Збекистон республикаси олий

Kуёш доuмuйсu – бу Ердан Қуёшгача бўлган ўртача масофада, атмосферанинг юқори чегарасида қуёш нурларига перпендикуляр бирлик юзага бирлик вақт давомида келган қуёш радиацияси миқдоридир . Ер усти ўлчовлари, сунъий йўлдошлар ва космик кемалардан олинган кузатишлар натижасида ҳозирги пайтда қуёш доимийсининг сон қиймати 1,367 士 0,007 кВт/м² тенг эканлиги аниқланган .
Ер орбитаси чўзилган эллипс бўлганлиги учун ( Қуёшдан масофа январда – 147 млн . км, июлда – 152 млн . км), йил мобайнида қуёш доимийсининг сон қиймати 士3,5% га ўзгаради . Қуёш доимийсининг қийматига Қуёш фаоллиги ва бошқа астрономик омиллар таъсир қилади .
Бир йилда ер сиртининг ҳар 1 км² майдонига ўртача 4,27 · 10¹⁶ Ж иссиқлик етиб келади . Бундай миқдордаги энергияни олиш учун 400 минг тонна тошкўмирни ёндириш керак . Баҳолашларга кўра, Ер шаридаги барча тошкўмир заҳиралари ёндирилса, 30 йил мобайнида Қуёшдан келган
радиация оқими миқдорига тенг бўлади . Қуёш Ерга бутун Ер шаридаги электростанциялар бир йилда ишлаб чиқарган энергия миқдорига тенг бўлган энергияни 1,5 суткада беради . Шу билан бирга, Ерга етиб келаётган қуёш радиацияси Қуёш бераётган жами нурланишнинг таxминан 2 млрд .дан бир қисмини ташкил этади .
Шундай қилиб, қуёш энергиясининг улкан потенциал заxиралари ундан Ерда ягона энергия манбаи сифатида фойдаланиш имконини беради .
^{5.2. Нурланишнинг асосий қонунлари}
Бирор жисмга тушаётган нурли радиация қисман ютилади, қисман қайтарилади, маълум бир қисми эса бу жисмдан ўтади:

F + F ^, + F ^,= F_入
,


^(5.1)

бу ерда ^F – ютилган радиация миқдори, ^{F ,} - қайтарилган радиация миқдори, ^F入 – жисмдан ўтган радиация миқдори, ^F入 – жисмга тушаётган радиациянинг умумий миқдори .
(5.1) формулани ^F入 га бўлсак, уни нисбий катталикларда ифодалаган бўламиз:


_F 入 _{+ F} 入 _{+ F} 入 _{= 1}
^ёки

a_入 + r_入 + d_入 = 1
,


^(5.2)

бу ерда ^a入 – жисмнинг ютиш қобилияти, ^r入 – жисмнинг қайтариш қобилияти, ^d入 – жисмнинг ўтказиш қобилияти . Қаттиқ жисмлар учун ^d入 =0 ва, демак

a_入 + r_入 = 1
^.
入 индекси барча катталиклар


^{(5.3)
муайян тўлқин узунлиги учун}

^{кўрилаётганлигини билдиради .}
(5.3) ифодадан ютилган радиация қисми ^{F = a入F入} , қайтарилган қисми _эса ^{F , = r入F入 = (1 a入 )F入} _{га тенглиги келиб чиқади .}
Мутлақ қора жисмлар учун ^{r入 = 0, a入 = 1} , яъни жисмга тушаётган радиация бутунлай ютилади . Табиатда мутлақ қора жисмлар йўқ, лекин қисқа тўлқинли радиация диапазонида қурум ва қора платина, инфрақизил

радиация диапазонда эса – оддий қор мутлақ қора жисмларга энг яқин бўлади .
Агар бирорта жисмга тушаётган радиация бутунлай қайтарилса ( ^{r入 = 1, a入 = 0} ), бу жисм мутлаK кўзгу жисм деб аталади .
^{Кирхгоф Kонуни .}
Термодинамик мувозанат шароитида F_入 жисм нурланиш қобилиятининг унинг a_入 ютиш қобилиятига нисбати барча жисмлар учун 入 тўлқин узунлигига ва Т ҳароратга боғлиқ бўлган бир хил В(入,Т) функциядир:
_a入 ^{= B(入, T )} _{. (5.4)}
Мутлақ қора жисмлар учун a_入=1, демак В(入,Т)=(F_入)_мKж , яъни В(入,Т) – бу мутлақ қора жисмнинг нурланиш қобилиятидир .
Барча табиий жисмлар учун a_入<1, демак, маълум 入 тўлқин узунлиги ва Т ҳароратда мутлақ қора жисм максимал нурланиш қобилиятига эга, яъни F_入<В(入,Т).
^{Планк Kонуни .}
Мутлақ қора жисмнинг нурланиш қобилияти қуйидаги аналитик функция орқали ифодаланади:
B⁽入,T ⁾ = _exp 5 _{)J| 一 1} , (5.5)
бу ерда с₁=3,741832.10^-16 Вт .м² , с₂=1,438786.10^-2 м .К – доимийлар, 入 - тўлқин узунлиги, Т - мутлақ ҳарорат (Келвинда).
^{Виннинг биринчи Kонуни .}
Мутлақ қора жисм нурлаган энергия максимумига тўғри келадиган тўлқин узунлиги унинг мутлақ ҳароратига тескари пропорционал:

_入
^max
₌ ^c,
_T
,
^(5.6)

бу ерда c, =0,28976.10^-2 м .К – доимий .
15-расмдан кўриб турибмизки, жисмнинг ҳарорати қанча юқори бўлса, энергия максимумига тўғри келадиган тўлқин узунликлари қисқа тўлқинлар томонига шунча кўпроқ силжийди ва аксинча, яъни қуйидаги муносабатлар ўринли: