tarix, davlat va huquq asoslari,
geogra ya, zika va astronomiya, kimyo, biologiya, pedagogika, psixologiya fanlaridan tegishli
baholanuvchi kontingentlari uchun baholash ramkalari va uslublarini tayyorlash, ularga xos domen va
Maslahat telefoni
Izlash

O'zbekcha 




---

konstruktlarni aniqlash, aniq ta’rif berish hamda testning strukturasini ishlab chiqish, 14 ta fan doirasida
bevosita test yoki boshqa ko‘rinishdagi individual savollar, topshiriqlar to‘plamini shakllantirish kabi
vazifalar belgilangan.
Shuningdek, baholash jarayonini tashkil etish talablari doirasida test kitobchasi, test o‘tkazish algoritmi,
natijalarni qayta ishlash mexanizmi va javoblarni e’lon qilish uslublarini yaratish, umumta’lim
muassasalari bitiruvchilarining ona tili (o‘zbek tili) bilim, malakalarini baholash uchun imtihon tizimini
ishlab chiqish va umumta’lim muassasalarida o‘zbek tilini ona tili sifatida o‘qiydigan o‘quvchilarning
o‘zbek tilini bilish malakasini davlat ta’lim standarti talablari asosida til kompetensiyalarini
baholaydigan yangicha tizimni yaratish va joriy etish masalalari ustida ish olib borilmoqda.
Bundan tashqari, 11-sinf bitiruvchilarining ona tili malakalarini (eshitib tushunish, o‘qib tushunish,
og‘zaki va yozma nutq) baholovchi imtihon tizimini shakllantirish va loyiha doirasida yaratilgan
elektron dasturiy vositadan (o‘quv qo‘llanma hamda test o‘tkazish dasturidan) unumli foydalanishni
yo‘lga qo‘yish maqsadida targ‘ibot-tashviqot ishlari amalga oshirilmoqda.
Ushbu loyihaning asosiy tarkibiy qismini ona tili malakasini baholash bo‘limi tashkil qilib, bunda
o‘quvchining lingvistik bilimi emas, balki undagi lingvistik hamda nutqiy kompetensiya baholanadi.
An’anaviy baholash mezonlariga ko‘ra esa yillar davomida til grammatikasini egallashga qaratilgan
lingvistik bilimni baholashga urg‘u berib kelingan. Ona tili ta’limida amalda bo‘lgan darslik va o‘quv
dasturlarida ham aynan mana shu yondashuvga tayanilgan edi.
Yangi ishlab chiqilayotgan test tizimida o‘qib tushunish malakasini tekshirish qismida o‘quvchiga 3 xil
til uslubidagi matnlar havola qilinib, tilning turli uslublarini tushunishga e’tibor qaratiladi.
bugungi kunda zamon talablariga javob beruvchi, har tomonlama yuqori salohiyatli kadrlarga ehtiyoj
mavjud bo‘lib, har bir sohada munosib kadrlarni tanlab olish turli mezonlarga asoslanadi. Insondagi
yaxshi shakllangan ona tili malakasi ularning har qanday sohada yaxshi faoliyat olib borishlarini va
muvaffaqiyatlarga erisha olishlarini ta’minlaydigan birlamchi jihatdir.
bugungi kunda mamlakatimizga har tomonlama faol fuqaro kerak. U shunday bo‘lcinki, har qanday
nutqni o‘qib yoki eshitib aniq tushuna olsin, to‘g‘ri tahlil qila olsin, yuqori savodxonlikka, ayniqsa, ravon
va boy og‘zaki nutqqa ega bo‘lsin. Aynan mana shunday xislatlarga ega jamiyat a’zolari istalgan sohada
Vatan ravnaqiga hissa qo‘sha oladi. Ushbu baholashning maqsadi ham ana shunday kadrlarni aniqlash,
baholashning ta’limga ta’sir eta olish effektidan foydalanib bundan keyingi barcha kadrlarda shunday
ko‘nikmalar mavjud bo‘lishini ta’minlashga turtki berishdan iboratdir.
Iroda Azimova,
Loyiha bosh mutaxassisi, lologiya fanlari nomzodi, dotsent.



© 2023 – Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi milliy markazi. Materiallardan foydalanishda saytga havola qilish talab qilinadi.
Ushbu sayt BMTTDning O'zbekistondagi vakolatxonasi ko'magida ishlab chiqilgan.
Sayt yaratuvchisi: