Зарар етказаётган

Авлод - Форда вон Ҳейден, 1837
Форда ҳирсута Мордвилко, 1928
Авлод-Эриосома Леач, 1818
Эриосома пйри Вествоод, 1849
Андижон вилояти шароитида писта боғларида учровчи сўрувчи зараркунанда турлар сони жами 6 турни ташкил қилган бўлса шунданг 40% коксидлар, 60% эса ўсимлик битларига тўғри келади.
Писта боғларида сўрувчи зараркунандалардан ташқари ҳашаротларга мансуб бошқа тур зараркунандалар ҳам яшаб зарар келтиради, жумладан Портҳетҳриа дисапр Л., Спҳеноптера Казнаком Жак., Эурйтома плотникови Ник., Реcуврариа пистаcииcола Дан., Полйдросус облиқуатус Фауст., Реcурвауиа ҳистаcиcола Данил., Эурйтома плотниcови Ник., Мегастигмус пистаcиаэ Век., Оcнериа диспар Л., Лабидостомис стеностома Все., Агоносcэма суccинcта Неэг., Телеиа модеста Данил., Cапнадис парумстриата Балл., Полупҳйлла адсперса Мотч. Ва Агрилус пистаcиопҳагус Ал. эт Кеэл. лар меваларига, баргларига ва танаси ҳамда шохларига зарар берувчи зараркунандалар ҳисобланади. 20 та турдан 5 таси сўрувчи, 15 таси кемирувчи зараркунандаларга мансубдир. Бу кўрсаткич турлар хилма-хиллигини 25% сўрувчи зараркунандалар ва 75% бошқа зараркунандалар ташкил этади.
Йирик коксидиолог олим А. Д. Архангелская пистазорларда писта ёстиқсимон сохта қалқондори Самарқанд, Бухоро ва Аманқўтон ўрмон хўжаликларида тарқалганлиги, унинг 2-ёшли личинкалари ўсимлик пўстлоғи остида ва илдиз бўғимларида қишлаб қолиши ҳақида маълумотларни берган. [1]
Коксидиолог олим Борхсениус томонидан писта ёстанал аппарати ривожланган, аналиқсимон сохта қалқондори ўрганилганда Фалансинтда тайёрланган препаратда морефологик хусусиятлари ўрганилиб, танаси қисқа овал ёки деярли айлана танасининг бутун четида бир қатор учли тиканлар жойлашган, танасининг пастки юзасининг ўрта қисмида жойлашган мўйловлари 8 сегментли, оёқлари ривожланган бўлиб, анал аппаратида анал ҳалқаси 6 та тукли юмалоқ шаклда жойлашган.[2]
К.З.Зокиров, А.С. Хусанов, О.Т. Собиров, И.Б. Исақовларнинг ”Шарқий Фарғона шароитида писта ёстиқсимон қурти (Ҳомоптера, Cоccинеа, Анапулвинариа пистаcиаэ Боденҳ.) энтомафаглари” мақоласида берилган улар Андижон вилоятининг айрим ҳудудларидаги пистазорлардан бундан ташқари Помир тоғи этакларида, Жалолобод шаҳри яқинидаги мазкур ҳашаротнинг тарқалишининг айрим биологиясини ўрганган. [3]
Шуниндек, О.Т.Собиров, А. К.Хусанов, К.З.Зокировнинг “ Шарқий Фарғона шароитида писта ёстиқсимон қуртининг ( Ҳомоптера, Cоccинеа: Анапулвинариа пистаcиа Боденҳ.) биологик ва экологик хусусиятлари” деб номланган мақоласида ёзилишича писта ёстиқсимон сохта қалқондори пистанинг тўқима суюқлигини муттассил сўриб озиқланиши туфайли у аста-секинлик билан ўсишдан қолади, барглари сарғаяди, мевалари сифациз бўлиб тўкилади, айрим шохларини қуриб қолганлиги кўрилади. Личинкалари кўпинча писта ўсимлигининг новдасининг қуёш нури кам тушадиган остки томонида жойлашанлиги аниқланган. [4]
Бундан ташқари, 2017- йили Фарғона водийсининг Шарқий қисмида (Андижон, Боғишамол) писта ёстиқсимон сохта қалқондорини биологик ва экологик хусусиятлари тараққиёт сикли амалий тажрибалар асосида ўрганилди. Натижада писта ёстиқсимон сохта қалқондорини ривожланиш тараққиёти иқлимий омиллар таъсири билан тўғридан-тўғри боғлиқлиги келтирилган.[5]
Сантас Л.А. “Анапулвинариа пиcтасиаэ (Бод.) писта дарахтини сўриб ортиқча шираларни ташқарига чиқариши туфайли Грецияда ишлаб чиқариш” деб номланган мақоласида ёзилишича Ипакчилик ва асаларичилик лабараториясида тадқиқотлар олиб боришди натижада пистанинг зараркунандаси бўлган хандон писта ёстиқсимон сохта қалқондорини морфологик биологик ва экологик хусуссиятларини ўрганди. [6]
Сантас Л.А тадқиқотларда писта ёстиқсимон сохта қалқондорининг урғочисини узунлиги 2,8-3,4 мм аниқланди, қора жигарранг рангда эканда уруғланганда ўзидан “пахта” га ўхшаган оқ суюқлик ишлаб чиқаради узунлиги 4-5 мм кенглигуи 3-4 мм тухумлари овал ва енгил яшил рангда бўлишининг кузатган биринчи ёш личинкалар яшил, иккинчи ёшга қизил жигарранг рангга ўзгариши аниқлканган.
Личинкалар писта новдаларидаги куртакларида икки ёшли личинкалар даврида қишлаб қолади. Личинкаларнинг ривожланиши тез бўлиб, дастлабки урғочилари март ойининг охирида вояга етади, май ойида деярли ҳаммаси тухум қўядиган катталикка эга бўлиб, ёш новдалар, барглар, новдалар ва меваларни зарарлайди. Биринчи личинкалар июн ойининг бошида пайдо бо;либ тухумдан личинкалар чиқиши июл ойининг биринчи ўн кунигача давом этади.
Тухумдан чиққан личинкалар жойлашишдан олдин 2-3 кун давомида иккала барг юзасида кезиб юради, август ойида ривожланишни иккинчи босқичга ўтади ва охиргача давом этади. Октябрьда икки ёшли личинкалар йиллик ўсадиган новдаларда қишлайди. [7]
(Эбелинг 1959) фикрига кўра писта ёстиқсимон сохта қалқондорида пистазорлар ичида миграция қилиб, бунга асосий сабаб озуқа билан таъминлаш бўлиб асосан пста дарахти баргларида амалга оширилади.[8]
Эронлик коксидиолог М. Р. Меҳрнежадни “ Эронда писта зараркунандаларининг ҳозирги ҳолати” деб номланган мақоласида ёзилишича Эроннинг асосий қишлоқ хўжалиги писта маҳсулоти бўлиб, писта ёстиқсимон сохта қалқондори ўсимликнинг ҳар бир қисмига ўсиш даврида ҳужум қилади. [9]
Э. Яник ва А. Юселни “Писта ( П. вера Л.) зараркунандалари, уларнинг популациясининг ривожланиши ва анлиурфа вилоятидаги зарар ҳолати” мақоласида ёзишига у 1996-1997-йилларда 6 та боғда март ва август ойларида ўтказилган писта ҳашаротлари зараркунандалари, уларнинг популациясининг ривожланишини ўрганган писта ёстиқсимон сохта қалқондорининг урғочилари май ойининг иккинчи ярмидан кейин пайдо бўлиши, май ойнинг охирида эса тухум қўйишга тайёрланишини аниқланган. Июн ойининг о;рталарига кейин тухумлардан личинкалари пайдо бўлади.[10]
Моғаддам, 2013, Гарcиа Моралеслар писта ёстиқсимон қурти дунё бўйича тарқалган ҳудудлари:Сурия, Тожикистон, Туркия, Украина, Ўзбекистон, Қирғизистон, Озарбайжон, Туркманистон, Ироқ, Эрон, Греция, Кипр, Арманистон, Афғонистон, Исроилда каби давлатлар эканлигини кўрсатади. [11]
Масумеҳ Моғаддамни “Эрон ҳашаротлари (Ҳемиптера, Стерноррҳйнча, Cоccиидеа ) нинг янги ёзувлар ва тарқатиш маълумотлари билан изоҳланган назорат рўйхати” мақоласида ёзилишича писта ёстиқсимон қуртини ўрганган олимлар Боденҳеимер 1926 йилда Бен-Дов.Й ва Миллер,ДР (2004) ва бундан ташқари дунёдаги миқёсидаги тизимли маълумотлар базасида О.Банки, Й.Росков, Л.Вандепитте, Д.Ремсен, П.Шалк,Т.Оррелл, М.Кепинг, Ж.Миллер,Р.Аалбу, Р.Адлард, Э.Адриденссенс, Э.Аэдо,Э.Аэсчт,Н.Аккари,МА Алонсо-Заразага, Б.Алварер, Ф.Алварер, Г.Андерсон ва бошқалар ўрганганлиги ҳақида маълумотлар бор.[12]
Эронлик коксидолог Абу Яманни ёзишича писта ёстиқсимон қуртини Ироқнинг Мосул шаҳрида 1967-1968 йилларда тадқиқот ўтказилган.Уларнинг кузатувлари натижасида урғочиларида май ойларида тухумдонлар пайдо бўлади ёш баргларида жойлашади.Ёш баргларининг остки томонида тухумлари топилди.[13]
Г. Р. Тавакколи Қўрғонд ва Ҳ. Лотфализоданинг “Пистачио меалйбуг, Анапулвинариа пистаcиаэ (Боденҳеимер) (Ҳем.Cоccидаэ) Cоccопҳагус пиcэаэ Эрдос (Ҳем Чалcидоидеа,Апҳелинидаэ) учун янги ҳост рекорди” мақоласида 2016-йилда май ойида Эроннинг Биржанд қишлоқ хўжалиги илмий-тадқиқот статансиясининг боғидан писта ёстиқсимон қурти тўплаб келиниб лабараторияда морфологик белгилари ўрганилган. Морфологик белгилари танасининг узунлиги 1-1.3 мм, танаси одатда тўқ кўкрак қафаси тўқ қорин томони тўқ жигарранг бўлиб, мўйловлари ва оёқлари сариқ рангдалиги аниқланган. [14]
Коксидиологлар Абдрашитова Н.И., Габрид Н.В. нинг аниқлашича писта ёстиқсимон қурти урғочилари танаси конвекс тухум қопи йўқ аёл тухуми қорин остида жойлашган бўлади.[15]
Абдулқодир Шимсекни “Диярбакир вилоятидаги писта (Пистаcиа вера Л.) боғларида зараркунанда ҳашаротлар фаунасини аниқлаш” мақоласида Жанубий-Шарқий Анадолу минтақаси, Анқара, Адана, Анталияда жаҳонда эса Афғонистон, Озарбайжон, Арманистон, Грузия, Кипр, Ироқ, Эрон, Исроил, Қирғизистон, Сурия, Тожикистон, Туркманистон, Украина каби Полеарктика минтақаси мамлакатлари, Сиклад ороллари, Греция , Кавказ, Россия, Ливан, Сурия, Миср, Иордания, Араб яримороли минтақаларида да тарқалган бўлиб, иккинчи ёшдаги писта ёстиқсимон қуртлари личинка ҳолатида қишлаб қолади.вояга етиши май ойида йилига 2 насл пайдо бўлганлиги ҳақида маълумот берилган.[16]
Ҳалил Болу, Недим Уйгун “Жанубий-Шарқий Анадолу минтақасидан пистадаги Cоccоидеа турлари,тарқалиш жойлари,узатиш тезлиги ва табиий душманларини аниқлаш” писта ёстиқсимон қуртининг Адияман, Диярбакир, Газиантеп, Мардин, Сиирт, Шанлиурфа ҳудудларида ўрганилган.Даватчи (1958) писта зараркунандаларига оид тадқиқотлари натижасида Эронда пистазорларга зарарланганлиги ҳақида билдирди.Хайрли тонг (1978), Жануби-Шарқий Анадолу айтишича пистазорларда учрамайди.Челик (1983), Газантепада Уйғун ва бошқалар (1995), Шанлиурфада пистазорларда зааракунандалари учрашлиги айтилган.Тадқиққот 1996-1998 йилларда Жануби-шарқдаги писта боғларида ўтказилди.[17]