Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
davlat pensiya taminoti tizimini boshqarish organlari faoliyatini takomillashtirish jollari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Илмий раҳбар:к.
- 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi
|
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ “БЮДЖЕТ ҲИСОБИ ВА ДАВЛАТ ЖАМҒАРМАЛАРИ” ФАКУЛЬТЕТИ
бошқариш органлари фаолиятини такомиллаштириш йўллари
Шодмонов Маҳмуд
ТОШКЕНТ-2013 DAVLAT PENSIYA TA’MINOTI TIZIMINI BOSHQARISH ORGANLARI FAOLIYATINI TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI Rej a: Kiri sh 1. Davl at pensi ya t a’minoti tizimi ni boshqarishning tashkili y -huquqi y asoslari 2.
0’zbekiston Res publ ikasi Moli ya vazirli gi huzuri dagi budj et dan t ashqari Pensiya jamg’armasi - davlat pensiya ta’minotining moliyaviy asosi sifatida. 3. Pensi ya badall ari ni boshqarish va nazorat qilishning o’zi ga xos xususi yatl ari 4.
Davl at pensi ya t a’minoti t izim ini barqaror rivojl antiri sh va yanada takomillashtirish yo’llari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
KIRISH 0’tgan yillar mobaynida 0’zbekistonda amalga oshirilayotgan kuchli ijtimoiy si yos at j ami yat imi zdagi ijtimoi y -i qtis odi y vazi yat ni barqarorl as hti rishda o’zining ijobiy ta’sirini ko’rsatdi va olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarni muvaffaqi yatli am al ga oshi rish uchun z arur bo’l gan shart -s haroitl arni yaratib berdi. Bozor is lohotlarini yanada chuqurlashti ris h va milli y i qtisodi yotni modernizats i yalashni ng bugungi j ara yoni jami yat da aholi daromadlarini qa yt a taqsiml ashning moli yavi y mexanizmi ni t akom illashti ris hni qat’iy talab *qo’ymoqda. So’zsiz milliy iqtisodiyotning barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlari aholi daromadlari darajasining o’sishiga ishonchli zamin yaratadi. Bu esa o’z navbatida, davlatning amaldagi iqtisodiy va ijtimoiy kafolatlarini ta’minlashga qaratil gan aholining pul darom adl ari shakll anishi va
ul arni qa yt a
taqsiml anis hini ij ro etuvchi davlat moli ya m exanizml arini takom illashi ris h talabini o’rtaga asosiy muammo qilib qo’ymoqda. Bu jihatdan 0’zbekistonda mehnat faoli yati dagi fuqarol ami ijti moi y v a pensi ya s ug’urt al ash bugungi kunda o’ta muhim ijtimoiy va iqtisodiy omil hisoblanadi. 0’zbekiston Respubli kasi P rezi denti LKarim ov bozor m unos abat lari ga bosqi chm a -bosqi ch o’tish jarayonining belgilab bergan beshta "asosiy tamoyiliga muvofiq hozirgi davrd a 0’zbekiston pensi ya t a’minoti tizimini m arkazlashtiril gan davl at ta’minoti tizimidan bozor talablari mexanizmlariga muvofiqlashgan majburiy pensiya sug’urta tizimiga o’tish talabi qo’yilmoqda. Shu munosabat bilan jami yat da m ehnat faoli yati bil an band fuq arol ari miz ga majburi y pensi ya sug’urtasi to’lovlari va soliq to’lovlari tushunchalarining ijtimoiy - iqtisodiy mohiyatlari, ularning milliy iqtisodiyotdagi o’rni, moliyaviy manbalari va vazi fal ari haqida bat afsil izoh berish ushbu kurs is hini ng m aqsadi qili b olindi. 1. DAVLAT PENSIYA TA’MINOTI TIZIMINI BOSHQARISHNING TASHKILIY-HUQUQIY ASOSLARI Mamlakatimizda yashovchi barcha fuqarolarning ijtimoiy jihatdan tahninlanishi bilan bog’liq huquqlari bosh qomusimiz - 0’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
bilan mustahkamlab qo’yilgan. Xususan, Konstitutsiyaning 39 - moddasi bilan har bir fuqaro keksayganida, mehnat layoqatini yo’qotganda, shuningdek boquvchisidan mahrum bodganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy tahninlanish huquqiga ega ekanligi belgilangan. Ushbu moddada shuningdek, “Pensiyalar, nafaqalar, ijtimoiy yordam boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo’yilgan tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bodishi mumkin emas”, deb belgilab qo’yilgan. Davlat pensiya tahninotining qonuniy asosini, shuningdek, “Fuqarolarning davlat
N° 938-XII-son bilan qabul qilingan bo’lib, “0’zbekiston Respublikasi fuqarolarining qariganda, mehnat qobiliyatini to’liq yoki qisman yo’qotganda, boquvchisiz qolganda ijtimoiy tahninlanishdan iborat konstitut- siyaviy huquqlarini ro’yobga chiqarish, davlat pensiyalarining yagona tizimini, ularni tayinlash, hisoblab chiqarish, qayta hisoblash va to’lash tartibini belgilab beradi. Agar 0’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida respublika fuqa- rolarining davlat pensiya tahninoti to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutil- ganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonuni 9 ta bob, 67 ta moddadan iborat. Ushbu qonunning I bobida fuqarolarning davlat pensiya ta’minotiga taalluqli huquqlari, davlat pensiyalarining turlari, pensiya tayinlashni so’rab murojaat etish tartibi, fuqarolarning pensiyaning turlarini tanlash
huquqlari, harbiy
xizmatchilarning pensiya ta’minoti kabilar belgilab berilgan. Qonunning II bobi yoshga doir pensiyalarni tayinlash va to’lash bilan huquqini beruvchi hol atlar, i sh st aji toMiq boMm aga n chog’da pensi ya tayinlash, imtiyozli shartlardagi pensiyalar, yoshidan qat’i nazar imtiyozli pensi ya olish huquqi ni beradi gan hol atl ar, um umi y bel gil angan yoshni 10 yi l ga, 5 yi l ga, 1 yi l ga qisqart iril gan hol da imti yoz li pensi ya ol ish huquqi , yoshga doi r pensi yal arni muddati dan oldin t a yi nl ash masal al ari qonun bil an mustahkaml ab qo’yilgan. Qonunni ng III bobi “Nogi ronlik pensi yal ari” deb at al adi . Bu bobda nogi ronlik pensi yal arini t a yi nl ash shartl ari, nogi ronlik guruhl ari , pensi ya olis h huquqini beradi gan i s h st aji, ish staji to’liq boMmagan chog’dagi pensi yal arni ta yi nlash shart lari belgilab beril gan. IV bob '“Boquvchisi ni yo’qot ganlik pensi yalari ” deb at al adi. Bu bobda ■'pensiya olish huquqiga ega bo’lgan oila a’zolari kimlar bo’lishi mumkinligi, boquvchini ng pensi ya olish huquqini beruvchi i sh st aji qanday aniql anishi , i sh staji to’liq boMmagan chog’dagi pensiya qanday miqdorlarda tayinlanishi, boquv- chini ng oil a a’zolari ga pensi yadan ul ush ajratib beris h t art ibl ari yorit ib beril gan. Qonunni ng V bobi “P ensi yal am i va ish haqini hi sobl ab chiqis h tartibi ” deb at alib, unda pensi ya mi qdori qanda y tarkibi y qisml ardan iborat ekanli gi, pensi yal arning ta ya nch miqdorl ari, i sh staji uchun pensi yal arning oshi rili sh tartibl ari, pensi yal arga ust ama haql arning miqdorl ari, i sh s taj i to’l iq bo’l magan chog’dagi pensiyani hisoblab chiqarish tartiblari, ustama haqlarni hisoblab 'chiqarish shartlari, o’rtacha oylik ish haqini aniqlashning umumiy tartiblari, pensiyalarni hisoblab chiqarishda e’tiborga olinadigan ish haqi turlari, ish haqi ga
mint aqavi y koeffi tsi entl ar bel gilangan hududlarda yas hovchi shaxsl arning i sh haqini
his obl ab chiqis h, pensi onerl arning oil al ari ga pensi yal arni hisoblab chiqarish kabi tarti b va s hartl ar bel gilab beri l gan. Qonunni ng ke yi ngi boblari pensi ya i shi faoli yati ga bog’liq bo’lib, Qonunni ng VI bobi “ Ish staj ini hisobl ab chiqari sh” deb at al adi . Unda ish st aji ga qo’shib hisoblanadigan mehnat faoliyati turlari, ish stajiga imtiyozli tarzda qo’shib hisoblanadigaa faoliyat davrlari, ayrim toifadagi fuqarolar s tajini hisoblab "chiqarishning o’ziga xos xususiyatlari, chet elda ishlash vaqtini stajga qo’shish shartlari, imtiyozli shartlarda pensiya tayinlashda ish stajini o’zaro hisobga olish xususiyatlari, ish stajini tasdiqlash tartibi kabi masalalar o’z ifodasi ni topgan. Qonunni ng VII bobi pensi yalarni ta yi nl ash m asal al ari ga bag’ishlangan bo’lib, unda pensiya tayinlashni so’rab murojaat etish tartibi, pensiya tayinlovchi organlar (0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
b yudj et dan t as hqari Pensi ya j am g’arm asining tum an (shahar) bodiml ari ), pensiya tayinlash *to’g’risidagi hujjatlarni qarab chiqish muddatlari, pensiya uchun muroj aat eti l gan kun, pensi ya tayi nl ash muddatl ari , pensi ya ta yi nl as h to’g’risidagi qaror ustidan shikoyat qilish tartiblari bel gilab qo’yilgan. VIII bob pensi yal arni qa yt a hi sobl ash shart lari, ta yi nl angan pensi yani qa yt a hisoblas h m uddatl ari kabi m as al al arni bel gi lab beradi. Qonunni ng IX bobida pensi yal arni t o’l as h tarti blari bel gil anggan bo’l ib, ishl ama ydi gan hamda is hlab turgan pens ionerl arga pens i yal ar to’l ash, m ehnat qilish qobiliyati tiklanganda pensiyalarni to’lash muddati, nogironlik davrida tanaffuslar bo’lganda pensiya to’lashni qayta davom ettirish shartlari, to’liq davlat *ta’minotida turgan bolalarga boquvchisini yo’qot ganlik pensiyasi to’lash tartiblari va muddatlari, pensiya to’lanishiga ta’sir ko’rsatuvchi shart - sharoitlar o’zgarganligi to’g’risida pensionerning 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bo’limini xabardor qilis h m ajburi yati , qari yal ar va nogi ronlar i nternat uyl arida yas hovchi shaxslarga pensiyalar to’lash, ozodlikdan mahrum qilingan davr uchun pensiya to’lashni to’xtatib qo’yish, pensionerning vafoti munosabati bilan olinmay qolgan pensiyani to’lash va dafn etish uchun nafaqa to’lash, 0’zbekiston Respublikasi hududidan chiqib ketgan fuqarolarga pensiyalar to’lash masalalari, shuningdek, pensiyalar *to’lash uchun ajratiladigan mablag’lar va pensiyalarni soliql ardan ozod qili sh m as al alari bel gil ab beri l ga n. Prezidentimiz LKarimovni ng 2009 yil 30 dekabrda qabul qili ngan “Fuqarolaming pensiya tahninoti tizimini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to’g’risida”gi MPF -4161-sonli Farmoni davlat pensiya tahninoti mexanizml ari Mazkur hujj atda pensi ya t ahni no ti tizimi ning t as hkili y t uzilm asini yanada takomill asht iri sh, pensi yal ar va ijtim oi y nafaqalarni b yudj etdan t as hqari Pensiya jamg’armasidan o’z vaqtida moliyalashtirish hamda ularni to’liq hajmda to’lash,
m shuningdek, respublika fuqarolarining pensiya ta’ minotiga yo’naltiriladigan mablag’lardan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni kuchaytirishga xizmat qiladi gan qator yangilikl arni jori y etish bel gil angan. Mazkur farmoniga ko’ra, 2010 yilning 1 yanvaridan boshlab pensiyalar, shuningdek, ijtimoiy nafaqalar, kompensatsiya va boshqa to’lovlami tayinlash, moliyalashtirish, ularning to’lanishini hisobga olish va monitoringini yuritish vilo yatl ar, s haharl ar va tum anl arda t ashkil etil adi gan 0’zbekiston R es publikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi bo’linmalari tomonidan amalga oshiriladigan bo’ldi. Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi hamda uning hududiy boshqarmalari va bo’liml ari fuqarolarning pensiya ta’minotini amalga oshirish bilan bog’liq huquqlar va majburiyatlar qismida 0’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ijtimoiy ta’minot organlarining huquqiy vorislari hisoblanadi. A yni pa yt da u shbu hujjat bilan 0’zbekist on Res publikasi Mol i ya vazirli gi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi zimmasiga qo’shimcha vazi - fal ar yukl atil di . Yangi t uzilma fuqarol arga pensi yal ar, ij timoi y nafaqalar, kompen - s atsi ya va boshqa to’l ovl arni t a yi nlash, qonun hujj atl ari da bel gil angan tartibda pen - si yal ar ham da boshqa t o’lovl arning mi qdori qa yt a hisoblab chi qilishini t ahninl aydi. Shu bilan birga, byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi mehnatda ma yi blanganli gi yoki
kasb kasalli gi oqibatidagi nogi ro nl ik bo’yicha ta yi nlangan pensi ya larga doir munos abatl arni ham t arti bga s ol adi. Pensi ya tahninot i tizimi ga ki ritil gan bunda y yangilik fuqarol arni ijtim oi y muhofazal as h sam aradorli gi ni os hiris h, Tibbi y -mehnat ekspert izasi xizmati faoli yati ni muvofiql as hgan hol da t ashkil eti sh i mkonini beradi. Davlat
pensi ya t ahninoti ning t ashki li y asosl ari ni mustahkamlash maqsadida qarori bilan 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizom qabul qilinib, ushbu Nizom byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasining pensiyalar, ijtimoiy nafaqalar, kompens at si ya t oMovl arini va
boshqa toM ovl arni t a yinlashni , moli yal ashti ris hni , hisobga olishni va ularni ng todanishi monitoringini olib borishni, ushbu maqsadlarga yo’naltir iladigan maqsadli moliyaviy resurslarni jaml ashni, shuningdek tibbi y-m ehnat ekspertiz asi xizmatlari faoli yat ini tashkil etishni amalga oshirish bo’yicha asosiy vazifalari, funktsiyalari va vakolatlarini bel gilab berdi . Jamg’arma idoraviy jihatdan 0’zbekist on Respublikasi Moliya vazirligiga qarashli hamda o’z faoliyati to’g’risida 0’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi o’rinbosari - Moliya vaziriga, Jamg’armaning Kuzatuv kengashi raisi ga his ob beradi. Jamg’arma tizimiga: - J am g’arm aning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent s hahridagi boshqarm al ari ; - J am g’arm aning t um an (shahar) boTiml ari; - Res publ ika ti bbi y-ij timoi y ekspertiza ins pektsi yasi; - bos h, tuman, tumanlararo, shahar va ixtisoslashti ril gan tibbi y - mehnat ekspertizasi xizmatlari kiradi . Jamg’arma ijro etuvchi apparatining, uning hududiy boshqarmalari, tuman (shahar) boTiml ari, Respubli ka tibbi y -ijt imoi y ekspertiza ins pektsi yasi , tibbi y - mehnat eks pertiz asi xizmatlari t aTninoti respublika b yu djeti m abl a gTari hisobi ga amal ga oshi ril adi. Jamg’arma hamda uning hududiy boshqarmalari va tuman (shahar) boTiml ari yuridi k shaxs hisobl anadi, must aqil balans ga, bankl arda hisob raqamlariga, 0’zbekiston Respublikasi Davlat gerbi tasviri tushirilgan muhrga, "shuningdek t egi shli muhr va s ht ampl arga ega boTadi. Jamg’armaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - qonun hujj atl arida bel gil angan t arti bda fuqarol arning davlat pensi ya tolovl ari va boshqa to ’lovlarni ta yi nl ash, pensi yal ar va boshqa t oMovlar miqdorl ari ning qa yt a hisobl ab chi qilis hini ta’minlas h; - pensi yal ar va boshqa tohovl arni to’liq hajmda moli yalashti ri sh va todanishini tashkil etish, ular bo’yicha hisob va hisobotni yuritish; - tizimli asos da pens i yal ar ta yi nl as h va ularni qa yt a hisobl ashning doimiy tahlilini o’tkazish va monitoringini olib borish, fuqarolarning pensiya ta’minotiga yo’naltiriladigan mablagdardan qat’iy maqsadli foydalanilishini tahninl ash; - mehnatda m a yi b bodgan lik yoki kasb kas alli gi oqibatidagi nogironlik tufayli tayinlangan pensiyalarga todangan mablagdarni da’volar bo^ yi cha a ybdor yuridik va jis moni y shaxslardan bel gil angan tartibda undiri b olishni t ashkil eti sh; - tibbi y-m ehnat ekspertizasi xizmatl ari faoli ya t ini t as hkil etish. Pensiya jamg’armasining Kuzatuv kengashi Jamg’armani boshqarishning yuqori
organi hisoblanadi, uning tarkibi
0’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan tasdiqlanadi. Jamg’arma Kuzatuv kengashining majlis lari yi l choragi da kami da bi r m art a o’t kazil adi. J amg’armaning ijro etuvchi apparati Kuz atuv kengashini ng is hchi organi his obl anadi . Majlisni Kuzatuv kengashi raisi, u bo’lmaganda esa - raisning o’rinbosari o’tkazadi. Kuzatuv kengashi majlisi, agar unda kengash a’zolarining kami da uchdan ikki qismi qatnashsa huquqiy vakolatli boMadi (kvorumga ega bo’ladi). Kuzatuv kengashining qarori uning majlisda qatnashgan a’zolarining oddiy ko’pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Ovozlar teng bo’lgan taqdirda Kuzat uv kengas hi rai sining ovozi h al qiluvchi ovoz hi sobl anadi. Jamg’armaning Kuzatuv kengashi vakolatlari quyidagi chizmada aks etti ril gan (1 -rasm ): Jamg’armaning ijro etuvchi direktori Jamg’arma faoliyatiga rahbarlik qiladi.
Jamg’arma Jamg’arma xodimlarini ijtimoiy rivojlantirish va moddiy rag’batlantirish jamg’armasini quyidagi manbalar hisobiga shakllantiradi:
- “Fuqarolarni ng davl at pensi ya t a’minoti to’g’risi da”gi 0’zbekiston Respubli kasi Qonuni ning 15 -moddasi ga muvofiq t a yi nl angan mehnat da m a yib bo’lganlik yoki kasb kasalligi oqibatida nogiron bo’lganlarga pensiyalar to’lash xarajatlarini qoplash uchun regressiv talablar (da’volar) bo’yicha ish beruvchilar va fuqarolardan undiriladigan mablag’larning 15 foizi; - maj buri y aj ratm alar, badallar va J am g’armaga boshqa to’lovl arning o’z vaqtida to’lanmaganligi uchun hisoblangan jarimalar, penyalar summasining 5 foizi. 2. 0’ZBEKISTON RESPUBLIKASI MOLIYA VAZIRLIGI HUZURIDAGI BUDJETDAN TASHQARI PENSIYA JAMG’ARMASI - DAVLAT PENSIYA TA’MINOTINING MOLIYAVIY ASOSI SIFATIDA.
Respublikasi Ijtimoiy ta’minot vazirligi qoshida Pensiya fondini tashkil etish to‘g 4
Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi sifatida qayta tashkil etildi. Davlat pensiya jamg ’armasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: - fuqarolarning ijtimoiy tahninotga va ijtimoiy sug‘urtaga boigan davlat tomonidan kafolatlangan huquqlarini amalga oshirish; - davlat ijtimoiy sug‘urtasiga majburiy badallar va ajratmalarni 0‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vaz irligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish bosh boshqarmalari, ijtimoiy taininot tuman (shahar) boTimlarining maxsus maqsadli budjetda n tashqari hisob raqamlarida jamlash;
- qonun hujjatlariga muvofiq pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar, shuningdek, ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha nafaqalar toTashga xarajatlarni mablag 4 bilan ta’minlash. 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg ’armasining daromadlari: - yagona ijtimoiy toTovning belgilangan miqdordagi tushumlari; - fuqarolarning budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga sug’urta badallari; - budjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga majburiy ajratmalar; Boshqa daromadlarga mehnatda mayib bo’lganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik tufayli tayinlangan nogironlik pensiyalarini to’lash xarajatlarini o’rnini qoplash uchun taqdim etiladigan regress talablar (da’volar) bo’yicha ish beruvchilar va fuqarol ar to m onidan o’rni qopl anadi gan m abl ag’l arning bi r qismi, 0’zbekiston Respublikasi Bandlikka ko’maklashish davlat
jamg’armasining muddatidan oldin tayinlangan yoshga doir pensiyalarni to’lash xarajatl arini 4 qoplash hisobidan kiritiladigan mablag’lari, yuridik s haxslaming imtiyozli pensiyalarni to’lash xarajatlarini qoplash hisobidan kiritiladigan mablag’lari, fuqarolarning ixtiyoriy tartibda to’lanadigan sug’urta badallari, majburiy to’lovlar, badallar o’z vaqtida to’lanmaganligi uchun hisoblangan jarimalar va p en yal ar summ asining bi r qi smi, m ehnat vazi falarini baj arish bil an bog’liq holda mayib bo’lgan, kasb kasalligiga chalingan yoxud sog’lig’iga boshqacha s hikast etkazil gan xodi m ga yuridik shaxs tugatil ganda, qi shloq xo’jaligi kooperativi (shirkat xo’jaligi), fermer va dehqon xo’jaligi qayta tashkil etilganda yoki tugatilganda zararning o’rnini qoplash uchun to’lanadigan mablagMar, vaqtinchalik bo’sh
turgan jnablag’larni jo yl ashti ris hdan ol i ngan daromadl ar va qonun hujj atlari ga muvofi q bos hqa manbal ar kiradi . Pensi ya jamg 'armasining mablagjaridan q u yidagi maqsadlar uchun foydalaniladi: - ishl a yot gan pensi onerl arga davlat pensi yal ari ni t o’l as h; - ishl am a ydi gan pensi onerl arga davl at pensi yalarini to’l ash; - davl at pensi ya t a’minoti huquqi ga ega bo’lm agan keksa va mehnat ga qobili yat si z fuqarol arga nafaqalar; - dafn etish marosimi uchun nafaqal ar; - bel gil angan t art ibda aniql anadi gan boshqa xarajat lar. - 3.
PENSIYA BADALLARINI BOSHQARISH VA
NAZORAT QILISHNING - О’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI - Majburiy pensiya sug’urtasi - majburiy ijtimoiy sug’urta turiga kiradi. MaMumki, ijtimoiy sug’urtalash dastlab XIX asrda Germaniyada yuzaga kelgan. Hozirgi vaqtda ijtimoiy sug’urtalashning milliy tizimlari jahonning istisnosiz deyar li barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarida amal qilib, iqtisodiyotdagi beqarorlikka asoslangan bozor munosabatlari sharoitlarida ijtimoiy barqarorlikni o’rnatishga kohnak beradi. Ijtimoiy sug’urta - ishlab turgan fuqarolar va ulaming qaramog’ida bo’lgan oila a’zolarini qarilik, nogironlik, kasallik, ishsizlik, onalik, boquvchisini yo’qotish tufayli ishga layoqatsizlik yuzaga kelishida mehnat daromadini yo’qotgan tarzda himoyalashni belgilovchi maxsus tizim hisoblanadi. - Ijtimoiy sug’urtalash tizimi mablagMari, amalda qoidalarga ko’ra, tashkilotning mehnat haqini to’lash fondidan ish beruvchilar hisobidan undiriladigan hamda xodimlarning mehnat haqi miqdori xisobidan toManadigan sug’urta badallari evaziga hamkorlik tarzda shakllantiriladi. - Ta’kidlash joizki, 0’zbekistonda Ijtimoiy sug’urta jamg’armasi bilan Pensiya sug’urta jamg’armasiga tushadigan sug’urta badallari mavjud boTgan soliq toTovlaridan mutlaqo farqlanadi. Bu farqlar quyidagilardan iboratdir: - Birinchidan. Ijtimoiy va pensiya sug’urtasi uchun boTgan majburiy sug’urta .badali - bu mehnat bilan band ishchi kuchinarxining bir qismi boTib, jamiyatning iqtisodiy jihatdan faol boTgan mehnatga layoqatli a’zolari tomonidan mehnatga layoqatsizlar foydasiga beriladigan zaruriy mahsulotning umumlashtirilgan qismi.Soliq toTovlari esa - bu qo’shimcha mahsulotning fuqarolarning mehnat xarajatlariga umuman aloqasi boTmagan umumlashtirilgan qismi hisoblanadi. - Ikkinchidan. Majburiy ijtimoiy va pensiya sug’urta badallari - qaytarib olinadigan toTov boTib, u xodimning sug’urta holati yuzaga kelgan tarzdagina pensiya taTninoti huquqiga ekvivalentligini (mutanosibligini) nazarda tutadi. - Ijtimoiy sug’urta bilan qamrab olinmagan xodimlar esa sug’urta ta’minoti (pensiya, nafaqalar) huquqini olish imkoniga ega bo’lmaydilar. Bu nihoyatda muhim ijtimoiy-iqtisodiy va huquqiy talablardan biri xisoblanadi. - Soliqlar esa, aksincha, qanday shaklda bo’lishidan qat’i nazar to’g’ridan - to’g’ri bo’lgan to’lovlarga nisbatan yuzaga keluvchi huquqiy munosabatlar bilan bog’lanmagan, bevosita davlat tomonidan belgilab qo’yilgan xizmatalarni olish imkonini beradi (sog’liqni saqlash, maktab ta’limi, ijtimoiy xavfizlik hamda davlat ^va mahalliy byudjet hisobiga moliyalashtiriladigan boshqa xizmatlar). Bunday to’lovlar qonuniy kafolatlangan hollarda, ularga bo’lgan huquq tegishli shaxs soliqlarning belgilangan miqdori yoki turlarini to’laydimi yoki to’lamaydimi, undanqafi nazar yuzaga kelaveradi. Bundan tashqari, talab etiladigan xizmatlar hajmi fuqaroning yoki uning o’rniga to’langan soliqlar miqdoriga ham mutlaqo bog’liq bo’lmaydi. - Uchinchidan. Sug’urta badallarini to’lov sharti bilan yuzaga keluvchi huquq sug’urta ta’minoti ijtimoiy quvvatlash yoki ijtimoiy himoyaning har qanday hollarida ham.taqdim etilmay, balki qonunchilikda maxsus belgilab qo’yilgan ^sug^urta holatlari yuzaga kelgandagina taqdim etiladi. Sug’urta badali va sug’urta holati - bu fuqarolarning bir-birlari bilan hamda birgalikda davlat va nodavlat sug’urta jamg’armalari o’rtasidagi iqtisodiy-huqukiy munosabatlarning muayyan shartnomalar asosida o’zaro bog’langan, bir-biridan ajratib bo’lmas kategoriyalar. - Majburiy pensiya ta’minotining xususiyati shundaki, bunda ishlab turgan fuqarolar o’zlari yoki ularning oila a’zolarining daromad olishdagi eng tarqalgan - qarilik, nogironlik, boquvchisini yo’qotish kabi holatlardan sug’urtalanadilar. - Soliqlar va soliq tushumlari hisobiga davlat byudjetidan amalga oshiriladigan ijtimoiy toMovlar, aksincha, sug’urta hollarining yuzaga kelishiga Jiech qanday tarzda bog’liq bo’lmaydi. Bunday to’lovlami olish uchun asos bo’lib umuman boshqa, daromad topishni yo’qotish bilan shartlanmagan hollar xizmat qiladi. - To’rtinchidan. SugTirta badali va soliq tariflari o’rtasida printsipial tarzda - aniqlashda o’z aksini topgan. Majburiy pensiya sug’urtalashdagi sug’urta badali miqdori, shu jumladan badalga tortish bazasi, kelajakdagi pensiyaning miqdoriga to’g’ridan-to’g’ri nisbatda bodishi lozim. Pensiya - sug’urtalangan shaxsga uning yo’qotilgan muayyan
daromad miqdorini belgilab turuvchi darajasining kompensatsiyasidir. Shu munosabat bilan pensiya ta’minotining amaldagi ijtimoiy miqdor darajasi pensiya miqdorining mehnat haqi to’loviga bo’lgan nisbati bilan belgilanadi(«o’rin qoplovchi koeffitsient»). Shu sababdan sug’urta badali tariflarining va uni undirish bazasining o’zgarishi mamlakatdagi ish haqi darajasining o’zgarishiga bevosita bog’langan bo’lishi shart. Agar mamlakatdagi ish haqi o’sib borsa -da, sug’urta badalini undirish bazasi o’zgarmay qolaversa, bu o’rin qoplovchi koeffitsientning muqarrar va keskin kamayib ketishiga olib keladi. - Soliqlarga kelganda, uning o’sish yoki kamayish miqdori bunday o’zaro aloqa va o’zaro bog’ 1 iqligi mavjud emas. Shu sababdan soliq stavkasi va soliqqa tortiladigan baza davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy siyosatga ko’ra ham ko’paytirish tomonga, ham kamaytirish tomoniga o’zgarib turishi mumkin. - Beshinchidan. Majburiy pensiya sug’urtasi badali turli miqdorda bo’lgan daromad darajasi sug’urtalanganligi xodimlarga nisbatan yoki biror kasbiy xususiyatlarga ko’ra sug’urta tarifi va badalga tortiladigan bazaning miqdoridan kelib chiqib, hisoblanishi mumkin emas. Boshqacha so’z bilan aytganda, sug’urta badali uchun progressiv yoki regressiv to’lov tizimini yoxud badalga tortishda imtiyozlar o’rnatilishiga yo’l qo’yilmaydi, chunki bu sug’urtalangan shaxslar tengligi tamoyiliga zid keladi va' boshqa ishlovchilarga nisbatan sug’urtali ta’minotga (pensiya miqdoriga) bo’lgan huquqlarning “etishmasligi” yoki “ortib ketishi”da bevosita o’zini namoyon qilishi mumkin. Bundan tashqari, ish daromadini yo’qotish xavf -xatari, ijtimoiy sug’urtalash tizimida, xususan, aynan shu hol sug’urtalanadi, mehnat haqining turli qismlari uchun boshqacha (kattaroq yo kichikroq) bo’lishi mumkin em as, ya’ni bunday xatarning darajasi olinadigan mehnat daromadi miqdoriga mutlaqo bog’liq bo’lmagan bo’lishi kerak. Va, aksincha, 0’zbekistonda soliqlarni belgilashda soliq stavkalarini hisoblab chiqish, - shuningdek soliq to’lovchilarning ayrim toifalari uch un s oliq
imti yozl ari ni kiri tis h am ali yoti tarqal gan. Sol iq tizimi da bu turl arning hammasini qo’llash mumkin, chunki bu fuqarolarga tegishli huquqlar hajmiga ta’sir qilmaydi. - Aytib o’tish joizki, ijtimoiy sug’urtalashda sug’urtalanganlarning ba’zi toifalariga berilgan imtiyozlar faqat boshqa toifadagi sug’urtalanganlar huquql ari ning birm uncha chekl ani shi his obi ga am al ga oshi ril ishi yoki b yudj et manbal ari hisobidan kompensat si ya qilini shi m umkin. - Oltinchidan. Soliqqa tortish qoidalari sug’urta badallarini und irish /naqsadlarida qo’llash uchun mos kelmaydi. Misol uchun, soliq davri, odatda, taqvimi y yi l ni t ashkil qil adi . Bi roq,
a yt a yl ik, pensi ya huquqlarini shakllantiradigan sug’urta badallariga nisbatan ularni hisobga olish uchun o’zga davriylik talab etiladi, bunda umuman printsipial boshqacha texnologiyani qo’llash talab etiladi. Yagona ijtimoiy soliq mavjudbo’lgan davrda,
-
pensi ya sug’urta - badali ning a ynan shu soliq chegi rm asi bo ’lganida, yil lik soliq davri ga bog’langan tarzda t o’li q pensi ya mi qdorini bel gil as h im konini berm asli gi ga (tushgan sug’urt a badall ar summ asi - haqidagi zarur m a’l umotl arning yo’qligi sababli),
- pensi ya - miqdorini uzluksiz qa yt a hisobl ab chi qishl arga, ani ql asht iril magan to’lovlarning ^yuzaga kelishi va boshqa salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. - Boshqa m isol . 2002 -2009 yillar davrida sug’urta badallarini undirishda soliq qonunchiligining o’tib ketgan davr muddat i to’g’risidagi ko’rsatmalar qo’llanilgan. Soliq to’lovchining manfaatlariga yo’naltirilgan u o’tib ketgan davrmuddati” soliq instituti soliqqa - torti sh tizim ida o’rinli bo’lsa-da, ijtimoi y sug’urta
-
- mutlaqo mos kelm a ydi. Soliq to’l anm aganda b yudje t ga tegi shli miqdordagi - darom adl ar kelib tushma ydi, bi roq bu bil an ani q shaxsl arning manfaatlari kamsitilm a ydi (b yudjetdagi larni ng huquqlari aniq bi r shaxs ga qaratilm agan). Davlat byudjetidan mablag’ olishga haqli bo’lganlar, soliq to’lamasalarda, baribi r *bu m ablag’l arni t egi shli cha qa yt a t aqsi mlash j ara yoni hisobidan t o’la fo ydal ana ol adil ar. - Ijtimoiy sug’urtalash vaziyati butunlay o’zgacha. Sug’urta badall arini ng - keladi. Boshqa sug’urtalanganlaming badallari bu maqsadlarga qayta taqsimlanishiga yo’l qo’yilmaydi. Shu sababdan sug’urta badallari undirilishida o’tib ketgan muddat bodishi mumkin emas, afsuski, bugungi kunda ham amalda intizomsiz sug’urtalovchilar majburiyatlari mamlakatning davlat byudjeti ■.hisobidan qoplanib kelmoqda. - Ettinchidan. Sug’urta badallari va soliqlar moliyaviy aktivlari boshqarish jarayonida ham farqli shakllarni talab qiladi. Bu hol sug’urta badalining qaytariladigan to’lov turiga, soliq esa - qaytarilmaydigan to’lov turiga kirishi bilan ham bog’ 1 iqdir. Ularni boshqarishdagi printsipial farqlar fuqarolar sug’urta huquqlarini ularning sug’urta badallarini to’lashda shaxsiy hisobda olib borilishi zarurati bilan shartlanadi. - 2002-2009 yilar davrida majburiy ijtimoiy sug’urtalash badallari sug’urtalovchi'tomonidan boshqarilmas edi (0’zbekiston Respublikasi Pensiya •jamg’armasi tomonidan emas, Soliq qo’mitasi tomonidan amalga oshirilardi). Bunda sug’urtalovchi pensiya huquqlarining shaxsiy hisobga olish kabi muhim funktsiyasini ta’min etmagan, bu holda undan ish beruvchilar tomonidan to’langan sug’urta badallari to’g’risidagi taqdim etiladigan ma’lumotlar to’g’riligini tekshirish talab etilardi, shuningdek, u to’lanmagan sug’urta badallari bo’yicha yuridik va jismoniy shaxslardan undirish bilan mutlaqo shug’ullanmas edi. Shu tariqa, ish beruvchilar tomonidan soliq va sug’urta badallarini to’liq to’lashga qo’llaniladigan umumiy uslub tizimini yaratish imkoni bo’lmadi. - Yuqorida keltirganimizdek, sug’urta badallarini boshqarish va sug’urta *huquqlarini hisobga olishni boshqarish - bu ajralmas yagona funktsiyadir. 0’zbekiston Soliq qo’mitasi funktsiyalariga, u sug’urta badallarini boshqarishga bevosita aloqador bo’lmaganligi sababli, sug’urta huquqlarini hisobga olishni boshqarish vazifasi kiritilmagan. Biroq amaliyot shuni ko’rsatdiki, Pensiya jamg’armasi sug’urtalovchi sifatida o’zi ham sug’urta badallarini boshqarishdan ayirgan holda sug’urta huquqlarini hisobga olishni to’liq boshqara olmagan. - Jahon amaliyotida ushbu ikki funktsiya boshqaruvi yo soliq xizmati qo’lida - Majburi y ijtim oi y s ug’urt al ash bo’ yi cha s ug’urt al ovchil arning miqdori bi r qancha bo’lsa, ularni boshqarish, odatga ko’ra, infratuzilma jihatdan eng kuchli bo’lgan sug’urtalovchi zimmasiga yuklangan (masalan, Germaniyada birlashgan sug’urta boshqaruvchisining bunday ^
kas alxonalarni ng g’aznalaritomonidan bajariladi). - Xulosa qilib aytganda, mavjud bo’lgan sug’urta badallari bilan soliqlar o’rtasidagi printsipial farqlar nuqtai nazardan tadbirkorlik hamjamiyati tomonidan sug’urta badallarini oddiy soliq to’lovlariga i kkisini ham yagona “soliq yuki” sifatida ko’rib tenglashtirish noto’g’ridir. Majburiy ijtimoiy sug’urtalashning sug’urta badallari - bu xodimlarining pul shaklida ifodalangan pensiya huquqlaridir. Bugungi kunda ish beruvchi Pensiya jamg’armasiga bel gilangan maj buri y to’lovlarni to’l ali gi cha o’tkazsa, uni ng xodimi qaril ik chog’ida shu miqdordan kelib chiqqan holda yashaydi. Sug’urta badallari tarifl ari miqdori va
kel gusidagi t adbirkorl ar pensi yal ari mi qdorining ehtimoldagi o’zgarishlariga oid masalani aynan ana shunday o’zaro bog’liqlikda ko’rish lozim. - 4. DAVLAT PENSIYA TA’MINOTI TIZIMINI BARQAROR RIVOJLANTIRISH VA
YANADA TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI - 0’zbekiston demokratik huquqiy davlatni qurish va adolatli fuqarolik jami yati shakll antiri sh yodida dadil borib, jahon hamj ami yati da must ahkam o’rin ^egallamoqda. - Iqtis odi yot, si yos at, davl at quril ishi , aholini i jtimoi y hi mo ya qil ish sohalarida keng kodamli isohatlar o’tkazilmoqda. Ijtimoiy -siyosiy hayotning huquqi y as osl ari iz chillik bil an must ahkamlanm oqda va t akom illas hti rilmoqda. - Respubli kam izda 2014 - yil ning uch inchi choragi yakuni natij al ari ga binoan, maml akatni ijtimoi y-iqti sodi y rivojlanti rish dast urining eng muhim ustivor vazi fal ari, i qtisodi yot t armoqlari va sohalarini jadal rivojlanti rish va modernizats i yalash, kompl eks dast urlarni tizimli va iz chil amal ga oshiril ishi tufayli 0’zbekistonda iqtisodiy o’sishning yuqori va barqaror o’sishlari qayd etildi Jiamda makroiqtisodiy barqarorlikning mustahkamlanishi ta’minlandi. - Bular qatorida mamlakatimiz pensiya jamg’armasining faoliyatida ham muhim hamda s ezil arl i o ’z garishlar ro’y berdi . Am al ga os hiril a yot gan i shl ar doirasida Pensiya jamg’armasining moliyaviy barqarorligiga, normativ -huquqiy bazasini takomillashtirishga hamda joylarda aholiga xizmat ko’rsatuvchi bo’linmalarning moddiy-texnikaviy jihatdan mustahkamlanishiga alohida e’tibor qaratildi. - Pensi ya sohasi ning barcha
jabhal ari ni qamrovli ravis hda izchi l
rivojlantirish maqsadida 0’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan “Davlat ^pensiya tizimini 2012 -2016 yillarda yanada barqaror rivojlanti rish, ma qbul
ijtimoi y m uhi t
shakl lantirish orqali
fuqarolarga kafol atl angan davlat pensi yal arini t aqdim etis h s haroit l ari ni yaxshi lash bo’yicha Kompleks dasturi” tasdiqlandi. - Joriy yilda pensiya tizimi uchun strategik jihatdan muhim bo’lgan quyidagi yo’nalishlarda ishlar tashkil qilindi: - Birinchidan, davlat pensiya ta’minotining normativ -huquqiy bazasi takomill asht iril di. Davlat pensi ya t ahninoti tizimini ng barqaror va oqilona tizimini shakllantiti sh uchun qonunchi lik va normativ -huquqi y baz ani yanada takomill asht iri sh, bu
borada qul a y
tashkili y -huquqi y shart -sharoitl ami yaratishga qaratilgan zamonaviy me’yorlarni ishlab chiqishga jiddiy e’tibor berildi . - XULOSA
- Bunda, 1993 yilda qabul qilingan “Fuqarolarning davlat pensiya tahninoti ^to’g’risida”gi 0’zbekiston Respu blikasi Qonuniga 2011 yildan tegishli o’zgartirishlar kiritilib, o’z ahamiyatini yo’qotgan ayrim imtiyozlar va mehnat faoli yatini ng alohi da davrl ari ni ish st aji ga hisobl ash m exanizml ari takomill asht iril di. Unga muvofiq, yoshga doir pensi yal arni t ayi nl ashda m ehnat staji ning qu yi chegarasi bel gil andi. - Shuningdek, Qonundagi kelgusikiritilgan o’zgartirishlar fuqarolar pensiyasini hisoblab chiqarish uchun olinadigan ish haqi o’tgan yillardagi ish haqlarini pensi ya tayi nl anadi gan kundagi ish haqi darajasi ga kel ti ri sh uchun Vazi rl ar Mahkam asi tomoni dan bel gi lab beril adi gan t artibga asosan amal ga a oshi rikis hi naz arda tutil gan. - Bugungi kunda Vazirlar Mahkam asini ng Qarori asosi da davl at pensiya va nafaqalarni tayinlanishi va ularning to’lovi monitoringini amalga oshi rilis hini t art ibga solis h bo’ yi cha tasdi qlangan yo’ri qnom aga muvofi q fuqarolarga pensiyalarni tayinlash va todovini amalga oshirish mexanizmi to’liq o’z ifodasini topdi. - Shu bilan birga, bugungi kunda davlat pensiyaa ta’minoti tizimini yanada t akom ill asht ir ishga qaratil gan bir qator me’ yori y - huquqi y hujjatlar ishl ab chi qish ishlari davom etm oqda. - a
- texnik m ode rnizatsi ya qilish m asal asi ga ustivor vazifa s ifatida al ohida e’tibor berilar ekan, avvalambor, pensiya tahninotini tashkil etishda avt omat lashti ril gan axborot tizimini om mavi y ravi shda j ori y etil ishi , bu es a sohaga zamonavi y axborot -kmmunikatsi ya t exnologi yal arni jadal kiri b
bora yot ganli gidan dalolat berdi - Shu m aqs adda, eng avvalo respubli kamizda istiqom at qi luvchi barcha 4 pensi ya va nafaqa oluvchil arning ishonchli him oyal angan, yagona markazlas hgan m adumotl ar bazasi shakllanti rildi . Bunda, respublikamizda istiqom at qi luvchi 2.9 mln.dan ortiq pensi ya va nafa qa oluvchil arning yagona electron ma’lumotlar bazasini tashkil etadi. Axamiyatli jihati shundaki, buguni
kunda aniq davrda m arkazl as hgan holda 140 dan ortiq hi sobatl arni us hbu dast ur orqali shakllantirishga erishildi. Amaliyotga tadbiq etilgan dastur,o’z salohi yati ni jori y et i lishini ng bi rinchi kunlaridanoq ko’rs ata boshl adi. Buni ng natij as ida, noqonuni y pensi yal arni ta yi nlanis hi oldi
olinib, P ens i ya jam garm asini ng m ablagdai t ejal ishi ga eri shilmoqda. • - PK “Pensiya” dasturiy ta’minoti doimiy ravishda takomil lashuvga imkoni mavjudli gini inobat ga ol gan hol da, yaqin kelaj akda mazkur dast uri y ta’minotni tashqi idoralarning dasturiy tahninotlari bilan o’zaro maMumot alm ashi nuvini tashki l etish borasi da j adal ishlar olib borilm oqda. Shu juml adan, o’tgan davr mobayn ida G’aznachilik, OAJ “0’zbekiston pochtasi”, DT “Xalq bank”I va Soliq qomitalari bilano’zaro elektron hujjat almashinuvini toTiq yoTga qo’yish ko’zda tutilgan. - Dasturning yana bi r jozibador t aTi fi sifatida uning int eraktiv maTumot servi s xizmatini am al ga oshira oli shini qa yd eti s h mumki n. Ushbu xizmat turi ga, pens i ya oluvchi larga ul arning pensi ya m iqdorl ari husus idagi maTumotl arni mobil tel efonl ari ga sm s -m aktub sifati da yuboris hdir. - Joriy yilning 1 sentabr kuni, 0’zbekiston Respublikasi Prezidentini ng 2014 yil 31 i yuldagi PF -4639 -sonli “ Ish haqi, pens i yalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish to’g’risida”gi Farmoniga binoan respublikamizda i sti qom at - hususidagi maMumotlarni mobil
telefonlariga to’g’ridan -to’g’ri yuboril gan el ectron maktub orqali b ili b olishl ari qari yalarimiz uchun a yni muddao bo’ldi. - Mazkur t adbirl ar as osida soha samaradorli gi ning ortishi , t ezkor va ani q hisobotl ar shakllani shi, pensi ya t a yinlanishi va todanis hida inson omili ni kamaytirish orqali jamg’arma mablagdarining maqsadli s arflanishi ustidan nazoratni kucha yti rishga xizmat qil adi albatda. - Uchinchidan, Pensiya jamg’armasining daromad va xarajatlari bo’yicha prognoz ko’rsatkichlari tahninlandi. 0’zbekiston Respublikasi Prezidentini ng 2013 yil 25 dekabrdagi Qarori bil an t asdi ql angan Pensi ya jamg’armasining 2014 yil uchun belgilangan daromadlarining aniqlashtirilgan prognoz ko’rsatkichlari to’liq bajarilishiga erishilmoqda. - w
darom adl ar rejas i baj aril di va 136 mi ng nafardan ortiq fuqaroga pensi ya va nafaqalar t a yi nl andi , 2.9 ml n. nafardan ort iq fuqaroga har o yda pensi ya va nafaqa to’lovlari o’z vaqtida mmoliyalashtirilishi hamda to’lanishi ta’minlandi. E’tiborli jihati shundaki, Pensiya jamg’armasi tomonidan ish lab chiqilgan uzoq muddatli m akroi qti sodi y-dem ografik istiqbolli prognoz ko’rsatkichlariga muvofiq 2020 yilgacha bo’lgan davr jamg’arma daromadlari barqarorligi ta’minlanishi kutilmoqda. - To’rtinchidan, Fuqarolar davlat pensiyalarini tayinlash jarayoni - takomill asht iril di. Fuqarol arga davl at t omoni dan kafolat langan pensi yal arini o’z vaqtida va qonuniy tayinlashini ta’minlash maqsadida Pensiya jamg’armasining joylardagi tuman (shahar) bo’lim larida fuqarolarning qabuli uchun al ohida qabul xonal ar tashki l etil gan. M azkur qabulxonal ar barcha z aruri y adabiyotlar, mebel jihozlari va lokal tarmog’iga ulangan kompyuter vositalari bilan ta’minlangan holdo’a fuqarolarni pensiya ta’minotiga doir ulami qiziqti rgan s avoll ariga mas’ul mut axassisl ar tomonidan tegi shli j avobl ar berilis hi am ali yoti j ori y eti ldi. - Shu bilan birga, Pensiya jamg’armasining ijro etuvchi apparati ham da - manfaatlarini ta’minlash masalalari bo’yicha arizalar, takliflar va shikoyatlarni qabul qilish uchun telefon aloqasining maxsus liniyalari - “ishonch telefonlari” tashkil etildi. - Fuqarolarning pensiya ta’minotiga doir huquq va erkinliklarini ta’minlash choralarini yanada mustahkamlash maqsadida pensiya jamg’armasining tuman (shahar) bo’limlari tomonidan fuqarolarga pensiyalarni tayinlash komissiyalarining yig’ ilishlarida, • tegishli fuqarolarning hoxishlariga ko’ra qatnashishlari va komissiyaning
qarorlaridan habardor bo’lish imkoniyati paydo bo’ldi. - Pensiya jamg’armasining hududiy bo’limlari tomonidan fuqarolami ish staji va ish haqlari to’g’risidagi ma’lumotlarni tekshirib olish yuzasidan respublika bo’yicha tumanlararo so’rov xatlarini yuborish va javob olishning imkoniyati mujassamlashgan elektron pochta - u so’rov xat” moduli WSP “Personal” dasturi ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi. - Beshinchidan, Pensiya jamg’armasining kadrlar salohiyati tobora oshmoqda. Pensiya ta’minoti sohasida kadrlar tayyorlash samaradorligini oshirishga hamda ushbu sohani oliy ma’lumotli malakali kadrlar bilan ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan va bu borada bir qator samarali ishlar olib borilmoqda. 2014 yilning 3- choragi yakunlariga ko’ra, 2010 yilda tizimda faoliyat ko’rsatayotgan xodimlarning 40,7 foizi oliy ma’lumotli bo’lgan bo’lsa, mazkur ko’rsatkich hisobot davrida 63,4 foizga ko’payishiga erishildi. - Shu bilan birga, davlat pensiya tahninoti sohasiga joriy etilgan yangi PK “Pensiya” dasturi saboqlarini mukammal o’zlashtirish maqsadida respublika miqyosida va joylarda ko’rik-tanlov tadbirlari uyushtirildi. - Yuqorida qayd etilganlarning barcha aholi turmush farovonligini ta’minlash, nuroniy va pensionerlarni e’zozlash, tizimiini takomillashtirib borish orqali -fuqarolarning davlat pensiya ta’minotini samarali tashkil etishga xizmat qiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.
0‘zbekiston R espublikasi Konst itutsi ya si. T.: 0‘zbekis ton. 2001 -39 b. ,(o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan) 2. 0‘zbekiston R espublikasi Budj et Kodeksi. 0‘zbeki ston Res publi kasi qonuni. O‘RQ-360-son. 26.12.2013. 0‘zbekisto n Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013 y. JVo52 -I-son. 3. 0’zbekiston R espublikasining 1993 yil 3 s ent yabrdagi “Fuqarol arni ng davlat pensiya ta’minoti LfgTisida^gi JSfe 938 -XII-sonli Qonuni 4.
0’zbekiston Respublikasi Prezidenti LKarimovning 2009 yil 3 0 dekabrdagi “Fuqarolarning pensiya ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish
chora-tadbi rl ari to’gYisida”gi JSfoP F -4161-sonli Farm oni. ,5. 0’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida Nizom. 0’ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamas ining 2010 yil 19 fevral dagi 30 -son qarori bi lan t as diql angan. 6. Davl at pensi yal ari ni ta yi nlash va toTas h tartibi to’g’ri sida Nizom. 0’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 8 sentyabrdagi 252 - son qaro ri bil an t as diqlangan. 7. Qos imova G.A. B udj etdan t as hqari fondl ar. 0’quv qoTl anm a. -T.: IQT IS OD - MO LIYA. 2007. -148 b. 8.
Qos imova G.A, Kari mova Z.X. Budj etdan t ashqari fondlar. 0’quv qoTl anm a. <-T.: “ IQTIS OD -MOLIYA”. 2009. - 212 b. 9. Xaitov A.A., Zi yadullaev M . 0’zbekist onda pensi ya t a’minoti va xorij taj ribasi. -T.: “Adolat”. 2009. - 172 b. 10.
Sroj iddi nova Z.X. 0’zbekiston Respubl ikas i budj et tizim i. T.: Infocom . 2010. - 500 b. 11. Tuxtarova. M. Pensionni e obespecheni ya graj dan. S pravochni k dl ya naseleniya «NORMA» 2010. 12.
Bori senko N. Yu. Pensionnoe obes pecheni e: Uchebnik / — M.: Iz datel sko - 13. Vahobov A.V. Bozor munosabatlari tizimidagi ijtimoiy fondlar. - T.: Sharq, 2003 -320 b. 14.
Fedorov L.V. Pensionniy fond Rossiyskoy Federatsii. Uchebnik. - M.: “Yurayt”. 2012. - 396s. 15. Shcherbakov V.A., Kostyaeva E.V. Straxovanie. Uchebnoe posobie.- M.: KNORUS. 2012. -312 s. 16.
Abdullaev M. Zamonaviy pensiya tizimi va uning istiqbollari.//Bozor, pul va kredit. -Toshkent. 2012. -N 26 . - B.8-12. 17. Alimova G. Ijtimoiy sug’urtaning mazmun mohiyati va nazariy asoslari. //
Birja Ekspert. -Toshkent. 2012. N> 6 . - B.10-12. 18. Vaxabov D.R. Pensiya tizimini isloh qilishning jahon tajribasi // Moliya. - Toshkent, 2010.- N« 4.- B. 21-27. 19.
Qosimova G.A. Aripov K. Fuqarolarning jamg’arib boriladigan pensiya tahninotida xorijiy tajribalardan foydalanish. \\ Biznes-Ekspert. 2013. 9- son. 50-52b. 20 . Internet saytlari: www.mf.uz
www.gov.uz 1 www.lex.uz
www.publicfinance.uz
Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|