„zbekiston respublikasi oliy va о„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” fakulteti

Kelishuvlarni o'rnatish qoidalari: 

 

-shartnoma  narxi  tomonlar  kelishuvi  asosida  belgilanadi.  Qoidaga 

ko'ra,  turli  davlat  hukumatlari  o'rtasidagi  shartnoma  va  kelishuvlar  asosida 

aniqlanadi; 

 

-birja kotirovkalari, auktsion savdolar narxi; 

 

yirik firmalaming taklif narxlari va amaldagi bitimlar narxi; 

 

-xalqaro  bitimlarda  ishtirok  etuvchi  mamlakatlaming  ichki  ulgurji 

narxlari,  bu  narxlar  eksport  va  importning  bojxona  bojidan  va  soliqlari  hajmidan 

farq qiladi. 

---

Eksport  qiluvchi  mamlakatning  eksport  narxi;  asosiy  xomashyo  yetkazib 

beruvchi  mamlakatlar  narxlari,  G'arbiy  Evropadagi  yirik  bozorlarining  import 

narxi jahon narxi bo'la olishi mumkin. 

  Alyuminiy bo'yicha -Kanadaning eksport narxi; 

  Yog'och-taxta materiallari bo'yicha Shveytsariya narxi; 

  Kauchuk bo'yicha - Singapur birjasining narxi; 

  Mo'yna bo'yicha - Nyu-York, London va boshqa auktsionlar narxlari. 

Amaliyotda  jahon  bozorida  o'z  tovarining  raqobatbardoshligini  oshirish 

maqsadida  turli  chegirmalar  qo'llaniladi.  Chegirmalar  qo'llanilganda  o'rnatilgan 

summa olib tashlangan bazis narx - jahon narxi hisoblanadi. 

Amaliyotda quyidagi chegirmalardan foydalaniladi: 

  tovarni naqd pulga sotib olingandagi miqdori; 

  preyskurant  bahosidan  umumiy  chegirmalar;  (asosan  kichik  hajmli 

tovarlar uchun belgilanadi) 

  dilerlik chegirmalari; 

  maxsus chegirmalar (idoralaming imtiyozga ega kategoriyalari uchun). 

Chegirma  o'lchovining  har  biri  konkret  holatda  alohida  aniqlanadi  va  qoida 

bo'yicha birinchi taklif etilgan bahosidan 2-10% atrofida bo'ladi. Aniq sharoitlarda 

chegirma miqdori birinchi taklif narxining 20- 30% iga etishi mumkin. 

Jahon  narxi  darajasi,  uning  o'zgarib  turish  tezligi  juda  ko'p  omillar  ostida 

bo'ladi: 

  qiymat  omili  -  ijtimoiy  zararli  mehnat  sarfining  o'zgarishi;  -

kon'yunktura omili - talab va taklif nisbatining o'zgarishi bilan bog'liq; 

  davlat tomonidan tartibga solib turish omili - davlatning xalqaro savdo 

sohasida olib boradigan iqtisodiy siyosati; 

  valyuta- moliya omili - valyuta bozorining ahvoli; 

  siyosiy omil - harbiy-siyosiy vaziyat. 

XX  asrning  ikkinchi  yarmida  mamlakatlar,  dunyo  xo'jaligi  ham-da  xalqaro 

iqtisodiy  munosabatlarning  iqtisodiy-siyosiy  rivojlanishi  o'ziga  xosligi  jahon 

bozorida narxlarning shakllanishida o'z ifodasini topdi. 

XX asrning ikkinchi yarmida jahon narxlarining shakllanish xususiyatlari: 

XX asrning ikkinchi yarmida eksport narxlari o'sishi dinamikasida ko'tarilish 

tendentsiyasi  kuzatildi,  ayniqsa,  xom  ashyo  gruppasidagi  yonilg'i  narxi  ko'tarildi, 

oziq-ovqat mahsulotlari narxlarida unchalik katta ko'tarilish bo'lmadi. 

Narxlarning  birinchi  marta  katta  ko'tarilishi  Ikkinchi  jahon  urushi  bilan 

bog'liq bo'lgan bo'lsa, ikkinchisi 1970 yil o'rtalari bo'lib o'tgan energetika inqirozi 

natijasida ro'y berdi. 

XX asrning 50-60 yillari jahon eksportining barcha tovarlarining indeks narxi 

o'rtacha ko'tarilishi bilan xarakterlandi. 

---

XX asrning 80-90 yillarida oziq-ovqat mahsulotlari, xom ashyolarning ba'zi 

bir turlari, yonilg'i, tayyor mahsulotlar narxi pasaydi.