Збекистон республикаси олий

Геопотенциал тушунчасини киритамиз . Геопотенциал Ф* деб, оғирлик кучи майдонида бирлик ҳаво массасини бошланғич сатҳдан (одатда денгиз сатҳидан) маълум сатҳгача кўтариш учун бажариш керак бўлган ишга айтилади .
Бирлик массани dz баландликка кўтариш учун dФ^* =g ·dz иш сарфланади . У ҳолда


^{z
Ф* =} _j ^{g . dz} , (3.39)
0


бу ерда g – эркин тушиш тезланиши, z – нуқтанинг денгиз сатҳидан баландлиги . Геопотенциалнинг ўлчов бирлиги Ж/кг.
Геопотенциал баландлик Ф - геопотенциалнинг нормал эркин тушиш тезланишига (g₀ =9,81 м/сек²) нисбатидир:

^{Ф = =} z^j₀^{g . dz} _ёки <sup>dФ = dz


(3.40)</sup>

Б
Барометрик формулаларга (масалан, реал геопотенциал баландликни киритамиз . У ҳолда (3.32) кўринишда ёзилади:
у ердан кўриб турибмизки, геопотенциал баландлик оддий геометрик баландликка тенг экан, унинг бирлиги узунлик бирлигидир .
атмосфера учун) формула қуйидаги
^g0^Ф
_一
⁽
_{P = P e}

0
^3.41)
(3.41) формуланинг (3.32) га нисбатан афзаллиги шундаки, z дан Ф га ўтиш йўли билан уни келтириб чиқаришда g нинг баландликка боғлиқлиги ҳисобга олинади .
МутлаK барик топография (МТ) карталарига муайян вақт моментида турли станциялардаги муайян изобарик сиртнинг денгиз сатҳига нисбатан баландликлари туширилади . Изобарик сиртнинг денгиз сатҳига нисбатан

баландлиги унинг мутлаK геопотенциал баландлиги Ф_Р деб аталади . (3.41) формуладан


^ФP ^{= T}v^ln _ёки ^{ФP = 67,4Tvlg} _(3.42)
^{эканлиги келиб чиқади .}
Кўриб турибмизки, мутлақ геопотенциал баландлик Ф_Р денгиз сатҳидаги Р₀ босимга ва денгиз сатҳи ва кўрилаётган изобарик сирт орасидаги ҳаво қатламининг ^Т _v ўртача ҳароратига боғлиқ .
МТ карталарида геопотенциалнинг бир хил қийматларга эга бўлган нуқталарини туташтирувчи изогипса деб аталувчи чизиқлар ўтказилади (одатда ҳар 40 гпм дан). Улар изобарик сиртларнинг сатҳ сиртлари билан кесишган жойидаги чизиқларни тавсифлайди . Циклонларда изобарик сиртлар ботиқ, антициклонларда – қавариқ шакл кўринишида бўлади . Шу сабабли МТ карталарида циклон ва антициклонлар мос равишда марказларида мутлақ геопотенциал баландликнинг энг кичик ва энг катта қийматли ёпиқ изогипсалари билан тавсифланади .
Нисбий барик топография (НТ) карталарига нисбий баландликлар қийматлари туширилади . Улар бир изобарик сиртнинг (P₂) бошқасига (P₁) нисбатан гп .м ларда ифодаланган баландлигини кўрсатади .

<sup>Нисбий геопотенциал
кўринишга эга:


баландлик</sup>


_P
Ф ²
_P
1


^{учун формула қуйидаги}