Ўзбекистон республикаси фанлар академияси қорақалпоғистон бўлими тарих, археология ва этнография институти


Download 220.51 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/8
Sana22.04.2023
Hajmi220.51 Kb.
#1378962
1   2   3   4   5   6   7   8
Тадқиқотнинг хронологик чегараси. Диссертациянинг хронологик 
доираси XII–XV асрларни ўз ичига олади. Маълумки, ўрганилаётган давр 
тарихи Хоразмшоҳлар – Ануштегинийлар, Олтин Ўрда ва Темурийлар 
ҳукмронлиги 
билан 
боғлиқ. 
Мавзунинг 
боб 
ва 
фаслларида 
ҳунармандчиликнинг мазкур хронологик даврларга оид асосий манбаи
ҳунармандчилик турлари, маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва уларнинг 
иқтисодиётдаги ўрни ҳамда савдо алоқалари тизимидаги аҳамияти таҳлил 
қилинди.
Муаммонинг ўрганилганлик даражаси. Хоразмнинг ўрта аср 
ҳунармандчилик маҳсулотлари тўғрисида араб-форс муаллифлари (ал- 
Истахрий, ал-Муқаддасий (Мақдисий) – X аср; ал-Қурайший, Закариё ал- 
Қазвиний, ан-Нувайрий, Ибн Абдузуҳр – XIII–XIV асрлар; ал-Бакувий, 
Маҳмуд ибн Вали – XV–XVII асрлар), XVI–XIX асрлардаги рус ва европалик 
элчи, сайёҳ, географ ва тарихчилар ўз асарларида қисман маълумот бериб 
ўтганлар. 
Узоқ йиллик археологик тадқиқотлар давомида Хоразмнинг ўрта 
асрларлардаги шаҳар ва қишлоқлари ҳамда бошқа ёдгорликларидан 
кулолчилик, темирчилик, мисгарлик, суяксозлик, тошни қайта ишлаш, 
шишасозлик устахоналари, маҳаллалари қолдиқлари топилган
2
.
2
Вактурская Н.Н. О средневековых городах Хорезма // Материалы Хорезмской экспедиции (МХЭ). – М.: 
АН СССР, 1963. Вып.7. – C. 47; Алиакберова А.Ремесленный комплекс Джампыккалы // Вестник КК ФАН 



Мазкур ҳудуд ҳунармандчилигининг ўрганилиши А.Ю.Якубовский
3

С.П.Толстов
4
, Н.Н.Вактурская
5
, В.Н.Ягодин
6
, Ю.А.Рапопортлар
7
томонидан 
амалга оширилганлигини таъкидлаш жоиз. Хоразмнинг ўрта асрлар даври 
ёдгорликлари ва шаҳар маданиятини ўрганиш кейинчалик ҳам давом этди
8
.
ХХ асрда фаолият олиб борган археолог олимларнинг илмий ишларида 
(С.П.Толстов, Н.Н.Вактурская, Е.Е.Неразик, О.А.Вишневская, В.Н.Ягодин, 
М.М.Мамбетуллаев, Ю.П.Манылов, Г.Х.Хожаниязов, М.-Ш.Кдырниязов, 
О.Т.Доспанов) ҳунармандчилик буюмлари – топилмалари, устахоналар, хом 
ашё манбалари тўғрисида маълумотлар мавжуд. 
Мустақиллик йилларида амалга оширилган археологик тадқиқотлар 
натижасида ҳунармандчиликнинг айрим соҳалари, устахонларнинг шаҳарлар 
ҳудудида жойлашуви тизими каби муҳим муаммолар таҳлил қилинди
9
. ХХ 
асрнинг 90-йиллари – ХХI аср бошларида Миздаҳконда олиб борилган 
археологик тадқиқотлар туфайли савдо-ҳунармандчилик маҳаллаларининг 
РУз. 1989. – № 4. – С. 89-93; Кдырниязов М.-Ш., Кдырниязов О.Ш. Металлические изделия из 
средневекового Миздахкана // Древняя и средневековая урбанизация Евразии и возраст города Шымкент. – 
Шымкент, 2008. – С. 225-226.
3
Якубовский А.Ю. Развалины Ургенча // ИГАИМК – Л., 1930. Вып. 2, Т. VI. – С. 5-68; Ўша муаллиф. 
Городище Миздахкан // ЗКВ. – Л., Т. V, 1930. – С.551-581. 
4
Толстов С.П. Древний Хорезм. – М.: МГУ, 1948. – С. 33, 156-157; Ўша муаллиф. По следам 
древнехорезмийской цивилизации. – М. – Л.: АН СССР, 1948. – С. 308-315; Ўша муаллиф. По древним 
дельтам Окса и Яксарта. – М.: Вост. лит., 1962. – С. 246-295. 
5
Вактурская Н.Н. О раскопках 1948 г. на средневековом городище Шемаха-кала // ТХАЭЭ. – М., 1952. Т.I, – 
С. 173-192; Ўша муаллиф. Раскопки городища Ургенч в 1952 г. // ТХАЭЭ. – М., 1952. Т.II, – С. 467-49; Ўша 
муаллиф. О средневековых городах Хорезма // МХЭ. – М., 1963. Вып. 7. – С. 41-53.
6
Ягодин В.Н. Маршрутные археологические исследования в левобережной части дельты Амударьи // МХЭ, 
Вып. 7. – С. 73-97; Ўша муаллиф. К изучению топографии и хронологии древнего Миздахкана // История, 
археология и этнография Средней Азии. – М.: Наука, 1968. – С. 189-197; Ягодин В.Н., Ходжайов Т.К. 
Некрополь древнего Миздахкана. – Т.: Фан, 1970 – 327 с.;Ўша муаллифлар. Опыт палеодемографического 
изучения Миздахкана // ИМКУ. – Ташкент: Фан, 1978. Вып. 14. – С. 43-52. 
7
Рапопорт Ю.А. Раскопки городища Шах-Санем в 1952 г. // ТХАЭЭ. – М., 1952. Т. I. – С. 397-420. 
8
Мамбетуллаев М.М., Кдырниязов М.-Ш. Городище Воянган // АП. – Ташкент: Фан, 1982. Вып. I. – С. 86-
92; Манылов Ю.П. Археологические исследования караван-сараев Центрального Устюрта // АП. – Ташкент: 
Фан, 1982. Вып. I. – С. 93-121; Манылов Ю.П., Кдырниязов М.-Ш. Городище Джанпык кала // АП. – 
Ташкент: Фан, 1984. Вып. II. – С. 67-79; Кдырниязов М.-Ш. Городище Миздахкан в золотоордынское время 
// Тезисы докладов и сообщений. – Нукус, 1987. – С. 105-106; Ўша жойда. Доспанов О. Раскопки городища 
Джанпык кала в 1986 г. – С. 104; Туребеков М. Раскопки золотоордынского квартала городища Миздахкан в 
1986 г. – С. 106-107; Хожаниязов Г., Кдырниязов М.-Ш., Доспанов О. Раскопки жилого квартала XII-XIV вв. 
в западной части Джанпык кала // АП. – Ташкент: Фан, 1989. Вып. IV. – С. 67-79; Кыдирниязов М.-Ш. 
Материальная культура городов Хорезма в XIII-XIV веках. – Нукус: Каракалпакстан, 1989. – 176 с. 
9
Кдырниязов М.-Ш. Культура Хорезма. XIII-XIV вв.: Автореф. дисс. … докт. истор. наук. – Самарканд, 
2005. – 43 с.; Турганов Б.К. Металлообрабатывающее ремесло средневекового Хорезма (по археологическим 
материалам XIII-XIV вв.). Автореф. дисс. … канд. истор. наук. – Самарканд, 2009. – 27 с. 



қолдиқлари текширилиб, Темурийлар даврига оид кулолчилик ва темирчилик 
буюмлари топилди
10
.
ХХ аср охири ва ХХI аср бошларида Хоразмнинг бир қатор ўрта аср 
шаҳарларида (Миздаҳкон, Жампиққалъа, Буғрохон, Пулжой, Хива, Кардар, 
Куйикқалъа) кенг кўламдаги археологик тадқиқотлар олиб борилди ва янги 
ҳунармандчилик буюмлари аниқланди. 
Хива 
шаҳридаги 
Ичанқалъа 
музей-қўриқхонаси 
музейларида, 
Қорақолпоғистон 
Республикаси 
Давлат 
ўлкашунослик 
музейи 
ва 
И.В.Савицкий номидаги Саньат музейи фонд ва экспозицияларида 
жамланган археологик топилмалар намуналари, этнографик материаллар 
ҳалигача амалда ўрганилмай, таҳлилий ва таснифий жиҳатдан тадқиқ 
этилмасдан қолмоқда. Ваҳоланки, улар қаторидаги кулолчилик, темирчилик, 
шишасозлик маҳсулотлари, суякдан тайёрланган буюмлар, тошни қайта 
ишлаш ҳунармандчилиги маҳсулотлари манба сифатида моддий маданият 
тарихи тадқиқотларида анча самарали натижалар бериши мумкин. 
Турли минтақалар тадқиқотчилари орасида нафақат ўрта асрлар 
даврига оид, балки, умуман, ҳунармандчилик тарихи бирмунча яхши 
ўрганилиб 
келинаётган 
бўлса-да, 
уларнинг 
аксарияти, 
асосан, 
қадимшунослик йўналишидадир
11

Н.Ю.Вишневскаянинг қўшни Туркманистон ҳудудидаги ёдгорлик 
топилмалари 
таҳлилига 
бағишланган 
“Жигарбанд 
ҳунармандчилик 
маҳсулотлари” номли монографиясини сўнгги йилларда мазкур диссертация 
10
Кдырниязов М.-Ш. Ремесло Хорезма в эпоху Амира Тимура и Тимуридов // Вестник ККО АН РУз. – 
Нукус, 2008. – № 1. – С. 67-69.
11
Кверфельд Э.К.Керамика Ближнего Востока. – Ленинград: 1947. - 144 с.; Рыбаков Б.А. Ремесло древней 
Руси. – Москва: 1949. - 586 с.; Колчин Б.А. Черная металлургия и металлообработка в Древней Руси // 
Материалы и исследования по археологии СССР. – М., 1953. Вып. 32. – 258 с.; Сунчугашев Я.И. Горное 
дело и выплавка металлов в древней Туве. – Москва: 1969. - 140 с.; Гзелишвили И.А. Железоплавильное 
производство в древней Грузии. – Тбилиси: 1964. - 123 с.; Распопова В.И. Металлические изделия 
раннесредневекового Согда. – Ленинград: 1980. - 137 с.; Хлебникова Т.А. Керамика памятников Волжской 
Болгарии. – Москва: 1984. - 240 с.; Кожаев М. Отырардаы керамика ондириси. – Туркистан: Мура, 1996. -. 
159 с.; Савченкова Л.Л. Черный металл Болгара. Типология // Город Булгар. Ремесло металлургов, кузнецов, 
литейщиков. – Казань, 1996. – С. 16-54; Савальева Т.В., Зияков М.Н., Воякин Д.А. Кузнечное ремесло 
Северо-Восточного Семиречья. – Алматы: 1998. – 228 с.



мавзусига яқин ва фойдали бўлган тадқиқотлар сирасига киритиш мумкин 
12

Лекин бу асар ҳам, асосан, археология йўналиши бўйича ёзилган бўлиб, унда 
тарихшунослик муаммоларига кам эътибор қаратилган.
Ўзбекистон Республикасида ҳозирги замон тарих фани олдига 
қўйилаётган талаблар ва тарихшунослик муаммоларига янгича ёндашув 
натижаси ўлароқ, тадқиқот ишларини мустақиллик ғояси асосида атрофлича 
олиб боришга кенг имкониятлар яратилмоқда. Тадқиқот мавзуининг 
ўрганилганлик даражаси ва муаммога оид маълумотларнинг манбаларда қай 
даражада ўз аксини топганлиги масаласи диссертациянинг биринчи бобида 
тўлиқ таҳлил этилган. 

Download 220.51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling