Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети

9-Мавзу: Корхоналарда янгиликларни ишлаб чиқиш, татбиқ этиш ва яратишни бошқариш
Режа:

1. 
   Корхоналардаги ИТТКИни бошқариш.
   
2. 
   Инновацион давр босқичлари бўйича ИТТКИ харажатларининг тузилиши.
   
3. 
   Янгиликларнинг сифат кўрсаткичлари.
   
4. 
   Янгиликларни яратиш ва татбиқ этишни бошқариш.
   

Таянч сўз ва иборалар: ИТТКИни бошқариш, ИТТКИга харажатлар, ИТТКИ турлари, ИТТКИни харид қилиш муқобиллари, янгиликларнинг сифат кўрсаткичлари, эксперт бакҳолари, янгилик техник даражасининг интеграл кўрсаткичи, лойиҳавий ёндашув, янги маҳсулотни ишлаб чиқаришга ўтиш усуллари, технологик ечимни танлаш чизмаси.
1. Корхоналардаги ИТТКИни бошқариш
Иқтисодий ривожланиш характеридаги жиддий ўзгаришлар мамлакат товарлари рақобатбардошлигини қўллаб-қувватлаш зарурлиги илмий тадқиқотлар ва ишлаб чиқариш ларни фирмалар ва саноат компанияларида кескин заруратга айлантирган. Хўжалик юритишнинг янги шароитларига мослашиш фирма фаолиятининг кўпгина томонларини қайта кўриб чиқишни тақозо этган.
Фирмани бошқаришнинг асосига инновацион стратегияни технологик янгилаш ва илмий тадқиқотлар ва ишлаб чиқаришларнинг турли-туман шаклларини фаоллаштириш сиёсати қўйилган. ИТТКИ ташкилий тузилмасини қайтадан қуриш, тадқиқотлар йўналишлари турли-туманлигини кенгайтириш, саноат фирмаларининг фундаментал тадқиқотлар соҳасидаги фаолллигини ошириш вужудга келган.
Саноати ривожланган мамлакатларда XX асрнинг кейинги ўн йилликларида саноат ИТТКИ миллий илмий салоҳиятининг йирик ташкил этувчиси ва рақобат афзаллигининг муҳим манбаига айланган. Саноат компанияларида фан янгилик киритишларнинг асосий ва амалда тугамайдиган манбаи сифатида янгиликларнинг аниқ истеъмолчилари билан бирлашган. Саноат сектори доирасида ИТТКИнинг фаол кенгайиши зарурлиги шундай далил билан тасдиқланадики, маҳсулотларнинг ишлаб чиқарилиши ва сотилиши орқали илмий тадқиқотлар натижалари тижоратлашади ва жамиятнинг эҳтиёжини қаноатлантиради.
ИТТКИ ривожланишини бошқаришнинг яна бир хусусияти бошида новатор ва ташкилотчилар турган ишларни жамоавий ташкил этишга суянишдир.
Инновацион фаолият, айниқса фундаментал ва амалий тадқиқотларни бажаришда ноаниқлик ва хатарнинг юқори даражаси билан таърифланади. Янгилик киритиш лойиҳасини танлаш ва қарорлар қабул қилишда ҳам хатар элементи жуда катта. У ахборотларнинг тўлиқлиги кўзда тутилган лойиҳанинг сифати, қарорлар қабул қилиш усуллари ва ёндашувларга боғлиқ. Янги товарни серияли ишлаб чиқариш зарурати энг кам бўлади. Аммо бозорга чиқиш ва янгилик киритиш диффузиясида янгиликларнинг ноаниқлик ва хатар элементлари яна ўсади, янгиликларни сотишнинг барқарор ҳажми ва юқори рақобатбардошлигида эса камая бошлайди. Кейингилар инновациялар яшаш даврларининг ҳар хил босқичларида уларни бошқариш хусусиятларидир.
Кўпгина ижодий ғоялар билимлар ўсишининг мантиқий изчил жараёни ва тафаккурнинг анъанавий шарҳи бўлмайди. Тижорат новаторлик ташкилотлари ҳамма вақт ҳам беихтиёр ижодий ҳодисаларга боғлиқдир. Корхонанинг оддий, анъанавий фаолиятида “бошқариш усуллари ва ёндашувлари тасодифга жуда кам жой қолдирилади, аммо тадбиркорлик лойиҳаларининг муваффақияти кўпроқ даражада бу лойиҳалар асосланган ғоялар ва концепцияларнинг сифатига боғлиқ”,-деб ёзади янгиликлар бўйича машҳур мутахассис Брайн Твисс.
Илмий тадқиқотлар босқичида айниқса ноанъанавий бошқарув ёндашуви муҳимдир. Бунда ижодий шахсий хусусиятлар эркинлиги, шахсий, гуруҳли, ижодий ва тадбиркорлик манфаатларини самарали қидириш ва лойиҳани танлаш вазифаси билан мос келмаслигини бирга олиб бориш зарур.
Тадқиқотлар илмий босқичи раҳбарининг роли ижодий ходимларини оддийгина танлаш, стратегик вазифаларни қўйиш ва оператив назорат қилиш доирасидан ташқарига чиқади. Ундан ижодий ахлоқий-психологик муҳитни ташкил қилиш, таваккалчиликни рағбатлантириш, олимлар ўртасидаги кенг алоқалар ва уларнинг ахборотга эгаликларининг юқори даражасини таъминлаш, эркин ижодиёт, бардошлилик ва танқидийлик учун шароитлар яратиш талаб этилади.
Олимлар учун тан олиниш ва юқори баҳо, обрў ва пул мукофоти фаолиятнинг муҳим мезонлари бўлиб хизмат қилади.
Муаммоларни ижодий ҳал этиш усуллари орасида Б. Твисс таҳлилий ва морфологик ҳамда нотаҳлил усулларни кўрсатади, улар орасида “ақлий ҳужум”, фантазиялар, метафоралар ассоциациялар, ўхшатишлар ва синектика усулларидаи фойдаланиш муҳим ўрин эгаллайди.
Синектика эътиқодли тафаккурни бартараф этиш асосида ижодий жараённи ташкил қилишга ҳаракат қилади. Ижодий ҳаракатни операцион бошқариш фундаментал, мантиқий ва руҳий жараёнлар асосида изоҳланади. Синектика усуллари ихтисослашган илмий ташкилотларда етарлича кенг тарқалган.
ИТТКИни бошқаришда қарорлар қабул қилишнинг икки соҳаси муҳимдир: лойиҳаларни танлаш ва ишлаб чиқаришни якунлаш. Бунда амалий тадқиқолар учун етарлича юқори тизимийлик ва мақсадга қаратилганлик хосдир. Аммо уларда ҳали ҳам детерминацияланмаганлик (асосланмаганлик) элементи юқори. Мувофиқлаштирилган портфелни таъминловчи лойиҳалар танлови ўтказилади, у фирма томонидан қўйилган вазифаларни вақтнинг ҳар хил даврларида ресурслардан мувофиқ фойдаланиш билан бир вақтда ҳал қилиш мақсадида шакллантиради.