Ózbekistan respublikasi joqari tálim, PÁn hám innovaciyalar ministrligi

Okean baylıqları hám olardan paydalanıw.
Ilimpazlardıń pikrine qaraǵanda, turmıs okean jaǵasındaǵı tolqınlar payda etgen „ turmıs sharbaii — batpaqli ılaylı" \\ suw ortalıǵında payda bolǵan. Okean suwida mikroskop menen kórinetuǵın organizmlerden tartıp 150 tonna keletuǵın kók kitlar-ge shekem, hár qıylı organizmler jasaydı. Házir Dúnya okeanında 160 mıń haywan túri, 10 mıń átirapında ósimlik tún bar.

1-súwret. Kitsıyaqlılar shańaraǵı.

Okean organizmleri jasaw jaylarına kóre gruppalashtkiladi. Mısalı, bentos organizmler — okean suwi tubida, yotqiziqlar arasında jasaydı. Nektonlar— erkin kóship juretuǵın organizmler bolsa, planktonlar suw aǵıslarına qarsılıq kórsete almay, muallaq jaǵdayda júzip juretuǵın organizmler bolıp tabıladı (fitoplankton hám zooplanktonlar). 2-súwret. Dúnya okeanı daǵı haywanlar.
Dúnya okeanı tábiyiy boylrklarning ǵáziynesi esaplanadı. Bul baylıqlar biologiyalıq, ximiyalıq, metalllı hám janar may -energetikalıq resurslardan ibarat. Házir biologiyalıq resurslarınıń 2% idangina paydalanılıp atır. Lekin bul dúnyada tutınıw etiletuǵın belok elementlardıń 20% ini quraydı. Dúnya okeanınan ovlanadigan organizmlerdiń 80% ga jaqinın balıqlar, 10—12% ini omırtqasız haywanlar, 8—10% ini teńiz sutemizuvchilari hám suvo'tlari quraydı.
Okean suwidan jılına treska (10, 7 mln. t), seld (22, 3 mln. t), skumbriya {5, 1 mln. t) balıqlari kóplegen ovlanadi. Okean tubidan palaw duzı, brom, magniy, altıngugurt, aluminiy, mıs, uran, gúmis, altın alınadı.
Dúnya okeanında nefl hám gaz birinshi orında Parsı qoltıqınan, ekinshi orında venesuella jaǵalawlannan, Arqa teńizden, Meksika qolltig'idan qazib alınadı. Kitay, Kanada, AQSH, Avstraliya, Irlandiya, Turkiya, Gretsiya, Fransiya hám basqa mámleketler jaǵasında toshko' miming 100 den artıq iri kánleri bar.
Dúnya okeanı eń zárúrli hám arzan teńiz transport/ wazıypasın atqaradı. Ekonomikalıq, sawda baylanıslarınıń 80%, ónimler tasıwdıń 95% i teńiz transport! arqalı atqarıladı. Dúnya xojalıǵınıń rawajlanıwı, xalıq aralıq miynet bólistiriwiniń júzege keliwi, sawda - sotiqning rawajlanıwı teńiz transport! sebepli bolıp tabıladı. Házir Dúnya okeanı jaǵasında 2700 dane teńiz port -qalaları bar.
Teńiz transportında tasılatuǵın tiykarǵı júk neft hám neft ónimlerine tuwrı keledi. Geyde bul ónimlerdi tasıytuǵın arnawlı kema— tankerlar apatqa ushırasıp, jaǵa tábiyaatına, teńiz organizmlerine úlken shıǵın keltirmoqda.

Teńiz turizmi da okean resurslarınan paydalanıwdıń bir tarawı retinde barǵan sayın rawajlanıp atır. Odan túsken jıllıq dáramat 220 mlrd dollardı quraǵan.

Dúnya okeanın qorǵaw milliy, regional hám xalıq aralıq 3-súwret. Apatqa ushırap atqan tank kólemde ámelge asırilatuǵın ilaj. Dúnya okeanın izertlew hám paydalanıw hám de qorǵaw maqsetinde kóplegen xalıq aralıq shólkemler dúzilgen. Xalıq aralıq teńiz komiteti, Mámleketlikleraro okeanografik komissiya (YUNESKO qasında ) hám basqalar Dúnya okeanı baylıqlarınan aqılǵa say hám puxtalıq menen paydalanıw, olardı qorǵaw, qayta tiklew hám ekologiyalıq sharayatın jaqsılaw boyınsha ibratlı iskerlik kórsetip atır.