Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-педагогика институти «транспорт воситаларидан фойдаланиш»

Маршрутда ишлаш графиклари. 
Маълум вақт ѐки бутун смена давомида транспорт воситалари аниқ ишлаши учун 
маршрутда ишлаш графиги тузилади. Бунинг учун автомобилларнинг энг қулай 
юриш маршрути аниқланади, транспорт воситалари самарали ишлашини ва 
маршрут ишини ташкил этишни назарда тутиб юк ташиш учун зарур бўлган вақт 
ҳисоблаб чиқилади. 
Графикни тузишда ҳаракат тезлиги меъѐри, орти-тушириш ишларида бўлиш, агар 
заруратга кўра йўлларда тўхталса, унга сарфланувчи вақтлар ҳисобга олиниши 
керак. Пухта ишлаб чиқилган графиклар юкларни тез ва ўз вақтида етказиб 
бериш, транспорт воситалари ишининг маълум ритмда бўлиши ва мижозлардан 
оқилона фойдаланиш имконини яратади. Энг асосийси, транспорт жараѐнидаги 
барча қатнашчилар (транспорт ходимлари, орти-тушириш пунктлари ишчилари ва 
мижозлар)нинг интизомли бўлишини таъминлайди. 
Шаҳар шароитларида юк автомобилларининг ҳаракат графигини тузиш анча 
мураккаб, чунки кўпинча орти-тушириш пунктлари бир ва икки смена давомида 
бир ѐки бир неча қатновларнигина амалга оширади. Одатда, аксарият мижозлар 
учун юк ташиш графиклари олдиндан ишлаб чиқилган бўлиши керак. Бундай 
графикларнинг ташкилий-тезкор аҳамияти катта. 
Аниқ ишлаб чиқилган ҳаракат гарфиги втомобилларнинг юк оқими ўзгармас 
ташишларда ортиш-тушириш пунктлараро қатнов жадвали тузиш учун асос 
бўлади. Графикка нисбатан жадвалнинг фарқи шундаки, жадвалда ҳар бир 
транспорт воситасининг аниқ ҳаракат вақтлари кўрсатилган бўлади. Айни 
маршрутда ишловчи кейинги автомобиллар учун иш графиги, ундан 
олдингисидай бўлиб, фақат бошланиш вақти автомобилларни ишга чиқариш 
интервал миқдорида сурилади. 
Ҳайдовчиларнинг иш режимлари 
Ҳайдовчининг иш вақти унинг автомобилни бошқариш, ишга чиқишга
тайѐргарлик кўриш ва иш ниҳоясидаги операцияларга сарф қилинган 
(автомобилни қабул этиш ва топшириш, ѐнилги қуйиш, хужжатларни 
расмийлаштириш ва бошқа), соглиқни тиббий текшириш вақтлари йигиндисидан 
иборат. Автомобилни бошқаришдан ташқари келтирилган вақт сарфлари 
уларнинг маршрутда бўлиш вақтни қисқартириши сабабли, айни ишларни 
бажаришга сарфланувчи вақтларни иложи борича қисқартириш ѐки минимумга 
келтириш зарур. 
Ҳайдовчи маршрутда смена давомида бир ўзи ѐки бошқа ҳайдовчилар билан 
алмашиб ишлаши мумкин. Ҳайдовчилар алмашуви усулида улар белгиланган 
график бўйича кун давомида алмашишиб ишлайдилар. Ҳайдовчилар алмашуви 
маршрут ичида ѐки автомобил саройида амалга оширилиши мумкин. Кейинги 
ҳолда нолинчи қатнов масофаси ошади. 
Транспорт иши хафта давомида узлуксиз бўлишини ҳисобга олганда 5 кунлик иш 
режимига биноан ҳар 5 автомобилга 7 ҳайдовчи, агар автомобил икки смена 

---

ишлайдиган бўлса 14 нафар ҳайдовчи зарур бўлади. Бунда ҳайдовчилар алмашиб 
ишлашлари сабабли автомобиллар ҳолатига қаровга жавобгарлик ҳисси пасаяди. 
Лекин, айтилганга қарамай, ишни узулуксиз алмашувчи ҳайдовчилар билан 
ташкил этиш илгор (проссив) бўлиб, автомобиллардан узлуксиз (хафтанинг 7 
кунида) фойдаланиш имкони яратилади. Айтилган (ҳайдовчилар алмашуви усули) 
усул бўйича темир йўл, сув ва ҳаво транспортларида қўлланилади.