Ўзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети з. Т. Нишанова, Ш. Т. Туляганова

Психодинамик назария: З.Фрейднинг фикрича, фобия – яширин хавотирлиликни назорат қилиш учун инсоннинг сиқиб чиқариш ва кўчириш ҳимоя механизмидан ортиқча фойдаланиши натижасидир. Бундай инсонлар кўпинча қўрқув ва хавотирликни келтириб чиқарувчи сигналларни онг остига сиқиб чиқаришади ва назорат қилиш осон бўлган нейтрал объект ёки вазиятга нисбатан мавжуд қўрқувлар билан аралаштириб юборишади [32].
Психоанализ таълимотига кўра назорат қилинмайдиган, автоматик тарзда ваҳима билан кечадиган қўрқув шахс тараққиётининг илк, архаик босқичини эслатади. Сигнал қўрқувга қобиллик эса, аксинча шахснинг маълум даражада етуклигини билдиради. Айни пайтда автоматик қўрқув «Мен»ни эзиб, янчиб, ташлашга қобил бўлса, сигнал қўрқув «Мен»га хизмат қилади, уни хавф ҳақида огоҳлантиради.
Хавфдан бундай ҳимояланиш унга реал қарши туриш қобиллигидан иборат бўлиши керак. Лекин болаликда ҳали бундай қобилият шаклланмаган бўлади. Шунинг учун ҳам болалар қўрқувининг кенг тарқалганлиги табийдир. Болалар «Мен» ида афсуски бундай қўрқувларга қарши туришнинг керакли хулқ усуллари йўқ.
Заруратдан келиб чиқиб, бола ўзини қўрқувдан ҳимоя қиладиган психик механизмларини кашф қилади. Қўрқув бир мунча чидаса бўладиган даражага камаяди. «Мен» ўз ҳимояси учун уни орқасига ўтиб беркинса бўладиган ўзига хос «девор» қуради. Бунинг учун ҳимоя «девори» қўрқувни қайтаришга қобил даражада бақувват бўлиши керак. Хавф эса ҳар доим ҳам ташқаридан келавермайди, у ички шахсий психик қобиқни ҳам ёриб ўтиши мумкин. Ташқи ва ички хавфдан сақлайдиган ҳимоя девори ўртасидаги фарқни билиш психоанализ таълимотидаги асосий ғоя эди [60].
Фрейднинг фобияни юзага келиши борасидаги назарияси йиллар давомида илмий жиҳатдан қўллаб-қувватланмади, замонавий психодинамик, гуманистик, когнитив ва биологик модел намоёндалари ҳам фобиянинг одамларда юзага келиши борасида аниқ бир фикр билдира олмадилар. Аммо бихевиористларнинг бу борадаги ишлари илмий жиҳатдан қўллаб-қувватланди ва ҳозирги кунда терапевтик соҳада ҳам катта муваффақиятларга эришмоқда.