Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти

Kurs ishining tarkibiy tuzulishi va hajmi: Kirish, 2 bob, 4 bo’lim, xulosa foydalanilgan adabiyotlarlardan iborat.

I BOB. INFORMATIKA FANINI O’QITISHDA PEDAGOGIK O’YINLARDAN FOYDALANISH VA ULAR HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT

1.1. Pеdogogik o’yinlarning asosiy yo’nalishlari

Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘yini xilma-xildir. Ularning o‘yin turlarini asosan quyidagicha klassifikatsiya qilish mumkin.
1) Syujetli va rollarga boʻlib oʻynaladigan o‘yinlar;
2) Pedagogik o‘yinlar;
3) Xarakatli yoki qoidali o‘yinlar;
4) Aralashtirilgan o‘yinlar;
5) Koʻrish va yasash o‘yinlari.
Syujetli va rollarga bulib oʻynaladigan oʻyinlar bogʻcha yoshi bolalarni eng asosiy o‘yin formasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar koʻprok «bogʻcha-bogʻcha», «poezd-poezd» kabi qiziqarli boʻlgan o‘yinlar oʻynaydi. Lekin turli yoshdagi bolalarning o‘yinlari bir xil boʻlsa xam syujeti xar xil buladi. Masalan: kichik gurux bolalari «bogcha-bogcha» o‘yinini uynar ekan ular peshinga ovkat pishiradilar, nonni kesadilar, idishni yuvadilar. Ammo kesilgan non kugirchoklarga berilmaydi, pishirilgan ovkat tarelkaga suzilmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga sensor tarbiya berishda pedagogik o‘yinlarni roli katta. Pedagogik o‘yinlar maktabgacha ta’lim muassasasida maxsus dastur asosida olib boriladigan mashgulotlarni muvaffakiyatli utkazishga, katta gurux bolalarini maktabdagi ukish faoliyatiga tayyorlashga katta yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlari ichida xarakatli yoki koidali o‘yinlar xam muximdir. CHunki xarakli o‘yinlar bolalarni jismoniy jixatdan chiniktiradi, dadil, kurkmas, epchil bulishga undaydi. Psixologiya qabul qilinganidek, rolli o‘yin faoliyati syujet va mazmundan tashkil topadi. Odatda syujet deganda, o‘yin faoliyatida bolalar aks ettiradigan voqelikning doirasi tushuniladi. o‘yin syujeti turli davrga, sinfiy xususiyatga, oilaviy turmush tarziga, geografik va ishlab chiqarish sharoitlariga bog‘liq holda yaratiladi. Bola munosabatga kirishadigan voqelik doirasi qanchalik tor, cheklangan bo‘lsa, o‘yinnnig syujeti shunchalik xira va bir xil ekanligini aks ettiradi.O‘yinlarning syujeti xilma-xilligiga qaramay, ularin maxsus guruhlarga biriktirish imkoniyati mavjuddir. Masalan, yirik psixolog E.A.Arkin o‘yinlarning quyidagi tasnifini tavsiya qiladi:
1) ishlab chiqarishga (texnikaga); sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish, kasb-hunarga oid o‘yinlar;
2) maishiy va ijtimoiy siyosatga ro‘zg‘or: bog‘chaga, maktabga, kundalik turmushga oid o‘yinlar;
3) harbiy : urush-urush o‘yinlari;
4) drammalashtirilgan: kino, spektakl va boshqalarga oid o‘yinlar.
Biz shu tasnif haqida L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, D.B.Elkonin singari psixologlarning tanqidiy mulohazalariga to‘la qo‘shilamiz, chunki harbiy va drammalashtirilagn o‘yinlarni ham ijtimoiy-siyosiy guruhga kiritish mumkin. Bizningcha, D.B.Elkoninning tasnifi ma’quldir. U maktabgacha yoshdagi bolalarga xos rolli o‘yinlarning syujetiga ko‘ra uchta guruhga ajratishni tavsiya qiladi:
1) maishiy mavzu syujetiga oid o‘yinlar;
2) ishlab chiqarish syujetiga maaluqli o‘yinlar;
3) ijtimoiy-siyosiy syujetli o‘yinlar.
Muallif ayrim o‘yin turlari maktabgacha yoshdagi bolalarning barcha bo‘g‘inlariga mosligini, syujetlar maishiydan ishlab chiqarishag qarab va undan ijtimoiy-siyosiy voqealarni aks ettirishga qarab rivojlanishini alohida uqtiradi. Uning fikricha, o‘yin syujetidagi bunday izchillik bolaning bilim saviyasi, turmush tajribasi kengayishi, uning katta yoshdagi odamlar turmushiga chuqurroq kirib borishi bilan bog‘liqdir. Darxaqiqat, o‘yin syujetining o‘sishi turmushning tobora yangi qirralarini aks ettirish bilan cheklanib qolmay, muayyan syujetning o‘ziga xos boshqa ko‘rinishlari bilan boyishi sababli ham amalga oshadi. Bolalarga tashabbuskorlik, jamoaizm, burch xislarini ustiradi. Bunga «Kim birinchi», «koptok», «ok kuyonchautiribdi», «etib ol» o‘yinlari kiradi. Xarakatli o‘yinlar asosan sayr va jismoniy tarbiya mashgulotlarida utkaziladi. Drammalashtirilgan o‘yinlarni xam bolalar sevib uynaydilar. Bu o‘yinlar turli xil ertak va xikoyalar saxnaga kuyiladi,rollarni esa bevosita bolalarni uzlari ijro etadilar. Masalan: «Kizil shapkacha», «Tormok», «SHolgom» drammali o‘yinlar bolalarni nutki xayol va kobiliyatlarini tarkib toptiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlari orasida kurish-yasash o‘yinlari xammaga ma’lum bir maksadga karatilgan buladi. O‘yin faoliyati bolalarni individual ravishda urganish imkonini beradi. Ayrim bolalar jamoa bulib uynashni yoktiradilar bu psixologik bolani umumiy tarakkiyotiga ta’sir etadi. SHuning uchun tarbiyachilar jamoa o‘yinlarga tortishlari kerak. Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning barcha psixik proseslari bilan birlikda individual ( shaxsiy) xislatlari ham shaklllanadi. Mana shu nuqtai nazardan o‘yin maktabgacha ta’lim muassasadagi ta’lim – tarbiya ishlari orasida eng asosiy, markaziy o‘rinda turadi. Demak, maktabgacha ta’lim muassasadagi ta’lim – tarbiya ishlarini muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. IN va. Seliverstovning ta'kidlashicha, o'yinlar yordamida nutqning barcha jihatlarini rivojlantirish mumkin. O'zining "Bolalar bilan nutq o'yinlari" darsligida u ovoz talaffuzini, so'z boyligini, nutqning grammatik tuzilishini, izchil nutqni shakllantirish uchun xuddi shu o'yinlardan foydalanishni taklif qiladi. Masalan, Sehrli sumka o'yini tovushlarni avtomatlashtirish yoki so'z boyligini boyitish kabi turli xil usullarda ishlatilishi mumkin. IN va. Seliverstov ta'kidlashicha, "o'yin o'zi maqsad emas, balki bolaga ta'sir o'tkazish vositasi, uni tarbiyalashning umumiy tizimining bo'g'ini. Shuning uchun tuzatuvchi maqsad bilan olib boriladigan o'yin har doim ham bolaning psixofizik rivojlanishining barcha jihatlariga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan zaryadni saqlab turishi kerak» Yu.F. Garkusha OHP bilan maktabgacha yoshdagi bolalar bilan nutq terapiyasi darslarida rolli o'yinlardan foydalanish xususiyatlarini tavsiflaydi. Uning so'zlariga ko'ra, syujetli-rolli o'yinda bola nutq so'zlashlarining turli xil variantlarini (rolga qarab) tanlab, nutq qobiliyatini kengaytirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Nutqni terapevt frontal mashqlarning turli bosqichlarida ishlash jarayonida rolli o'yinlardan, individual o'yin vaziyatlaridan foydalanishi mumkin. Muayyan syujet asosida qurilgan dars bolalarda jonlanishni, quvonchni keltirib chiqaradi va nutqida nuqsoni bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalar guruhida tuzatish ta'limi jarayonini optimallashtirishga yordam beradi. R.I. Lalaeva, N.V. Serebryakov OHP bo'lgan bolalarda nutqning grammatik tuzilishini rivojlantirish bo'yicha tuzatish ishlari jarayonida ulardan foydalanish uchun o'yinlar to'plamini taklif qildi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga xos bo'lgan nutq faoliyatining xususiyatlaridan biri og'zaki muloqotning maqsadlari va motivlarining birlashishi, shuningdek, boshqa ba'zi bir faoliyatlarda, masalan, o'yinda nutq motivini ishlatishdir. Turli xil tadbirlardan foydalanish bolaning nutqni o'zlashtirishga bo'lgan ehtiyojini shakllantiradi. Motivning mavjudligi (va ehtiyojlar faoliyat uchun turtki bo'lib xizmat qiladi) nutqni idrok qilish uchun ham, uni muloqotda faol ishlatish uchun ham muhim shartdir. Natijada, nutq tezda bolaning kuzatuv ob'ektiga aylanadi. Bolalarga maxsus ta'lim berish tizimida nutq vositalarini o'zlashtirishga ehtiyojni shakllantirish uchun maktabgacha yoshdagi bolalarning nutqiy aloqalarining o'ziga xos xususiyatlari hisobga olinadi, o'yin va samarali faoliyat qo'llaniladi. Rivojlanishida nuqsoni bo'lgan maktabgacha yoshdagi bolalarga o'yinni o'rgatish kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalar koʻprok «bogʻcha-bogʻcha», «poezd-poezd» kabi qiziqarli boʻlgan o‘yinlar oʻynaydi. Lekin turli yoshdagi bolalarning o‘yinlari bir xil boʻlsa xam syujeti xar xil buladi. Masalan: kichik gurux bolalari «bogcha-bogcha» o‘yinini uynar ekan ular peshinga ovkat pishiradilar, nonni kesadilar, idishni yuvadilar. Ammo kesilgan non kugirchoklarga berilmaydi, pishirilgan ovkat tarelkaga suzilmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga sensor tarbiya berishda pedagogik o‘yinlarni roli katta. Pedagogik o‘yinlar maktabgacha ta’lim muassasasida maxsus dastur asosida olib boriladigan mashgulotlarni muvaffakiyatli utkazishga, katta gurux bolalarini maktabdagi ukish faoliyatiga tayyorlashga katta yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o‘yinlari ichida xarakatli yoki koidali o‘yinlar xam muximdir. CHunki xarakli o‘yinlar bolalarni jismoniy jixatdan chiniktiradi, dadil, kurkmas, epchil bulishga undaydi. Psixologiya qabul qilinganidek, rolli o‘yin faoliyati syujet va mazmundan tashkil topadi. Odatda syujet deganda, o‘yin faoliyatida bolalar aks ettiradigan voqelikning doirasi tushuniladi. o‘yin syujeti turli davrga, sinfiy xususiyatga, oilaviy turmush tarziga, geografik va ishlab chiqarish sharoitlariga bog‘liq holda yaratiladi. Bola munosabatga kirishadigan voqelik doirasi qanchalik tor, cheklangan bo‘lsa, o‘yinnnig syujeti shunchalik xira va bir xil ekanligini aks ettiradi.O'ynashni o'rganishning muhim sharti - bu o'yin muhitini tashkil etish (o'yinchoqlar, mebellar, o'yin atributlari).Shunday qilib, nutqida nuqsoni bo'lgan bolalar uchun o'yin faoliyati nutqni rivojlantirish va ularning shaxsiyati va aql-idrokini har tomonlama rivojlantirish uchun zarur shart sifatida o'z ahamiyatini va rolini saqlab qoladi. Boshqa tomondan, ovozli talaffuzdagi kamchiliklar, so'z boyligi cheklanganligi, nutqning grammatik tuzilishining buzilishi, shuningdek nutq tempining o'zgarishi, uning silliqligi - bularning barchasi bolalarning o'yin faoliyatiga ta'sir qiladi, o'yindagi xatti-harakatlarning ayrim xususiyatlarini hosil qiladi. Maxsus tashkil etilgan mashg'ulotlarsiz nutqni rivojlantirish, nutqida nuqsoni bo'lgan bolalarning hayotiy tajribasini kengaytirishga qaratilgan o'yin o'z-o'zidan paydo bo'lmaydi. Bolalar asosiy bilim va taassurotlarni faqat maqsadga muvofiq o'yin faoliyati jarayonida olishadi. Nutqni terapevtning vazifasi - bu o'yinni boshqarishni tashkil etish, bu bolaning imkoniyatlarini maksimal darajada realizatsiya qilishni ta'minlaydi. O'qituvchining harakatlarini rejalashtirish sharti bilan o'yinni rivojlantirishning to'liqligi va natijada uning tuzatuvchi qiymati oshadi. Bundan xulosa qilishimiz mumkinki, logopedik ishda pedagogik o'yinlarni tashkil qilishni rejalashtirish logopedning bolalar bilan o'zaro aloqasini bog'laydigan bo'g'inlardan biridir.Yozuvchilar" Maqsad: tasviriy hikoya tuzish qobiliyatini shakllantirish, nutqda nisbiy sifatlardan foydalanish mahoratini oshirish. O’yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O’yin olimlar tadqiqotlariga ko’ra mehnat va o’qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o’yinli faoliyatning psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon qilish, hayotda o’z o’rnini barqaror qilish, o’zini o’zi boshqarish, o’z imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi.O’yin bilish va uning bir qismi (kirish, mustahkamlash, mashq, nazorat) tarzida tashkil etiladi.
O’yinlar turli maqsadlarga yo’naltirilgan bo’ladi. Ular didaktik, tarbiyaviy, faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda qo’llanadi. O’yinning didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatida bilim, malaka va ko’nikmalarni qo’llash, umumta’lim malaka va ko’nikmalarni rivojlantirish, mehnat ko’nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan bo’ladi. O’yinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan yondashuvlar, nuqtai nazarlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni, kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo’ladi Uskunalar: mevalar tasvirlangan kartochkalar. O'yinning tavsifi. O'qituvchi bolalarni ertakni tinglashga taklif qiladi va yozuvchi shoshilayotgani haqida ogohlantiradi, shuning uchun hammasini tasvirlab berishga ulgurmadi. U yana bolalarni yozuvchiga aylanishni va birgalikda hikoya yozishni taklif qiladi. Buning uchun o'qituvchining savollariga javob berishingiz kerak. Nutqni terapevt matnni o'qiydi, savollar beradi va javoblarni yozadi. Xulosa qilib aytganda, u paydo bo'lgan hikoyani o'qiydi.