Zbekiston respublikasi huquqni muhofaza qilish akademiyasi

azob-uqubat, ruhiy qiynoq va iztiroblar shaxsga nisbatan yetkazilgan maʼnaviy 
zarar hisoblanadi. Setiket deganda nimani tushunasiz? Vaziyatni muhokama qiling. 

---

“Setiket” bu-tarmoq odob-axloqini ba'zan "setika" deb ham atashadi - tarmoq va 
etiket so'zlarining birikmasidan iborat. Netiket - bu hurmatli va to'g'ri onlayn muloqot uchun 
qoidalar to'plami. 
Ko'pincha internet odob-axloq qoidalari deb ataladi, bu qonuniy majburiy qoidalar to'plami 
emas, balki tavsiya etilgan odob-axloq qoidalari. Tarmoq etiketi asosan Internetda notanish 
odamlar bilan muloqot qilish uchun ishlatiladi. Tarmoq odob-axloq qoidalari ko'p jihatdan 
jamiyat va uning a'zolariga bog'liq. Qoida tariqasida, netiket veb-sayt yoki aloqa uchun ariza 
ma'muri tomonidan belgilanadi. Uning vazifalariga, shuningdek, odob-axloq qoidalarining 
asosiy qoidalariga rioya etilishini nazorat qilish va ularni buzganlik uchun jazo choralari 
kiradi. 
Tarmoq odobi: umumiy xulq-atvor qoidalari 
Internetda muloqot qilishda siz nafaqat kompyuterlar yoki smartfonlar bilan emas, balki 
odamlar bilan muloqot qilayotganingizni doimo yodda tutishingiz kerak. Haqiqiy dunyoda 
bo'lgani kabi, Internetda ham amal qilish kerak bo'lgan odob-axloq qoidalari mavjud. 
Tarmoq odob-axloqi salbiy oqibatlarning oldini oladi. 
Xulosa .Agar siz yuqoridagi netiket qoidalariga rioya qilsangiz, kundalik hayotda, darsda 
va ishda onlayn muloqotda muammolaringiz bo'lmaydi. Bundan tashqari, hamkasblar va 
rahbariyat sizning hurmatli va do'stona xatti-harakatingizni qadrlashadi. 
Bolalar uchun juda erta yoshdan boshlab tarmoq odob-axloq qoidalarini o'zlashtirish juda 
muhimdir. Ijtimoiy muloqot va Internetdagi netiket va xatti-harakatlar qoidalari haqiqiy 
hayotdagi kabi muhimdir. 
Hayotda kishi turli xil holatlarni boshidan kechirishi mumkin. Masalan, kimningdir 
ehtiyotsizligi yoki qandaydir koʻngilsiz hodisa tufayli ham moddiy, ham maʼnaviy zarar 
koʻrgan taqdirda, qanday yoʻl tutiladi? Maʼnaviy zararni undirish tartibi qanday hal etiladi? 
Uning miqdori qanday tartibda belgilanadi? 
Bu savollarga javoban shuni aytish kerakki, amaldagi Fuqarolik kodeksida zarar 
yetkazganlik uchun javobgarlikning umumiy asoslari belgilangan. Bu boradagi 
munosabatlar fuqarolik huquqining muhim institutlaridan biri hisoblanadi. Xususan, 
Fuqarolik kodeksining 1021-moddasida qayd etilganidek, maʼnaviy zarar, uni 
yetkazuvchining aybi boʻlgan taqdirda, zarar yetkazuvchi tomonidan qoplanadi. 
Maʼnaviy zarar fuqaro va tashkilotlarning shaʼni, qadr-qimmatini kamsitadigan, haqiqatga 
toʻgʻri kelmaydigan maʼlumotlar tarqatish, fuqaroning hayoti va sogʻligʻiga zarar yetkazish, 
fuqarolar va yuridik shaxslarning Oʻzbekiston Konstitutsiyasi bilan kafolatlangan boshqa 
huquqlarini buzish orqali yetkazilishi mumkin. 

---

Maʼnaviy zararni undirish bilan bogʻliq ishlarni koʻrishda Oliy sud Plenumining “Maʼnaviy 
zararni qoplash haqidagi qonunlarni qoʻllashning ayrim masalalari toʻgʻrisida”gi qarori 
muhim oʻrin tutadi. Maʼnaviy zarar uni yetkazishda aybdor boʻlgan javobgarlar tomonidan 
qoplanadi va uni qoplash nomoddiy boyliklarni va nomulkiy huquqlarni himoya qilishning 
birdan-bir manbai hisoblanadi. 
Shunga koʻra, maʼnaviy zararni undirish haqidagi talablarga daʼvo muddati joriy 
qilinmaydi. 
Agar fuqaro oʻziga maʼnaviy zarar yetkazilgan deb hisoblasa, uning miqdorini aniqlash 
huquqiga ega boʻlgan sudga murojaat qiladi. 
Maʼnaviy zarar, mulkiy zarar qoplanishidan qatʼi nazar, undiriladi. 
Aniqroq aytganda, jabrlanuvchi sudga daʼvo taqdim etganda, maʼnaviy zararni qoplashni 
mulkiy zarar bilan birga yoki alohida talab qilishi mumkin. 
Manaviy zarar deganda jabrlanuvchiga qarshi sodir etilgan huquqbuzarlik harakati 
(harakatsizlik) oqibatida u boshidan kechirgan (o‘tkazgan) manaviy va jismoniy (kamsitish, 
jismoniy og‘riq, zarar ko‘rish, noqulaylik va boshqa) azoblar tushuniladi. 
“Istemolchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunning 22-moddasiga 
binoan istemolchining huquqlari buzilishi tufayli unga yetkazilgan manaviy zarar uchun uni 
yetkazgan shaxs, basharti u aybdor bo‘lsa, sud tomonidan belgilanadigan miqdorda haq 
to‘lashi lozim. Zararni qoplash miqdorini neustoyka bo‘yicha to‘lanadigan summa yoki 
tovar (ish, xizmat) qiymatiga tobe qilib qo‘yish mumkin emas, uni belgilashda har bir aniq 
holatda istemolchiga yetkazilgan ruhiy va jismoniy azoblarning hajmi va xarakteriga 
asoslanish lozim. Manaviy zarar uchun haq to‘lash mulkiy ziyon va istemolchi ko‘rgan 
zararning o‘rni qoplanishidan qati nazar, amalga oshiriladi. 
Manaviy zarar, uni yetkazishda aybdor bo‘lgan javobgar(lar) tomonidan qoplanadi. Shu 
bois, bunday hollarda javobgar Fuqarolik kodeksning 1018-moddasida ko‘rsatilganidek 
(tovar sotuvchi yoki tayyorlovchi) istemolchining xohishiga ko‘ra aniqlanmasdan, balki 
ulardan qaysi biri istemolchining huquqlarini poymol etishi natijasida manaviy zarar 
yetkazilganiga qarab aniqlanishi kerak. 
Agar sud muhokamasi davomida, davo bo‘yicha javob berishi lozim bo‘lmagan shaxsga 
nisbatan davo taqdim etilganligi aniqlansa, sud Fuqarolik Protsessual kodeksining 46-
moddasi talablariga rioya qilgan holda ishga daxldor bo‘lmagan javobgarni ishga daxldor 
bo‘lgan javobgar bilan almashtirish yoki bu shaxsni qo‘shimcha javobgar sifatida jalb 
etishga haqli. 

---

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1. Bobonazarova B. Nutq sanʼati. –T., O‘zDSI, 2004. 
2. Nosirova А. Jonli so‘z sanʼati asoslari. – T., 2003. 
3. Nurmuhammedova O‘. Nutq sanʼati. – T., O‘zDSI, 2008. 
4. O‘rinboyev B., Soliyev A. Notiqlik mahorati. – T., 1984. 
Internet saytlari 
1.https://lex.uz/ 
2.http://www.hozir.org/ 
3.http://elib.buxdu.uz/ 
4.http://www.adolatnashr.uz/