Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Push To Talk - PTT) босилганида ишлаши хизмат қилади.
ПМР тизимларининг ривожланиши алоқани сифати, тезкорлиги ва 
конфиденциаллигини яхшилашга ҳамда аналог тизимлардан рақамли 
тизимларга ўтказиш йўналтирилган. Рақамли ПМР тизимларининг пайдо 
бўлиши билан илгари аналог тизимларида тўла меъѐрда эришиб бўлмайдиган 
кўплаб замонавий хизматларни тақдим этиш имконияти пайдо бўлди. 
Мавжуд аналог ПМР тизимлари (SmartTrunkII, LTR, Multi-Net, Accessnet, 
Smartnet, EDACS, MPT-1327) тармоқларини қуришда етарли даражада ихчам 
эмас, маълумот узатишда имкониятлари чекланган, бир-бирлари билан 
мослашмайдиган, юқори конфиденциалликни ва санкциясиз уланишдан 
ишончли ҳимояни таъминлай олмаслик каби камчиликларга эга. Бу 
―нуқсонлар‖ эса кўп сонли бир-бирлари билан мослашмайдиган аналог 
стандартларни алмаштириш учун яратилган рақамли ПМР стандартларида 
бартараф этилиши кўзда тутилган. Рақамли транкинг тизимларининг ихчам 
архитектураси туфайли ахборотларни юқори ҳимоялаш даражасини 
таъминловчи регионал ва миллий кўламлардаги тармоқларни яратиш ва 
уларда индивидуал, гуруҳли ва кенг қамровли чақирувларни узатиш 
имкониятига эга бўлади.
Ҳозирги кунда энг ривож топган рақамли ПМР тизимлари Европада 
алоқа соҳасида стандартлар бўйича ETSI институти ишлаб чиққан TETRA 
лойиҳаси хамда Американинг жамият хавфсизлиги ташкилотлари алоқа 
бошқарувчилари Ассоциациясининг АРСО-25 лойиҳаси ҳисобланади. Бундан 
ташқари, рақамли ПМР бозорида ―корхонавий‖ стандартлар статусини олган 
EADS (Франция) фирмасининг TETRAPOL тизими, Motorola (АҚШ) 
фирмасининг iDEN тизими, Ericsson (Швеция) фирмасининг EDACS тизими 
ва бошқалар ишлатилмоқда. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
23 
АРСО-25 рақамли транкинг алоқаси стандарти ―очиқ стандарт‖ 
статусига эга бўлиб, Шимолий ва Жанубий Америка, шунингдек, Жануби-
Шарқий Осиѐ ва Океания давлатларида кенг қўлланилади. АРСО-25 
лойиҳасига боғлиқ тадқиқотлар ва стандартлаш ишлари 1992 йилда 
тугатилган, лекин стандартнинг спецификациялари бир неча марта қайта 
тўлдирилди. АРСО-25 стандарти аналог ва рақамли тармоқларни ҳамда 
транкинг ва конвенционал тармоқларнинг ўзаро ишлаш имкониятини 
таъминлайди. Шунингдек, мавжуд бўлган аналог тармоқларидан рақамли 
тармоқларга равон ўтиш мақсадида стандарт икки босқичда амалиѐтга татбиқ 
этилмоқда.Техник нуқтаи назардан иккинчи босқичга ўтиш частоталар тўри 
қадамини икки марта камайтириш (яъни 6,25kGs гача) ва спектрал жиҳатдан 
самарадор бўлган CQPSK модуляция усулидан фойдаланиш каби янгиликлар 
хисобига бўлмоқда. Шу билан бирга, каналларни вақт бўйича ажратиш, яъни 
TDMA технологиясидан фойдаланиш ҳисобига APCO-25 тизимларини 
TETRA стандарти билан бирлаштириш масаласи ҳам илгари сурилмоқда. 
GSM сотали алоқа стандартининг ютуқларидан таъсирланиб, ETSI 
институти 1994 йилда TETRA (ингл. TransEuropean Trunked Radio) ―Рақамли 
транкинг алоқа трансевропа очиқ стандарини‖ яратди. Кейинчалик 
стандартга бошқа минтақаларнинг ҳам катта қизиқиши туфайли унинг таъсир 
этиш ҳудуди фақат Европа билан чекланиб қолмади ва ҳозирги вақтда 
TETRA қисқартмаси ―Ер сирти транкинг радиоалоқаси‖ (ингл. TErrestrial 
Trunked RAdio) номи билан ѐйилмоқда. TETRA стандарти асосига турли 
частоталар диапазонларида ва алоқа протоколлари билан фарқ қиладиган 
тармоқларни минимал харажатларда яратишга имкон берадиган универсал 
техник ечимлар қўйилган. TETRA тизими частота ресурсини тежаш билан 
бир қаторда (25 kGs частоталар полосасида 4та мантиқий канал) истиқболда 
3-авлод хизматларини тақдим этиш ва турли жорий этиш сценарийларини 
кўзда тутиб, функционалликни ошириш бўйича катта имкониятларни 
таъминлайди. TETRA стандарти ривожланишда давом этмоқда ва унинг 
базасида юқори тезликда маълумотларни симсиз узатиш тизимлари ишлаб 
чиқилмоқда (стандарнинг ҳозирги TETRA V+D версияси 28,8kbit/sek. 
максимал маълумот узатиш тезлигини таъминлайди). Каналларнинг пакетли 
коммутацияловчи стандартининг TETRA PDO янги версиясида эса 32kbit/sek. 
тезликка эришилади. Бундан ташқари, стандартнинг ишчи частоталар 
диапазонини кенгайтириш, уни денгиз ва авиация хизматлари (вертолѐтлар 
ва учиш тезлиги 500km/soat бўлган енгил самолѐтлар), қишлоқ жойларида 
алоқани ташкил этиш (100km гача масофаларда) ва бошқа вазифалар учун 
мослаштириш бўйича ишлар олиб борилмоқда
1
. 
ПМР тизимларининг кейинги ривожланиши фойдаланувчиларнинг 
ўсиб бораѐтган талабларини қондириш учун алоқа ривожланишининг 
замонавий 
анъаналарини 
ҳисобга 
олувчи 
янги 
хизматларни 
ўз 
спецификацияларига 
киритишга 
қаратилган. 
Хусусан, 
умумий 
1
Multi-carrier and spread spectrum systems: from OFDM and MC-CDMA to LTE and WiMAX / K. Fazel, 
S. Kaiser. – 2nd ed.2008
 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
24 
фойдаланиладиган тармоқлар (Интернет) ҳамда корпоратив тармоқлар 
орасида тармоқлараро ўзаро ишлаш имкониятига эга булган IP протоколи 
асосида қурилган тармоқлардан фойдаланиш таклиф этилмоқда. Бундай 
тармоқ қўлланилганда технология ўта юқори маълумот узатиш тезлигини 
талаб қиладиган иловаларга мўлжалланади. Бошланғич юқори тезликдаги 
иловалар учун бир неча ўнлаб Mbit/sek тезликлардан фойдаланилса-да, 
кейинчалик ПМР тизимларининг янги ишланмалари 155Mbit/sek дан юқори 
тезликларни таъминлашга қодир бўлиши тахмин қилинмоқда. Бунда тўла 
мобиллик ва кенг ҳудудларни коплаш («роуминг» имкониятлари) каби 
афзалликлар сақланади. 
Шунингдек, ПМР тизимларини LTE мобил алоқа технологиси сари 
ривожлантириш устида ҳам ишлар олиб борилмоқда ва шу тариқа 4G авлоди 
даражасида ПМР ҳамда сотали алоқа функционалларининг янада 
яқинлашиши кутилмоқда.