Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номли тошкент

Ишни бажариш тартиби:
1. Лаборатория иши Мультисим дастурида амалга оширилади.
2. 8.3- расмдаги схемани Мультисим дастурида йиғилсин.
3. Мультисим кутубхонасидан майдон транзистори тури танлаб олинсин, шуни ҳисобга олиш керакки ҳар бир компьютерда бу транзистор тури ҳар хил бўлиши керак.

8.3- расм.. п-каналли майдон транзистори ВАХ ини ва параметрларини ўрганиш схемаси.
4. У_зи кучланишнинг учта доимий қийматида И_с ва У_си катталикларнинг қийматлари ҳисоблансин ва қуйидаги жадвалларга киритилсин.
У_зи=cонст бўлган ҳолатда И_с=ф(У_си) боғлиқликларнинг графиклари чизилсин.

Ис

Узи =

Уси

Ис

Узи =

Уси

Ис

Узи =

Уси

5. Юқоридаги боғлиқликни осциллограф экранида бевосита кўриш учун қуйидаги схемани йиғиш керак (8.4- расм).

8.4- расм. У_зи=const бўлган ҳолатда I_с=f(U_си) боғлиқликларнинг графикларини бевосита кузатиш схемаси.
6. Графикларни U_зи нинг учта ҳар хил қийматида қайд қилинг.
Назорат саволлари:
1.Ярим ўтказгичли майдон транзисторига таъриф беринг, унинг ВАХ ва параметрларини келтиринг.
2.Транзисторнинг ишлаш тамойилини айтиб беринг.
Лаборатория иши № 9
Тиристор ва симисторларни ўрганиш


Ишдан мақсад:
1. Тиристор ва симисторларнинг вольтампер характеристикасини олиш ва ўрганиш
2. Тиристор ва симисторлардан ўтувчи ток ва унда ҳосил бўлувчи қувватни текшириш.
Тиристор ва симисторлар тўғрисида маълумотлар
Тиристор деб тўрт қатламли ярим ўтказгичли асбобга айтилади. Уларда р ва n қатламлар навбатма навбат ёпиштирилган. Улар иккита турғун ҳолатда ишлайди: юқори ўтказувчанликка эга бўлган ҳолатда (тиристор очиқ) ва паст ўтказувчанликка (тиристор ёпиқ) эга бўлган ҳолатда ишлайди. Тиристорни ёпиқ ҳолатдан очиқ ҳолатга ўтиши учун қўшимча ташқаридан энергия бериш керак. Бундай энергияларга, электр энергияси (кучланиш ёки ток) ва ёруғлик энергияси киради.
Асосий турлари:
Диодли – тиристор;
Триодли – тиристор.

	-	Динистор
	-	Бир операцияли тиристор
	-	Икки операцияли тиристор
	-	Симистор

Триодли тиристорларда бошқариш уни бошқарувчи учинчи электроди орқали олиб борилади. Бу электродлар битта ёки иккита операцияни бажарувчи қилиб тайёрланади. Битта операцияли тиристорларда тиристорни очиқ, ҳолга келтириш учун тиристорга катодига нисбатан мусбат импулс берилади. I_б икки операцияли тиристорда тиристорни очиш учун катодига нисбатан мусбат импулс-I_б, ёпиш учун манфий импулс+I_б берилади. Икки тарафига электр токини ўтказувчи асбобга симметрик тиристор (симистор) дейилади. Симистор иккита тиристорнинг вазифасини бажариб беради.

Диод – тиристори
9
Анод

катод

р

р

n

n

.1-расмда диод - тиристорнинг уланиш схемаси келтирилган.
Е
9.1-расм. Диод - тиристорнинг уланиш схемаси
Схемадан кўриниб турибдики ўртадаги р-n ўтказувчанлик (коллектор) - Е манбанинг тескари кучланиш орқали тўсиқка учраб турибди. Аммо катта токда тўсиқ бирданига пасайиб кетади, натижада ўртадаги тўсиқ очилади ва асбобдаги кучланиш пасайиши пасаяди бу эса вольт-ампер ҳарактеристиканинг II қисмида қаршиликни манфий томонга ўзгарганлигини кўрсатади.

I_н

I_узиш

U_теск

U_узиш

I₀

U_šолд

9 .2-расм. Диод - тиристорнинг вольт - ампер ҳарактеристикаси
Бу ҳарактеристика қуйидаги соҳаларга бўлинади:
I - кичкина мусбат қаршиликка эга бўлган соҳа.
II - катта манфий қаршиликка эга бўлган соҳа.
III - ўртадаги р-n ўтказувчанликни тешилишига мойил соҳа.
IV - ўтказувчанликка эга бўлган соҳа.
V - катта қаршиликка эга бўлган соҳа.
VI - р-n ўтказувчанликни ўпирилиш соҳаси.
Тиристорнинг биринчи ҳолатида кичкина ток ва катта кучланишни пасайишига мос келади (IV соҳа). Тиристорнинг иккинчи ҳолатида кичкина кучланишни пасайиши ва катта токка тўғри келади. (I соҳа).
АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
1.Видеотерминлар билан ишловчи мутахассисларнинг мехнатини мухофаза қилиш: Метод, кўрсатма / Тузувчи: В.И. Барабаш / ЛПИ. Л., 1990.
2. Р.Ё. Ёрматов, Ё.У. Исамухамедов. “ Хаёт фаолияти хавфсизлиги “ фанидан маьрузалр матни. Тошкент, 1999, 57 б.
3. У. Йўлдошев, У. Усмонов, О. Қудратов. Мехнатни мухофаза қилиш. Ўқув қўлланма. Тошкент “ Мехнат “ , 2001, 180 б.
4. Бурлак Г.Н. Компьютерда ишлагандаги хавфсизлик; ахборот хизмати корхоналаридаги ишларни ташкил етиш. М.: Молия ва статистика, 1998. 141 б.
5. 2.2.2.542-96 Санк ва М. Видеодисплей терминалларида, шахсий элекрон – хисоблаш машиналарида ишни ташкил етишнинг гигиеник талаблари.
6. ГОСТ 50948-96. Шахсий фойдаланадиган ахборот воситалари. Умумий эгрономик ва хавфсизлик талаблари.