¤збекистон республикаси олий ва ¤рта

5.1.4. Igna ipidan hosil bo’lgan halqaga halq iluvchini kiritish jarayoni; 

 

Bu  jarayonda  halqa  iluvchi  igna  ipidan  hosil  bo’lgan  halqaga  kiradi  va 

ignani ko’tarilishida tikilayotgan matoda ipni ushlab qoladi (Rasm. 5.1.4.). 

 

Bu jarayonda halqa iluvchi ignaga o’z vaqtida etib kelishi muhimdir. Agar u 

ignaga  erta  kelsa,  unda  halqaga  kira  olmaydi,  chunki  halqa  hali  kichkina  bo’ladi. 

Agarda halqa iluvchi ignaga kechikib kelsa, unda halqa kattalashib burilib oladi. 

 

 

Rasm. 5.1.4. Igna ipidan hosil bo’lgan halqaga halq iluvchini kiritish 

jarayoni; 

 

---

 

43 

 

Ikkala holda ham iluvchi halqaga kira olmaydi. Bu esa bahya tashlashlarga, 

ba’zida esa bahyani so’kilishiga olib keladi. 

 

Halqa  iluvchini  tumshuqchasi  ignaga  o’z  vaqtida  etib  kelishi  uchun,  uni 

pastki eng chekka holatida halqailuvchini burni ignani o’rta chizigidan 

S

n

=S

u



V

n

/V

u

 

masofada bo’lishi kerak. 

Buerda:-S

u

-halqa hosil  kilish uchun ignani matodan chikib bosib utadigan yuli;  

V

n-  

halqailuvchi harakatini o’rtacha tezligi;  

V

u

- S

u

 kattalikka ko’tarilish vaqtidagi igna harakatini tezligi. 

S kattalik mato xossalariga, qavatlar soniga, igna nomeri va tipiga bogliq. 

 

Halqa  iluvchini  tumshuqchasi  igna  ipidan  hosil  bo’lgan  halqani  eng  katta 

qismidan  kirishi  kerak.  Halqa  iluvchi,  halqaga  kirish  vaqtida  ignani  kichkina 

govakchasi tomonida joylashishi kerak. 

 

Yopiq  tipda  chok  hosil  qiluvchi  mashinalarda  halqai  luvchini  halqaga 

kirishi,  igna  va  halqa  iluvchini  kesishgan  tekislikda  harakatlanishi  tufayli  amalga 

oshiriladi. 

 

Ochiq tipda chok hosil qiluvchi mashinalarda halqai luvchini halqaga kirishi, 

igna va halqail uvchini o’z o’qiga nisbatan bo’ylama harakatidan tashqari va yana 

ko’ndalang siljishi bilan amalga oshiriladi. 

 

Kundalang  siljish  kattaligi  L  ni  quyidagi  formuladan  aniqlash  mumkin 

(5.1.4., a - rasm): 

L = d

u

 + m + 2n 

Ko’p  ignali  yassi  bahyali  mashinalarda  bitta  halqai  luvchi  bilan,  matodan 

chiqish  yo’nalishida  harakatlanayotgan  hamma  ignalarni  halqalariga  halqa 

iluvchini kiritish talab qilinadi (Rasm-5.1.4., a.). Bunda halqa iluvchi har bir igna 

ko’zchasi ustidan bir xil masofada  o’tishi zarur. Bu talabni bajarish uchun  har bir 

keyingi  igna  ko’zchasi  avvalgi  igna  ko’zchasidan  pastroqda,  halqa  iluvchini  bir 

ignadan  ikkinchi  ignaga  o’tish  vaqtida  ignani  bosib  o’tadigan  masofaga  teng 

bo’lgan kattalikda joylashishi kerak. 

 

---

 

44 

 

Rasm.- 5.1.4., a . Ochiq tipda chok hosil qiluvchi mashinalarda halqailuvchini 

halqaga kirishi, 

 

 

buerda: d

u

- igna sterjenini diametri; 

 

 

 m- halqa iluvchini qalinligi; 

 

 

 n- igna 1 bilan halqa iluvchi 2 orasidagi masofa. 

 

Bu degani, agar halqa iluvchini tumshuqchasi bir ignadan boshqa ignaga t

u

-

S/V

n 

vaqtda bosib o’tsa. 

 

Bunda: S - ikkita qo’shni ignalar orasidagi masofa; 

 

V

n 

- halqa iluvchini tumshuqchasini harakat tezligi. 

 

Unda qo’shni ignalar uzunligi orasidagi farq S

i 

= t

n



V

n

 bo’ladi. 

bunda: V

u

 - ignani harakat tezligi yoki S

i 

= V

u



S/V

n

 bo’ladi. 

 

Odatda  tikuv  mashinalarida  S

i 

ancha  katta  bo’ladi.  Shuning  uchun  hamma 

ignalarni halqalari bir xil tortilishi uchun, har bir igna ipi uchun alohida taranglik 

o’rnatish talab qilinadi. Buning uchun yassi bahyali mashinalarda har bir igna ipi 

uchun to’xtatuvchi moslama o’rnatiladi. 

 

Bahya hosil qilish jarayoni bitta emas, balki bir nechta halqa iluvchilar bilan 

bajariladigan,  ya’ni  halqa  iluvchilar  soni  ignalar  soni  bilan  teng  bo’lgan 

mashinalarda yuqorida aytilganidek bo’lmaydi. Bularda ignalar bir xil balandlikda 

---

 

45 

bo’ladilar va  mashina  hamma  igna  iplari  uchun  bitta  to’xtatuvchi  moslamaga  ega 

bo’ladi.