Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “ахборот технологиялари” факультети

III 
daraja:  nostandart  vaziyatlardagi  mahsuldor  harakat.  Bu  faoliyat  ning 
evristik  darajasi  deb  nomlanadi.  Evristik  darajada  o'quvchi-talabaning  aniq 
masalalarni yechish qobiliyati o'rganilayotgan mavzu bo'yicha materiallarni tanish 
va notanish vaziyat larda mustaqil qayta tiklash evaziga yangi axborotlarni qo'lga 
kiritishi  bilan  xarakterlanadi.  Bilimlarni  ko'chirish  ma'lum  masalalar  sinfi  bilan 
chegaralangan va butun bir o'quv predmeti bo'yicha tarqalmagan bo'ladi. 
IV daraja: faoliyatning yangi qirralarini tadqiq qiluvchi mahsuldor harakat. 
Bu faoliyatning ijodiy darajasi deb nomlanadi. Ijodiy darajada o'quvchi-talabaning 
materiallarni  mustaqil  o'rganish  va  qayta  ishlash  qobiliyati  mavjud  axborotlarni 
yangi  vaziyatlarda  keng  doiradagi  masalalar  yechimiga  ko'chirish  bilan 
tavsiflanadi.  Faoliyatning  bu  darajasi  izlanuvchanlik,  ijodkorlik  xarakteriga  ega 
bo'lib. turli vaziyatlarda o'zlashtirilgan keng doiradagi bilimlarni qator obyektlarda 
qo'llash bilan amalga oshiriladi. 
Umuman  olganda,  bilim  va  ko'nikmalarni  o'zlashtirish  sifati  bo'yicha  ta'lim 
maqsadlarining 
lashxislanuvchanligi 
o'zlashtirishning 
zaruriy 
darajalarini 

---

aniqlashtirishni  talab  etar  ekan.  Demak,  birinchi  navbatda.  o'quvchi-talabalarning 
bo'lajak  faoliyatiga  va  muta-xassislik  mahoratiga  qo'yilgan  talablar  e'tiborga 
olinadi. 
O'qitish  jarayonida  o'rta  maxsus,  kasb-hunar  va  oliy  ta'lim  muas-sasalari  oldidagi 
davlat  va  ijtimoiy  buyurtmalarni  amalga  oshirish.  ta'lim  tizimini  isloh  qilishning 
asosiy  yo'nalishlari  va  tamoyillari,  talablarini  hisobga  olgan  holda  o'qitish 
qonuniyatlari vaprinsiplari aniqlanadi, o'qitish samaradorligini oshirish maqsadida 
o'quv-tar-biya  ishlari  jarayonida  zamonaviy  pedagogik  va  axborot  texnolo-
giyalaridan samarali foydalanishning ilmiy-metodik asoslari ishlab chiqildi. 
Talabalarni  zamon  talablariga  javob  beradigan  yuqori  malakali,  raqobatbardosh 
kadrlar qilib tayyorlash maqsadida quyidagilarga e'tibor qaratiladi: 
O'quv-tarbiya  jarayoni  va  pedagogik  munosabatlarni  insonpar-varlashtirish  va 
demokratizatsiyalash, hamkorlik pedagogikasiga asos-lanish. 
O'quv-tarbiya  jarayonida  didaktik  o'yin,  muammoli,  modulli  ta'lim,  loyihalash  va 
hamkorlikda  o'qitish  texnologiyalaridan  foy-dalanish  orqali  talabalarning  yakka 
tartibda  va  kichik  guruhlarda  mustaqil  va  ijodiy  ishlarini  tashkil  etib,  ularni  o'z 
o'quv-bilish faoliya-tining subyektiga aylantirish. 
Talabalarning  mustaqil  ishi  va  tahsilini  rejali,  bosqichma-bosqich,  evolutsion 
tarzda tashkil etish. 
Talabalarning 
bo'lajak 
mutaxassislik 
faoliyatiga 
ilmiy-metodik 
jihatdan 
tayyorgarligini tahlil qilish, ularda ko'nikmalar shakllanishini hisobga olgan holda 
har bir talabaga o'zini-o'zi rivojlantirish-ning individual ish rejasini tavsiya etish. 
Ta'lim  jarayonini  tashkil  etish  va  boshqarish,  talabalarda  mus-taqil  tahsil  olish  va 
mustaqil  fikrlashni  shakllantirishga  imkon  bera-digan  zamonaviy  pedagogik  va 
axborot  texnologiyalarini  ongli  tan-lash  va  amaliyotda  qo'llash  ko'nikmalarini 
egallashiga erishish. 
Talabalarning  bitiruv  malakaviy  ishlari  mavzularini  o'quv-tarbiya  jarayonining 
dolzarb  muammolariga  bag'ishlash  orqali  izchil  va  muntazam  ravishda  o'z 
saviyasini oshirish va faol ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishiga zamin tayyorlash. 
Talabalarning  ilmiy-metodik  tayyorgarligini  takomillashtirishda  ularning  ilmiy 
dunyoqarashi  va  ilmiy  nazariy  tayyorgarligiga  asos  bo'ladigan  ijtiinoiy-gumanitar 
va mutaxassislik fanlarini o'qitishda kasbiy yo'naltirilganlik, umumkasbiy fanlarni 
o'qitishda  g'oyaviy  yo'naltirilganlikni  amalga  oshirish,  kasbiy  tayyorgarlikni 
shakllanti-radigan  pedagogika,  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar,  psixologiya 
kabi o'quv kurslari o'rtasida uzviylikni ta'minlash mnhim ahamiyat kasb etadi. 
Ma'lumki.  ta'lim  jarayoni  ham  maqsadga  muvofiq  ravishda  boshqariladigan  tizim 
hisoblanadi. Har qanday tizimni maqsadga muvofiq boshqarish esa, o'z navbatida, 
faqat  teskari  aloqa  vositasi-da  amalga  oshiriladi.  Ta'lim  jarayonida  teskari  aloqa 
sifatida  talabalarning  bilim  darajalarini  nazorat  qilish  va  baholash  qabul  qilingan. 
Mazkur  masala  ta'lim  jarayonining  ajrahnas  qismi  sifatida  o'zining  ko'p  asrlik 
tarixiga ega bo'lib, bu sohada yetarlicha ilmiy-uslubiy tadqiqotlar o'tkazilgan. 
Ta'lim  jarayonining  yana  bir  muhim  sohasi  borki,  bu  soha  ta'lim  jarayonini 
boshqarishni  yanadatakomillashtirish  imkonini  beradi.  Bu  masala  har  bir  yangi 
o'zlashtirilishi  lozim  bo'lgan  bilimlarning  un-dan  awal  o'zlashtirilgan  bilimlar 
darajasiga  bog'liqligidir. Agar  nav-batdagi  o'zlashtirilishi  lozim  bo'lgan  bilimlarni 

---

undan oldingi o'zlashtirilgan bilimlar asosida prognoz etish masalasi ilmiy-uslubiy 
jihatdan hal etilsa va amaliyotda qo'llansa, bu hoi, birinchidan, o'qituvchilar uchun 
har  bir  talabaning  navbatdagi  bilish  faoliyatini  boshqarishda  katta  imkoniyatlar 
yaratadi. Ikkinchidan, harbirtalaba o'zini-o'zi nazorat qilish imkoniga ega bo'lib, o'z 
faolligini oshiradi. 
Bugungi  kunda  mutaxassis  tayyorlashda  talabalarning  turli  fan-lardan,  shu 
jumladan,  pedagogik  va  kasbiy  uslubiyotlar  bo'yicha  bilim,  iqtidor  va 
ko'nikmalarini shakllantirish jarayonini nazorat qilish muhim o'rin egallaydi. 
To'g'ri  tashkil  etilgan  nazorat  talabalarni  olinayotgan  bilimlari-ni  yanada 
chuqurlashtirish  va  eng  asosiysi.  ularning  shaxsiy  xusu-siyatlarini  rivojlantirish 
uchun turli vositalarni tanlash imkonini beradi. Talabaning o'quv faoliyatiga ta'sir 
etishning ikki qirrasi bor. Birinchisi-pedagog qo'llayotgan usul va metodlar bo'lsa. 
ikkinchisi  pedagogning  faqat  shaxsiy  xislatlariga  bog'liq  bo'lgan  ta'sir  etish 
vositalaridan foydalanishdir. 
Tadqiqotlar  shuni  ko'rsatadiki,  oliy  ta'limning  uzluksiz  tako-millashishida  o'quv-
tarbiya  jarayonlarining  usul  va  metodlarini  yanada  mukammallashtirish  va 
talabalar  o'quv  faoliyatini  boshqarish  raa-salalari  uzluksiz  yechimli  muammolar 
qatoriga kiradi. 
Ta'lim  jarayonida  bilim,  iqtidor  va  ko'nikmalar  shakllanganli-gini  nazorat  qilish 
muhim o'rin egallaydi. O'tkazilgan tajribalarga va o'quv adabiyotlarida izohlangan 
ilg'or  uslublarga  asoslanib  nazorat  -ning  mezoni  va  bajaradigan  funksiyalarini 
quyidagicha belgilash mumkin: