Zbekiston badiiy akademiyasi kamoliddin behzod nomidagi milliy rassomlik va dizayn

29 D. P o ’latov. O ’zbekiston zamonaviy haykaltaroshligining rivojlanish tamoyillari. San’atshunoslik fanlari nom zodini 
olish uchun dissertatsiya. Toshkent - 2007. 47-50-51-b
43

---

olmasligini tushunish qiyin. Chunki bu rasmlarning birida Sohibqiron mo’g’ulga, 
yana birida hindga, uchinchisida boshqa bir millat vakiliga o’xshatib tasvirlanadi. Shu 
tufayli biz uning asl qiyofasi qanday bo’lgani haqida aniq tasavvurga ega emasdik. 
Ko’pchiligimiz uni sho’rolar davrida antropolog- haykaltarosh M. Gerasimov 
“yaratgan” qo’rqinchli byust orqali bilardik, xolos. Afsuski, tarix ilmida ham Amir 
Temur haqida bir-biriga zid va qarama-qarshi fikrlar, chalkash talqinlar ko’p 
uchraydi. Shuning uchun ham buyuk bobomizning portretini qadimiy manbalarni har 
tomonlama sinchiklab o’rganib, tarixiy-ilmiy haqiqat asosida yaratish talab qilinar 
edi. Izlanishlar shuni ko’rsatadiki, Amir Temur davriga oid ba’zi yozma 
yodgorliklarda u zot haqida yetarli ma’lumotlar mavjud ekan. Jumladan, Amir Temur 
saroyida yetti yil yashagan mashhur tarixchi Ibn Arabshox bobomizning surati va 
siyratini shunday tasvirlaydi: “Temur baland bo’yli, tik qomatli, keng peshonali, 
kallasi katta, bag’oyat kuchli va salobatli, oq-qizil yuzli, keng yelkali, qaddi-qomati 
kelishgan, sersoqol, o’ng qo’li va o’ng oyog’i zaxmdor, ikki ko’zi bamisoli ikki 
shamday porlab turadigan, yo’g’on ovozli, ulug’ligi o’ziga yarashgan, qat’iy azmu 
qaror bilan so’zlaydian, haqgo’y kishi edi. U zimdan qarash va ko’z ishoratlarini 
sezadigan, idrokli, sinchkov, har qanday ishoratdan ogohli kishi bo’lib, yuz berishi 
mumkin bo’lgan hamma ishni oldindan ko’rib-bilib turar edi”. Turli manbalarda qayd 
etilgan ishonchli tarixiy dalillarga tayangan holda, avvalo Amir Temur portretining 
bir necha xomaki variantlari tayyorlandi.30
Haykaltarosh Sohibqiron Temur obraziga murojaat qilar ekan, buyuk sarkarda 
haqidagi adabiyotlarni, miniatyura tasvirlarini, rassomlarning ishlarini sinchkovlik va 
qunt bilan o’ranadi. U bu haqida shunday deydi: Amir Temur obrazini yaratish orzusi 
menda ancha oldin paydo bo’lgan edi. O’shanda Samarqand shahrida bo’lganimda 
tepamda huddi ulug’ bobomiz ruhi uchib yurganday qalbim laraga kelgan edi. 
Samarqandga ikkinchi marta borganimda Zarafshon bo’yidagi tepalikning ustida