Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “ахборот технологиялари” факультети
Ilmiy-texnik taraqqiyot va ta'lim jarayonini texnologiyalashtirish
Download 1.6 Mb. Pdf ko'rish
|
6OIK7nngJPR3g0p2PhwnDCu5NGKIk38phO7YuNKG
|
2. Ilmiy-texnik taraqqiyot va ta'lim jarayonini texnologiyalashtirish
vazifalari Bugungi kunda erkin shaxsni shakllantirish muammosi ta'lim muassasalarida o'quv-tarbiyaviy ishlarni zamonaviy pedagogik texnologiyaga o'tkazishni taqozo etadi. Bu jarayon oson kechmaydi, chunki ixtiyoriy qurilayotgan va joriy etilayotgan o'qitish tizimini qat'iyan ilmiy asoslangan pedagogik tizimga aylantirish kerak. V.P.Bespalkoning ta'rifiga ko'ra «pedagogik tizim ma'lum shaxs si-fatlarini shakllantirishga tartibli, aniq maqsadni ko'zlab va oldindan o'ylab pedagogik ta'sir etishni vujudga keltirish uchun zarur bo'lgan o'zaro bog'liq vositalar. usullar va jarayonlar yig'indisidir». Har bir jamiyatda shaxsni shakllanrirish maqsadi belgilab oli-nadi va unga mos ravishda pedagogik tizim mavjud bo'lishi kerak Agar maqsad o'zgarsa mavjud tizim ham o'zgarishi muqarrardir «Kadriar tayyorlash milliy dasturi» jamiyat, davlat va oila oldida o z javobgarhgini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni bosh maqsad qilib qo'ydi. Chunonchi, Milliy dastur ta'lim-tarbiya so-hasidagi davlat buyurtmasi hisoblanib, milliy istiqlol mafkurasi-ning mohiyat-mazmuniga to'liq mos keladi. Faqat davlat buyurt-mas.gma ta'hm-tarbiyaning umumiy maqsad va vazifalarini aniq belgilab berad, yoki oliy ta'lim uchun pedagogik tizimning mav- judhkshartlarmi kafolatlaydi. Pedagogik texnologiya shunday bilimlar sohasiki. ularning vosi-tas.da yangi ming yillikda davlatning ta'lim sohasidagi siyosatida tub bunhsh yuz beradi, o'qituvchi (pedagog) faoliyati yangilanadi o quvchi-talabalarda hur fikrlilik, insonparvarlik tuye'ulari tizimi snakllantmladi. Bugungi kunga kelib, o'qituvchi (pedagog)lar metodikani ko'p hollarda texnologiyadan ajrata olmayaptilar. Shu boisdan ham bu tushunchalarga aniqlik kiritish kerak bo'ladi. Metodika (uslubiyat) o quv jarayonini tashkil etish va o'tkazish bo'yicha tavsiyalar maj-muas.dan iborat. Zamonaviy pedagogik texnologiva esa oldindan belgilab qo'y.lgan aniq maqsad yo'lida o'qituvchi (pedagog)ning kas-biy faohyat.n. yangilovchi va ta'limda yakuniy natijani kafolatlaydi-gan tadbirlar majmuasi yig'indisidir. Zamonaviy pedagogik texnologiya tushunchasini oyditilashtirishga qaraflgan taViflarning xilma-xiiligi, bir tomondan rivojlangan mamlakatlarda ushbu mavzuning uyoki bu darajada yechilayot-anligini ko'rsatsa, ikkinchi tomondan, pedagogik texnologiyani pedagogik amaliyotgajoriy etishga bo'lgan urinishlaniing ma'lum natija- smi lfodalaydi. J Hozirda mamlakatimizda mutaxassislarning ilmiy salohiyatini birlashtinshga imkoniyatlar yetarli darajada, chunki nazariva va amahyot birligining ta'minlanishi pedagogik texnologivanin'a asl moh.yat.ni aniqlashga yo'l ochadi. Demak, zamonaviy pedagogik texnologiyaga pedagogika fanining alohida tarmog'i sifatida yoki faqat ta hm amahyotini maqbullashtirishgayo'naltirilgan tizim, deb qarash mumkin emas. Pedagogik texnologiya bu sohadagi nazariy va amaliy lzlamshlarm birlashtirish doirasidagi faoliyatni aks ettiradi Endilikda ta'lim-tarbiyaning maqsadi butunlay yangilanadi, unga mos holda mazmun ham, pedagogik jarayon ham yangilanishi bilan inson faoliyati chegarasi nihoyatda kengayib borayapti, auditoriyaga o'qitish imkoniyatlari katta bo'lgan yangi texnologiyalar (sanoat, elektron, axborot) kirib kelmoqda. Ro'y berayotgan sifat o'zgailshlari shundan dalolat beradiki, bugungi kunda «0'rganish»ning birlam- chi jarayonlarini an'anaviy metodika va o'qitish vositalari qolipiga sig'may o'qituvchi (pedagog)ning individual qobiliyatlariga mos kelmay qoldi. Yangi metodikalarni talab etadigan va ta'lim jarayoni-ning tarkibiy komponentlariga aylanib borayotgan va unga o'zining ma'lum xususiyatlarini joriy etadigan texnikaviy, axborotli, poli-grafik, audiovizual vositalar mavjudki, ular zamonaviy pedagogik texnologiyani real voqelikka aylantirmoqda. O'quv-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish tarixiga nazar so-ladigan bo'lsak, bu jarayon XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab obyektiv voqelikka aylandi. Axborotlashtirish esa bu jarayondagi in-qilobiy «burilish»dir, ya'ni, ta'lim axborot texnologiyasi — bu «o'quvchi-talaba-kompyuter» o'rtasidagi rnuloqotdir. Oliy o'quv yurtlarida talabalarning ilmiy-texnikaviy va ijodkorlik qobiliyatlarini o'stirish — har qanday tur, bosqich yoki darajadagi ta'limning asosiy vazifalaridan biridir. Zotan. bugungi kun yoshlari texnika va texnologiya, iqtisodiyot asoslari borasidagi bilimlardan xabardor bo'lsa-yu, ulardan foydalanish ko'nikmalariga ega bo'lmasa. u ko'zlangan maqsadga erisha olmaydi. O'zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda qo'llash yo'llari va vositalarini bilishgina ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish, yangi texnika, mehnat qurollari va yangi texnologiyalar yaratish imkonini beradi. Keng ko'lamli va mustahkam bilim, ko'nikma, malaka, qiziquv-chanlik, tashabbuskorlik, muammolarni mustaqil hal etishda aniq maqsadga intilish va shaxsiy faoliyatga nisbatan talabchanlik talaba yoshlar ijodkorlik qobiliyatlarini shakllanishining zaminidir. Talabalar ijodkorlik qobiliyatini shakllantirishning muhim sharti bu — faoliyatdir. Demak. pedagogning asosiy vazifasi ushbu faoliyatni tashkil etish shakl, metod, usul. vosita va yo'nalishlarini belgilab beruvchi zarur axborotlar bilan ta'minlash hisoblanadi. Axborot ta'minotining haddan ziyodligi ham vazifani ijobiy hal etmaydi. Shu sababli axborot ta'minotini pedagogik jihatdan boshqarish, ularning ilg'or texnika va texnologiya yutuqlari bilan boyitil-ganhgini hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Ilmiy-texnik taraqqiyot va ijodkorlikka erishish jarayonini pe-dagogik jihatdan boshqarishning predmeti inson omili bo'lib u o^ziga xos ta'lim-tarbiya ishlari va uni boshqarish, ijodiy masalal'ar-ni yechish metodikasi va algoritmini o'rganishni ko'zda tutadi Tala-balar ilmiy-texnik ijodkorlik faoliyatini tashkil etish, tayyorlash jarayoniga nisbatan pedagogik yondashuv tizimi shaxs ijodkorligi va yaratuvchanligini boshqarishning bosh masalalaridan biri hisobla-nadi va u o'z ichiga zaruriy axborotlarni yig'ish, tahlil qilish uni qayta ishlash, maqsadni aniqlash, maqsadga erishish rejasini ishlab chiqish, reja bo'yicha ijodkorlik ishiarini tashkil qilish, uning amaba oshishini nazorat qilish, ushbu tizim faoliyatini tartibli olib borish va maxsus yechimlar qabul qilish kabi bosqichlarni oladi. Har qanday boshqarish jarayoni, awalo, maqsadni belgilash ya'm maqsadni to'g'ri qo'ya bilishdan boshlanadi. Bu esa boshqarish obyektining ayni paytdagi holatini tahlil qilish va uning rivojlanishi mumkin bo'lgan imkoniyatlarini o'rganishdan boshlanadi Ilmiy-texnik ijodkorlikni maqsadli pedagogik boshqarish mohiyatiga ko'ra obyektiv tavsrfga ega, unda inson shaxsini kamol toptirishning obyek-tiv qonunlari o'z ifodasini topgan. Bundan tashqari maqsadli boshqarish tafakkur mahsuli va ular shaxslarning hamkorlikdagi faoliyati jarayonida shakllanadi. Maqsad, o'z navbatida, pedagogik obyekt-dagi o'zganshlarning yo'nalishlari, boshqarish faoliyatini uning asosiy turlan va ularning mazmunini belgilab beradi. Maqsadli pedagogik boshqarish o'z mazmuniga ko'ra vaqt omili va sharoitiga qarab bir necha guruhlarga bo'linadi. Yo'nalish mazmuni esa, sharth ravishda iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, g'oyaviy va ilmiy-texnikaviy maqsadlar sifatida guruhlanadi. Ilmiy-texnik ijodkorlik faoliyatiga tayyorlashning muhim sharti maqsadli pedagogik boshqarishda qatnashuvchi shaxsni yuqori dara-jadagi obyektiv axborotlar bilan ta'minlash hisoblanadi Obyektiv axborotgina maqsadga yo'naltirilgan faoliyat uchun harakatlantiruv-chi vosita bo'la oladi. Tnsonning miyasi turli xil axborotlarni turli darajada qabul qilish qobihyatiga ega, bu esa ma'lumotlami yengil, erkin va qiziqarli uza-tishm talab etadi. Texnik vositalardan mashg'ulotlar o'tkazish jarayonida samarali foydalanish didaktika muammosi hisoblanib asosan, ko'rsatmalilik prinsipini ta'minlash borasidagi faol harakat, usul deb baholanadi. Ta'lim jarayonida ko'rsatmalilik zarurati bilish jarayonining xarak-teri, ya'ni jonli mushohadadan abstrakt tafakkurga, undan keyin esa amaliyotga o'tishi bilan bog'liq. Pedagog va psixologlarning ta'kidlashicha, sezgi va tasavvur qilishdan tashqarida fikrlar hara-katlanmaydi, shuningdek, o'qitish jarayonida ham olg'a siljish bo'l-maydi. Demak, ko'rsatmalilik faqat ongga ta'sir etish bilan chega- ralanmasdan o'rganuvchidan ma'lum his-hayajonli motivni ham yuzaga chiqaradi, his etish va mantiqiy fikrlash birligi asosidagina egallangan bilimlar mustahkamlanadi. Bugungi kunda ta'limni rivojlantirishning yangi pog'onasida o'qitishni texnik vositalarsiz ko'tarib bo'lmaydi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning muhim ko'rsatkichlaridan biri — axborotlarni o'quvchi-talabalarga uzatish tezligi aynan shu vositalar yor-damida ta'minlanadi Shunday qilib, fanning rivojlanishi bilan ilmiy-texnik taraqqiyot bir-birini taqozo etib, ijodiy faoliyatni tashkil etish jarayonini axborotlar bilan ta'minlash muayyan darajada boshqarish yo'nalish-larini o'z ichiga oladi. Ammo o'quv mashg'ulotlarini ta'lim metod-lari bilan boyitish ta'lim tizimi va mantiqini buzmasligi kerak. Za- monaviy pedagogik texnologiya o'quvchi-talabalarda ijodiy qobiliyatni shakllantirishga imkon beruvchi axborotlar yig'ish hamda ulardan mashg'ulot jarayonida foydalanish yo'lida ma'lum imkoniyatlami yaratadi. Ushbu ma'lumotlar esa fan asoslarining axborot ta'minoti mazmuni va ijodkorlik metodlarini boshqarish imkoniyatlarini bel-gilaydi. Talabalarni ijodiy faoliyatga tayyorlash jarayonining sama-rasi ko'p jihatdan uning axborot ta'minotiga ega bo'lishini va pedagogik jihatdan boshqarish yo'nalishlarining tizimli hamda uzluksiz bo'lishini taqozo etadi. Download 1.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|