Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

В)Тўлов хисоб китоб функцияси
Молиявий тизим- қайсики, товарларни, хизматларни ва 
активларни алмаштиришда рагбатлантирувчи шундай усуллар
орқали тўловларни амалга ошириш ва клиринг операцияларини
бажариш имкониятларини беради. 
Молия тизимининг асосий функцияларидан бири корхона ва 
жисмоний шахсларни товари хизматларни сотиб олиш жараёнида 
тўловни амалга оширишни самарали усулларини таъминлаш
билан амалга оширилади. Мисол: Сиз АКШ да яшайсиз. Кенг 
туристик йўлланма орқали дам олишни мақсад қилиш. 
Сизни мамлакатингизда валюта танкислиги ўз гражданларига
такиқилашга мажбур бўлади ёки четга заём олиб кетишни
такиклайди. 
Имкониятлардан қўйидагиларни келтириш мумкин. Ўз 
мамлакатидан қимматбахо буюм ва тиллоларни олиб кетишни 
хисобига ўз эхтиёжларини қондириш мумкин. 

---

76 
Молиявий тизимни асосий функцияларидан бири молиявий 
тизимни самарали ишлашни таъминлаш хисобланади. Самарали 
ишлашни таъминлашни оширишни бирдан бир йўли тўлов тизимига
хизмат кўрсатувчи қоғоз пулларга(тилло,кумуш) ўхшаш тўлов 
воситаси уйнайди. Бугунги кунларда тилло буюмлар тақингчоқ 
вазифасида фойдаланмокда, қоғоз ва пластик карта ва чеклар хисоб- 
китобларни тўлов механизмини бажармокдалар.
Алтернатив тўловларни амалга оширувчи воситалар: чек, кредит 
карточкаси ва электрон тўлов тизимини кириб келиши ва вужудга 
келиши хисоб китоблар самарасини оширишга олиб келди. 
Капиталдаги иштирокчиларнинг пайларини тақсимоти ва 
маблағларни марказлашуви-қўшилиши.
Молиявий тизим пайлар бўйича мулкчиларни сонини уларни 
ичида қўпроқ улушга эга бўлган буюк корхоналарни
капиталларини тақсимлаш учун ёки асосан буюк масштабдаги
корхоналар учун молиявий маблағларни жамлаш механизми
таъминлайди. Инвестиция хажмини камлиги вақтида замонавий 
иқтисодиёт қимматли тадбиркорликка кириш айрим холларда
алохида кишиларнинг пул маблағлари тушумини оширади. Хатто
катта оилалар учун хам. Молиявий тизим зарур фирмалар 
фойдаланиш хисобига хўжалик маблағларини буюк капиталларни 
бирлаштириш имкониятларини беради. 
Молиявий тизимга ташаккур айтиб, хатто уй-хўжаликлари
инвестиция жараёнда қайсики, буюк сумма талаб этаётган, буларни
бирлаштириш орқали ва келгусидаги уларни улуши инвесторлар 
ўртасидаги тақсимотида иштирок этмокда.

---

77 
Г) Маълумотлар билан қўллаб қувватлаш функцияси 
Молиявий тизим –иқтисодиётни қабул қилинаётган турли 
секторларидан қайсики ўзаъро бир бирига боғлик бўлмаган
қарорларни қабул қилишда келишига ёрдам берувчи бохолар 
маълумотини беради. Газеталар, радио ва телевизорларда хар доим 
фоиз ставкаларини, қимматли қоғозлар курслари тўғрисида
маълумотлар берилиб борилади. Кўп одамлардан иборат бундай
маълумотлар, нисбий холда озчилик қимматли қоғозлар савдоси 
билан шуғулланади. Бироқ айрим шахслар фонд бозоридан узоқ 
бўлиқоғозлар бу қимматли қоғозлар котировкасига асосланган холда 
молиявий қарорлар қабул қилиш учун маълумотлардан фойдаланади. 
Мисол: Уй бекаси мазкур маълумотдан фойдаланган холда
жамғарилган маблағларни инвестиция қилишда кандай активларга
қўйишда жорий даромадни сақлаб қолиш макуллиги хақидаги
маълумотлардан фойдаланади. 
Ўзингизга маъкул ва асосли фикрга келиш учун сизга бир оила 
микёсида пул маблағни жойлаштириш вақтида бозор фоиз 
ставкаларини билиш ёрдам беради. Фараз қилинг сизни ёшингиз 30 
да, эндигина уйлангансиз 100,0 минг долларга уй сотиб олмокчисиз. 
Активлардаги бозор бахосини билиш ва уй хўжалиги микёсида
қарорлар қабул қилиш жараёнидан аниклиги маъқул келади. Мисол: 
Сиз ўз синлингиз билан оилавий бизнесингиз ва уйингизга
меросхур сифатида эга бўлгансиз ва бу ўзаъро тенгликка эга. Бироқ 
бирингиз, яшашни хохлаётган вақтда сиз уни сотишни хохламайсиз 
ёки бизнесни давом эттиришингиз мумкин. Бунда оилани бошқа 

---

78 
аъзолари қанчадан пул олиши мумкин, бунда мазкур активни бозор 
бахосини билиш зарур. 
Бундан ташқари, активларни бахоси фоиз ставкалари молиявий 
шартномалар тўзиш ва инвестицион лойихаларни танлаш жараёнида
менежер учун асосий кўрол хисобланади. Менежер ўзини 
бажарадиган вазифасига молиявий бозорда ишлар билан доимий 
шуғулланишга тўғри келмайди, оддий холларда хамма бу 
бозорлардан тўғри бошқа томонлари бўйича хам қарорлар қабул 
қилиш учун зарур маълумот олиш учун фойдаланилади. 
Мисол: А корхона 10 доллар олишга эришди ва бу олган пулини
қаёкка ишлатиш учун қарор қабул қилиш керак: тадбиркорликка
реинвестиция қилиш; акционерларга девиденд тўлаш; шахсий акция 
сотиб олишга ишлатиш ва хакозолар. 
-бунга қарор қабул қилишда бошқа корхона фирмаларни
акциясини акция курсини ва фоиз ставкасини бозор бахосини
билиш қўпроқ ёрдам беради. 
Янги хар бир вужудга келаётган молиявий инструментларни
ташкил топиши янги маълумотлар олишни талаб этади.