Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси
Манфаатдор томонларнинг стратегик қиймати
Download 0.92 Mb.
|
Бизнесда бухгалтер чала
|
1.6.Манфаатдор томонларнинг стратегик қиймати.
Статегияни белгилаш тили (StratML) an XML одатда стратегик ва самарадорлик режалари ва ҳисоботларида мавжуд бўлган маълумотлар учун. StratML 1-қисм стратегик режаларнинг элементларини, шу жумладан: миссия, қадриятлар, мақсадлар, вазифалар ва манфаатдор томонларни аниқлайди. 2-қисм 1-қисм ишлаш режалари ва ҳисоботлари учун зарур бўлган қўшимча элементларни, шу жумладан манфаатдор томонларнинг роллари ва ишлаш кўрсаткичларини ўз ичига олади. Дастлаб Америка миллий стандарти сифатида қабул қилинган (ANSI / AIIM 21: 2009) 1-қисм, стратегик режалар, халқаро стандарт сифатида нашр этилган (ISO 17469-1) 2015 yil 11 февралдан кичик ўзгаришлар билан ANSI versiyasi. 2015 yil 13-наябрда 1-қисмнинг ANSI версияси ISO версиясига (ANSI / AIIM / ISO 17469-1) алмаштирилди. 2017 yil 9-январда ISO қўшимча ва ўзгартиришлар киритилиб 2-қисм иш режалари ва ҳисоботлари” киритилди (ANSI / AIIM 22)га қўшилиш учун тасдиқланди. 2-қисмнинг байналмиллашви ISO жараёнида бошқа давлатларнинг етарлича қўллаб-қувватлашига боғлиқ бўлди. StratML стандартнинг кўриниши: "Бутун дунье бўйлаб манфаатдор томонлар ва натижалар тармоғи". Унинг янада аниқ мақсадларига имкон бериш киради стратегик мувофиқлаштириш ишлаш мақсадлари билан тўғридан-тўғри боғланиш орқали бизнес ёзувлари уларни қўллаб-қувватлаш. Дастлабки эътибор АⱩШ федерал агентликлари томонидан тузилиши ва сақланиши шарт бўлган режалар ва ҳисоботларга қаратилган бўлсада Ҳукумат фаолияти ва натижалари тўғрисидаги қонун (GPRA), стандарт нафақат бутун дуньедаги барча ташкилотларга, баълки миссияни бошқаришни танлаган шахсларга ҳам тегишли бўлиши учун умумий тарзда аниқланган/мақсад-йўналтирилган ҳаёт. 10-бўлим GPRA-ни модернизация қилиш тўғрисидаги қонун (GPRAMA) AQSh федерал агентликларидан стратегик ва смарадорлик режалари ва ҳисоботларини машинада ўқиладиган шаклда нашр этилиши талаб қилади. StratML шундай формат.12 Манфаатдор томонларнинг бизнесда стратегик хатти-харакатларни тӯғри белгилаб олиш мухим ахамият касб этади. Мардонов Шерзод Рустамович “Пахтасаноат илмий маркази” АЖ мисолида нашр этган илмий мақоласида “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2020 yil нашр этган илмий мақоласида “Стратегик менежмент самарадорлигини баҳолашнинг яна бир ёндашуви манфаатдор томонлар назариясидир.” Деб таърифлаб ӯтган. Э.Фримен компанияни унинг ташқи ва ички муҳитини, унинг манфаатлари ва талаблари ҳисобга олиниши керак бўлган фаолияти билан қизиқувчи томонлар мажмуи деб ҳисоблайди. Бундан ташқари, биринчи навбатда самарали бизнес стратегияси истеъмолчилар учун қўшимча қиймат яратиши кераклигини назарда тутадиган ёндашув ҳам мавжуд. Қўшилган қиймат мижозлар томонидан тўғри қабул қилиниши керак. Эҳтимол, муаммо қийматни акс эттиришнинг коммуникатив қийинчиликларида ёки бундай мулоқотнинг тўлиқ йўқлигида ётади. Қабул қилинган қиймат муаммоси харидор маҳсулот ёки хизматнинг қўшимча қийматини етарлича баҳолай олмаган ҳолларда айниқса кескинлашади. Рақобат савдо таклифлари ўртасидаги фарқларни тушуниш учун харидор катта вақт ва куч сарфлаши керак. Шунинг учун компаниянинг вазифаси ушбу турдаги сигналларни ёки қўшимча қиймат белгиларини бошқаришдир. Мисол учун, пахта тозалаш корхоналари ривожланиш стратегияси самарадорлигини ҳар томонлама баҳолашни ўз ичига олган интеграллашган баҳолаш тизимидан фойдаланиш таклиф этилади. Бунда мавжуд услублардан фарқли ўлароқ, пахта тозалаш корхонаси ривожланиш маркетинг стратегиясининг самарадорлиги учта таркибий қисмнинг комбинацияси сифатида кўриб чиқилади: стратегиянинг сифати - Кс ; стратегик самарадорлик - Сс ва мақсадга эришиш даражаси (ишлаш самарадорлиги) - Мд (1): Эс = 𝑓 (Кс , Сс , Мд) (1) Стратегия сифати деганда стратегиянинг нисбий кўрсаткичларининг ташқи муҳитнинг ривожланиш тенденцияларига мос келиши, унинг динамиклиги, мослашувчанлиги, назорати, компаниянинг имкониятларига мослиги, объективлиги, компания стратегиясининг минтақавий ривожланиш стратегияси билан изчиллиги ва бошқалар тушунилади”деб таъриф келтириб ӯтган.13 Улар стратегиянинг сифатини баҳолаш учун қуйидаги параметрлардан фойдаланишни таклиф этганлар: 1) корхона корпоратив стратегиясининг ташқи муҳит шароити ва параметрлари билан изчиллиги; 2) минтақанинг ривожланиш стратегиясига мувофиқлик (ёки минтақа ва мамлакат манфаатларига риоя қилиш); 3) стратегиянинг корхона мақсадларига мувофиқлиги; 4) корхонанинг корпоратив стратегиясининг ички салоҳияти билан изчиллиги; 5) корхонанинг корпоратив стратегияси параметрларининг ички баланси; 6) стратегиянинг мавжуд технологик, меҳнат ва молиявий ресурслар ҳисобига амалга ошириш қобилияти; 7) манфаатдор томонлар учун мақбуллик (иложи борича кўпроқ манфаатдор томонларнинг манфаатларига жавоб бериш); 8) рақобатда устунликни яратиш; 9) корхонанинг корпоратив стратегиясини амалга ошириш билан боғлиқ хавфлар даражасининг мақбуллиги. Энг самарали сифат стратегияси тадқиқотнинг олдинги параграфида амалга оширилган бир қанча стратегик муқобиллардан танлаб олиш босқичида аниқланди ва ўрганилаётган пахта тозалаш корхонаси учун учта стратегик вариантдан энг самаралиси сифатида преактив стратегия варианти танланди. Стратегик самарадорлик – бу стратегияни амалга ошириш натижалари асосида узоқ муддатда башорат қилинадиган корхонада сифат жиҳатидан ўзгаришдир. У аниқ вазият ва муайян корхона асосида белгиланади. Преактив стратегик муқобилни баҳолаш шуни кўрсатдики, уни амалга ошириш рентабелликни оширади, бу эса компанияга рентабеллик даражасини сақлаб қолиш имконини беради, шу билан бирга ички бозор эҳтиёжларини қондириш даражасини оширади. Баҳолашнинг якуний босқичи бу стратегияни амалга оширишда компания мақсадларига қай даражада эришилганлиги бўлади. Мақсадга эришиш даражаси ушбу стратегияни амалга оширишда эришилган натижанинг белгиланган мақсадларга мувофиқлик даражаси сифатида аниқланади, яъни: Эс = Эф/ Эр (2) бу ерда,
Эр – режаланган натижа.14 Юқоридагилардан келиб чиқиб, хулоса қилишимиз мумкин манфаатдор томонларнинг стратегик қийматини бахолашда, аввало манфаатдор томонларнинг таҳлилини амалга ошириш зарур. Заиф ва кучли томонларини ўрганиб чиқиб бизнесда компания менежерлари тӯғри иқтисодий қарорларни қабул қилиш қобилиятига эга бӯлишлари зарур. Манфаатдор томонларнинг таҳлили (ичида.) низоларни ҳал қилиш, Бизнес бошқарув, атроф муҳитни муҳофаза қилиш бўйича қарорларни қабул қилиш, саноат экологияси ва лойиҳа бошқаруви ) каби тушунчаларни ўз ичига олади. Ушбу тегишли ва манфаатдор томонлар билан боғлиқ бўлган тизимни ва ундаги мумкин бўлган ўзгаришларни баҳолаш жараёни (манфаатдор томонлар ). Ушбу маълумотлар манфаатдор томонларнинг манфаатлари қандай ҳал қилиниши кераклигини баҳолаш учун ишлатилади лойиҳа режа, сиёсат, дастур ёки бошқа ҳаракатлар. Манфаатдор томонларни таҳлил қилиш, унинг асосий қисмидир манфаатдор томонларни бошқариш масалаларни манфаатдор томонлар таҳлили, муайян ҳолатда фирманинг мажбуриятига эришиш учун фирма олдига қўйилган барча рақобатчи талабларни тортиш ва баланслашдан иборат. Манфаатдорларнинг таҳлили манфаатдор томонларнинг бошқа манфаатдор томонларнинг манфаатларидан устун бўлишига тўсқинлик қилмайди, аммо таъсир қилиши мумкин бўлган ҳолатларнинг барчаси кўриб чиқилишини таъминлайди. Манфаатдор томонларнинг таҳлили, лойиҳани тайёрлаш босқичида, манфаатдор томонларнинг юзага келиши мумкин бўлган ўзгаришларга муносабатини баҳолаш учун тез-тез ишлатилади. Вақт ўтиши билан манфаатдор томонларнинг муносабатидаги ўзгаришларни кузатиб бориш учун манфаатдор томонларнинг таҳлили бир марта ёки мунтазам равишда амалга оширилиши мумкин. Манфаатдор томонлар квадранти асосида фойдаланиш стратегиясини акс эттирувчи Power-foiz матрицасида таснифланади.Ⱪуйидаги рўйхат манфаатдорларни хариталаш учун энг яхши маълум бўлган ва кўп ишлатиладиган усуллар қўланилади: Kemeron ва бошқалар эҳтиёжлар ва манфаатдор томонларнинг тармоқдаги бошқалар учун нисбий аҳамияти асосида манфаатдор томонларни тартиблаштириш жараёнини белгилаб берди. Fletcher ва бошқалар манфаатдор томонларнинг кутишларини қиймат ийерархиялари ва асосида хариталаш жараёнини аниқлади ишлашнинг асосий кўрсаткичлари.[6] Mitchell ва бошқ. манфаатдор томонларнинг тасир кўрсатиш кучига, ҳар бир манфаатдор томоннинг ташкилот билан муносабатларининг қонунийлигига ва манфаатдор томонларнинг ташкилотга бўлган талабининг долзарблигига асосланган таснифини таклиф қилди. Ушбу тасниф натижалари "қайси гуруҳлар манфаатдор томонлар лойиқдир ёки менежер еътиборини талаб қилади, қайсилари эса йўқ?" Деган асосий саволни баҳолаши мумкин. Бу жиддийлик - "менежерларнинг рақобатдош томонларнинг даъволарига устунлик бериш даражаси". Turner ва бошқ. идентификация қилиш, хабардорлик, қўллаб-қувватлаш ва таъсирни баҳолаш жараёнини ишлаб чиқди, бу манфаатдор томонлар билан мулоқот қилиш ва баҳолаш стратегиясини ишлаб чиқишга ва кимнинг хабардор ёки жоҳиллигини ва уларнинг муносабати қўллаб-қувватловчи ёки қарама-қарши еканлигини аниқлашга олиб келди. Хариталар тузиш методлари ёрдам агентликлари, ҳукуматлар ёки маслаҳатчи гуруҳлар томонидан қўлланиладиган қуйидаги таҳлил усулларини ўз ичига олади: Lynda Bourne нинг манфаатдорлар доираси, "фаолият ичидаги ва атрофидаги муносабатларни тушуниш ва бошқариш учун мослашувчан ёндашувни таъминлайдиган беш босқичли методология", манфаатдор томонларни аниқлаш, устуворлаштириш, визуализация, жалб қилиш ва мониторингни ўз ичига олади Манфаатдор томонларни "манфаатдор гуруҳларнинг потенциал таъсирини аниқлаш учун куч ва умидларни (ва шунинг учун уларнинг еҳтимолий қизиқишини)" ҳисобга оладиган Менделовнинг қувват-фоизлар тармоғи. Энг кенг тарқалган тақдимот услуби икки ўлчовли матрицадан фойдаланади: Куч ва таъсир одатда манфаатдор томонларни акс эттирувчи рамзнинг ранги ёки катталиги, кўпинча муносабат билан кўрсатилган учинчи ўлчов билан кўринади. Баъзи кенг тарқалган ишлатиладиган ўлчамларга қуйидагилар киради: Қувват (юқори, ўрта, паст) Таъсир (юқори ёки паст) Қизиқиш / еҳтиёж (юқори, ўрта, паст) Қўллаб-қувватлаш / муносабат (ижобий, нейтрал, салбий) Таниқли модел учта ўлчамдан фойдаланади: қонунийлик (A), куч (Б) ва шошилинчлик (C). Venn диаграммаси, бу ҳар бирида маълум бир манфаатдор томон турига боғлиқ бўлган 8 та ҳудуд мавжуд. Коваленсия модели ҳар бирида манфаатдор томон тури билан боғлиқ бўлган саккизта минтақа мавжуд Қизиқарли модел томонидан тавсифланган манфаатдорларнинг турлари: Ихтиёрий манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар шошилинч ёки кучга ега емаслар ва жуда кўп босим ўтказишлари еҳтимолдан йироқ емас. Уларнинг қонуний даъволари бор. (сариқ минтақа) Dormant манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар жуда катта кучга эга, аммо қонунийлик ва шошилинчлик йўқ ва шунинг учун улар жиддий иштирок етиши мумкин емас. (кўк минтақа) 3. Талаб қилувчи манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонларнинг кучи ёки қонунийлиги кам, аммо улар зудлик билан иш олиб борилишини исташгани учун жуда кўп "шовқин" чиқариши мумкин. (қизил минтақа) 4. Доминант манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар расмий кучга ҳам, қонунийликка ҳам ега, аммо шошилинч емас. Улар маълум бир умидларни қондиришга интилишади. (яшил минтақа) 5. Хавфли манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар куч ва долзарбликка ега, аммо лойиҳага ҳақиқатан ҳам тегишли емас. (бинафша минтақа) 6. Қарама-қарши томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар лойиҳада шошилинч ва қонуний улушларга ега, аммо кучлари кам. Ушбу манфаатдор томонлар ўзларининг овозларини тинглаш учун бошқа манфаатдор гуруҳга суянишлари мумкин. (тўқ сариқ минтақа) 7. Белгиланган манфаатдор томонлар: Ушбу манфаатдор томонлар кучга, қонунийликка ва долзарбликка ега ва шунинг учун енг юқори даражага ега. (бошқа минтақалар кесишмасидаги оқ минтақа) 8. Манфаатсиз томонлар: Ушбу манфаатдор томонларнинг кучи, қонунийлиги ва долзарблиги йўқ. (A, Б ва C доиралари билан белгиланган ҳудудлардан ташқарида) фойда олиш. Манфаатдор томонларни таҳлил қилиш қуйидагиларни аниқлашга ёрдам беради: Манфаатдор томонларнинг манфаатлари Потенциал хавф ва тушунмовчиликлар Бошқа манфаатдор томонларнинг ижобий таъсир кўрсатадиган механизмлар Aмалга ошириш босқичида лойиҳа тўғрисида маълумот олиш учун асосий одамлар Салбий манфаатдор томонлар, шунингдек уларнинг лойиҳага салбий таъсири Download 0.92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|