Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро мухандислик технология институти

2.5. Ўлчов каналлари хатоликларини ҳисоблаш 
Ҳисоблаш учун асосий маълумотлар. Ўлчов канали маълумотларни қайта 
ишлаш ва узатишнинг бир нечта жиҳозлардан ташкил топганлиги боис,
улар ўз навбатида хатоликларни йиғилишига олиб келади. Умумий ҳолда 
ўлчов каналларини датчикларни, унифицирланган ўзгартиргични ва 
контроллернинг аналог-рақамли ўзгартиргичини кетма-кет уланиши 
кўринишида тасвирлаш мумкин (2.7-расм).
2.7 –расм. Ўлчов каналининг блок-схемаси 
 
Хатоликларни ҳисоблаш учун бошланғич маълумотларни жадвалга 
ѐзамиз (1-жадвал). 
Датчик 
Унифицирланган
ўзгартиргич 
Аналог-рақамли
ўзгартиргич 

---

1-жадвал. Ўлчов канали хатоликларини ҳисоблаш учун 
бошланғич маълумотлар 
Тугун тури 
Хатоликнинг кўриниши 
Сонли
қиймат 
Датчик 
Асосий хатолик
Д

Температурали хатолик
Д


Кучланишнинг ўзгариши таъсири 
натижасидаги хатолик
Д


0.5% 
K
10
%
1
,
0

15% 
Унифицирланган 
ўзгартиргич 
Кучланишнинг ўзгаришида 
кучлантирувчи коэффициент 
хатолиги
y
U

Температуранинг чайқалишида 
нолнинг силжиш хатолиги
y


%
10
%
1
,
0
К
10
%
1
,
0

Аналог-рақамли 
ўзгартиргич 
Асосий хатолик
АЦП

Температуранинг чайқалишида 
нолнинг силжиш хатолиги
АЦП


0,4 % 
К
10
%
1
,
0

Каналнинг натижавий хатолигини ҳисоблашда ҳар бир ташкил этувчи 
хатоликни тегишли тақсимот қонунини ѐзиш керак. Шунингдек, юзта 
арифметик 
чекланишни 
топиш 
ва 
хатоликларни 
аддитив 
ва 
мультипликатив ташкил этувчиларга бўлиш талаб этилади.
Датчикнинг асосий хатолиги. Датчикнинг асосий хатолиги паспорт 
бўйича максимал қиймат асосида нормаллаштирилган: 
%
5
,
0

Д


---

Ушбу қийматдан ўрта квадратик чекланишга ўтиш учун хатоликни 
тақсимлаш турининг қонунини билаш керак. 
Тақсимлашнинг баравар қонунини қабул қиламиз. Юқоридаги 
жадвалдан тақсимот парамертларини топамиз. 
K- тақсимот қонунини характерловчи коэффициент; 
E- эксцесс тақсимот; 
z- контрэксцесс тақсимот; 
g- ўрта квадратик чекланиш 
Жадвалга биноан: K= 1,73; E=1,8; z=0,745; 
%
289
,
0
3
5
,
0
3



Д
Д


(2.1) 
Датчикнинг температурали хатолиги.
 
(–0,1/10 %/К) муносабат- 
температура 10 К. ўзгарганда хатолик 0,1% га ўзгаришини билдиради. 
Хонадаги температурани шартли равишда (20±15 С) деб оламиз. 
%
15
,
0
15
01
,
0
10
1
,
0






Т
Д


(2.2) 
Нормал тақсимот қонунини қабул қиламиз. Юқоридаги жадвалдан 
тақсимот параметрларини топамиз: 
;
577
,
0
;
3
;
066
,
2





k
%
087
,
0
3
15
,
0
3



Д
Д




(2.3) 
Кучланишнинг чайқалишидан ҳосил бўладиган датчик хатолиги. Ушбу 
хатолик аниқ мультипликатив ҳисобланади ва кучланишнинг ўз 
тармоғидан чекланиши 220В. каби қонуният асосида тақсимланган. 
Стабилизатор кучланиш чайқалишини К-25-мартага пасайтиради.
%
6
,
0
25
15
%
15



К
Д
U

(2.4) 
Стабилизаторнинг чиқишида тақсимот учбурчак қонунига бўй 
сунади.. Юқоридаги жадвалдан тақсимот параметрларини топамиз: 
.
645
,
0
;
4
,
2
;
02
,
2





k

---

Учбурчак қонуни учун ўрта квадратик чекинишни топамиз: 
%
245
,
0
6
6
,
0
6



Д
Д
U
U

