Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги

Савдо сиёсати – бюджет-солиқ сиёсатининг ташқи савдо ҳажмларини солиқлар, субсидиялар, валюта назорати ва импорт ёки экспортни тўғридан-тўғри чеклашлар орқали тартибга солишни ўз ичига олган нисбатан мустақил йўналишидир.
Бож олинадиган маҳсулотлар, бож олинмайдиган маҳсулотлар, олиб келиш ва олиб кетиш тақиқланган маҳсулотлар, шунингдек, божхона божлари ставкаси, яъни, уларнинг тартибга солинган рўйхати божхона тарифлари деб аталади.
Экспорт субсидияларининг берилиши миллий ишлаб чиқарувчиларининг ташқи бозорда рақобатбардошлигини оширади. Аммо импортёр давлатлар томонидан киритиладиган компенсацион импорт божлари бу ютуқни йўққа чиқариши мумкин. Оқибатда экспортёр давлат бюджети йўқотишга учрайди, импортёр давлат бюджети эса қўшимча даромад кўради. Бу тадбир демпингга қарши кураш кўринишларидан биридир.

Масалаларни ечилиши бўйича намуналар:

1-масала

А давлат бир йилдa 70 та енгил спорт самолѐтини ишлаб чиқаради. Улардан 20 таси ички истеъмолга, 50 таси эса экспортга чиқарилади. Эркин савдо шароитларида 1 та самолѐтнинг баҳоси – 6000 долл. Ҳукумат тармоқни рағбатлантириш мақсадида ҳар бир самолѐтнинг қийматидан 15% миқдорида субсидия ажратади. Натижада самолѐтнинг ички нархи 6450 долл.гача ошди, экспорт нархи эса 5550 долл.га камаяди. Экспорт ҳажми 70 та самолѐтгача ўсди.
Субсидиялар жорий қилишнинг оқибатларини аниқланг.

Ечиш:

Субсидиялар жорий қилинишини график кўринишида қуйидагича акс эттириш мумкин:
Графикда С_w эгри чизиғи А давлат самолѐтлари экспортини, D_д - эгри чизиғи эса ички талабни кўрсатади. Бозор мувозанатига е нуқтада эришилади, яъни А давлат 6000 долл.лик нарх бўйича 50 та самолѐт чиқаради. Экспортдан олинадиган даромад: 6000 x 50 = 300000 долл. тенг. Субсидия жорий қилингандан сўнг А давлат экспорти пaсaяди, ишлаб
чиқариш ҳажми 80 та самолѐтгача ортади, С_w эгри чизиғи С_с даражагача силжийди ва j нуқтада бозор мувозанати ўрнатилади.
Субсидия жорий қилингандан сўнг экспорт баҳоси 450 долл. (6000 – 5550) га пасаяди, яъни A давлат учун учун савдо шароитлари ѐмонлашади, бироқ экспорт ҳажми 70 та самолѐтгача ўсади.
Экспортнинг ўсиши ички бозорда самолѐтлар сони 10 тагача қисқаришига олиб келади: 20 – 10 = 10, чунки ички нарх ўсади. Субсидия ажратишга давлат бюджети харажатлари 70 x 900 (15% от 6000 долл.) = 63000 долл.ни ташкил этади.
Шундай қилиб, экспорт субсидияси мамлакат учун савдо шароитларини ѐмонлаштиради, лекин бунда ташқи дунѐ даромадларини оширади.