Ўзбекистон республикаси мактабгача таълим вазирлиги
Download 0.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Abdiyozova Muborak. (1)
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ Мактабгача таълим ташкилотлари директор ва мутахассисларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти “Болаларни ижтимоий мослашуви” ўқув модул 25-guruh tinglovchisi Abdiyozova Muborakning 2021-yil Mavzu;Adaptatsiya tushunchasi haqida ma`lumot. Reja; 1.Adaptatsiya haqida ma`lumot bering. 2.Ijtimoiy moslashuv. 3.Adaptatsiya turlari . Боланинг мактабгача таълим ташкилотига қабул қилиниши унинг ҳаётидаги муҳим босқичдир. Бу жараён боланинг одатий ҳаёти ва кун тартибининг ўзгариши ҳамда онасидан ажралиши билан бирга кечади. Бу жараён янги ҳаёт шароитларига мослашишни талаб этади, хўш мослашув ўзи нима? Адаптация (мослашув)-бу тананинг янги муҳитга, бу ҳолда боланинг МТТга мослашишини тушунамиз. Ҳамма болалар ҳам бу мослашиш жараёнидан ўта олмайди. Боланинг ҳаётидаги бу ўзгаришлар кўпинча уларнинг ақлий ва жисмоний соғлигига таъсир қилади. Adaptatsiya [lot. adaptatio – moslashuv] – 1) organizmning turli yashash sharoitlariga moslashishi; 2) sezgi aʼzolarining oʻziga taʼsir etadigan qoʻzgʻatuvchilarga moslashishi natijasida ularda sezgirlik darajasining oʻzgarishi (masalan, koʻzning yorugʻlik yoki qorongʻilikka moslashuvi). Qoʻzgatuvchining taʼsir kuchi oʻzgarishi bilan sezgirlik ham oʻzgaradi. Qoʻzgʻatuchilar sust taʼsir etganda sezgirlik oshadi, kuchli taʼsir etganda esa kamayadi. Adaptatsiya hodisasi hamma tashqi sezgilar (koʻrish, eshitish, hid, taʼm, badan sezgisi)ga xos. Taktil, harorat, hid va koʻrish sezgilarida adaptatsiya kuchli, eshitish va ogʻriq sezgilarida kuchsiz. Ichki sezgilar (masalan, tashnalik, ochlik)ga nisbatan moslanish hosil boʻlmaydi. Adaptatsiya organizmning meʼyoriy hayot faoliyatini saqlab turishini, atrof muhitning turli omillari: harorat va iqlimning oʻzgarishiga (q. Iqlimga moslashish ), balandlikka (q. Balandlik kasalligi ), koʻpgina infeksion agentlarga (q. Immunitet ) moslanishini taʼminlaydi. Moslashish reaksiyasi moddalar almashinuvi jadalligining uzluksiz oʻzgarib turishiga asoslangan. Odam organizmining moslashuv reaksiyasi tez (spetsifik) va sekin (nospesfik), tugʻma (tur evolyutsiyasi jarayonida shakllangan) yoki orttirilgan (har bir organizm uchun oʻziga xos) reaksiyalarga boʻlinadi. Masalan, ogʻritadigan omil taʼsiriga javoban oyoq-qoʻlni tortib olish, jismoniy ish qilganda nafas olishning kuchayishi, qon oqimi va yurak faoliyatining tezlashishi hamda qonning qayta taqsimlanishi, qorongʻida koʻz yorugʻlik sezish layoqatining zoʻrayishi – bularning hammasi tugʻma tez adaptatsiya reaksiyalari hisoblanadi. Har bir kishining turli yashash sharoitlariga moslashish imkoniyati uning irsiyati, yoshi, sogʻligʻi va boshqa(lar)ga bogʻlik . Tirik organizmlarning tarixiy rivojlanishjarayonida tashqi muhitning o„zgarishlariga javoban organizmlarning ichki va tashqi tuzilishlarida kelib chiqadigan belgi va xususiyatlar yig„indisi hisoblanadi. Bizga ma‟lum bo„lgan barcha tirik organizmlar, ya‟ni bakteriyalar, zamburug„lar, o„simliklar va hay- vonlar yashash sharoitiga moslashgan. Suvda yashovchi baliqlar suvga, qushlar havoda uchib yurishga, shuningdek, cho„lda suvsizlikka bardosh berib o„sayotgan yantoq va saksovullar yashash sharoitlariga yaxshi moslashgan. Moslashish organizmning tashqi muhitda yashab qolishi yoki nobud bo„lishini muammo qilib qo„yadi. Har qanday tirik organizm yashashi uchun ushbu muammolarni hal etishi kerak bo„ladi. Moslashish cheksiz va to„xtovsizdir. Inson moslashish haqidagi yetarli bilimlarga ega bo„lsa, o„z hayoti uchun zarur bolgan muammolarni oson hal etadi. Olimlar o„simlik va hayvonlarni iqlimlashtirish yo„li bilan organizmlarni o„z maqsadlariga muvofiq o„zgartirish mumkin ekanligini isbotlab berganlar. Natijada hozirgi davrdagi xilma-xil o„simlik va hayvon turlari yangi sharoitga moslashgan va o„z nasliy tabiatini o„zgartirgan. Zahiriddin Muhammad Bobur Afg„oniston, Hindiston kabi mamlakatlarda bo„lganida, u joylarning tabiati va o„ziga xos xususiyatlarini jonajon Vatani Andijon bilan taqqoslaydi. U Hindistondan tustovuqlar, to„tiqushlar, bulbul kabi qushlar va boshqa hayvonlardan o„z Vataniga olib keladi. Aql-zakovatli inson hozirgi davrda, ya‟ni yangi sharoitda tabiat bilan uyg„unlashgan holda ish ko„rishi lozim. Aks holda sayyoramizda yashab qolishiga kafolat berish qiyin bo„lib qoladi. Salomatlik - tashqi muhitning doimo o„zgarib turadigan sharoitlariga, odamning doimo moslashish imkoniyatidir. Ortiqcha ovqatlanish, qattiq hayajon, og„ir ruhiy hissiyotlar inson organizmini yemiradi. Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling