збекистон Республикаси Олий ва рта махсус таълим вазирлиги

Parallel, markaziy va ortogonal proyektsiyalar
Muhim geometrik tushunchalardan biri figuralarni tasvirlash, aks ettirishdir.
Geometrik fazo nuqtalar to`plami deb qaralib, uni proyektsiyalash yo`li bilan tekislikda aks ettiriladi.
Fazoda berilgan geometrik obrazlarning tekislikdagi modellarni tasvirlash usullari bilan yasash mumkin.
Figuralar markaziy yoki parallel proyektsiyalash usullari bilan biror tekislikda tasvirlanadi. Bu tekislikka proyektsiyalar tekisligi deb yuritiladi.
Figuralarning proyektsiyalar tekisligidagi tasvirini yasash esa ma'lum qonun va qoidalarga asoslanadi.

1. 
   Parallel proyektsiyalashda proyektsiyalovchi nurlar parallel bo`ladi.
   

Bular:
a) to`g`riburchaki yoki ortogonal bo`ladi, ya'ni parallel nurlar kartina tekisligiga to`g`ri burchak ostida tushadi.
b) qiyshiq burchakli bo`ladi, ya'ni parallel nurlar kartina tekisligiga qiyshiq burchak ostida tushadi.
2. Markaziy, perspektivali yoki konusli proyektsiyalash. Bunda nurlar bitta ko`ruv nuqtasidan chiqadi, predmetning parallel chiziqlari esa tutashuv nuqtasiga ega bo`ladi. Agar nuqtani fikran cheksizlikka ko`chirsak predmetning aksonometrik proyektsiyasini olamiz. (- rasm).
Tekislikda geometrik sirtlarning tasvirini oddiy proyektsiyasini olishning usullaridan biri aksonometriya hisoblanadi. Buning uchun chizmani plani ufq chizig`iga nisbatan 45⁰ burchak ostida beriladi va rasmning burchaklaridan yuqoriga to`g`ri chiziqlar o`tkaziladi. Bu predmetning qirralari hisoblanadi.
Ortogonal proyektsiyalar tasvirining aniqligi va o`qishga qulayligi bilan katta ahamiyatga ega. Unda balandligi, enini yoki biror bir bo`lagini o`lchash mumkin.
Ortogonal proyektsiyalash metodining maqsadi quyidagicha:
hohlagan predmetni oltita asosiy ko`rish nuqtasidan ko`rish mumkin: oldidan, orkadan, yuqoridan, pastdan, o`ngdan va chapdan. (-rasm).
Proyektsiyalanganidan so`ng kubning qirralari buriladi va bitta tekislikda joylashadi.
Bitta chiziqda joylashgan predmetning bir necha proyektsiyasi epyur deyiladi.
Standart bo`yicha ko`rinishlarni joylashishi.

1. 
   Oldidan ko`rinish (asosiy ko`rinish) frontal proyektsiyalar tekisligida joylashgan ko`rinish; ( - rasm)
   
2. 
   Yuqoridan ko`rinish;
   
3. 
   Chapdan ko`rinish;
   
4. 
   O‘ngdan ko`rinish;
   
5. 
   Pastdan ko`rinish;
   
6. 
   Orqadan ko`rinish;
   

Qurilish chizmalarida bu ko`rinishlar boshqacha nomlanadi, masalan - "fasad" (frantsuzcha - "yuz") oldindan ko`rinish, "anfas" (frantsuzcha "yuzga"), "profil" (yonboshdan ko`rinish).

Chizma geometriyada predmet uchta proqtsiyalar tekisligida ko`riladi: N - gorizontal, V - frontal, W - profil proyektsiyalar tekisligi. Uch kirrali koordinata bo`r chagi predmet bo`r chagi deyiladi.Agar predmet N tekislikda turgan bo`lsa,uni yana predmet tekisligi yoki asos tekisligi deyiladi.