Zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish

Simsiz aloqaga Wi-Fi, Wi-MAX, Wi-Bro va shunga o‘xshash bir qator aloqa 
texnologiyalar kiradi. 
2-rasm.Simsiz lokal tarmoq texnologiyalari: o‘tmish va 
kelajak. 
Wi-Fi texnologiyasi hozirgi kunga kelib kompyuter olamida eng perspektiv
kompyuter tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — 
ingliz tili so‘zlaridan tashkil topgan bo‘lib, «simsiz bog‘lanish» ma‘nosini
anglatadi. Wi-Fi texnologiyasi raqamli ma‘lumotlarni radiokanallar orqali
foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, kabelli tarmoqni o‘rnini egallashi
bashorat qilingandi. Bizga ma‘lumki kabelli tarmoqli kompyuter tarmog‘ini
yaratish uchun bir necha ming kabel tarmog‘ini qo‘lda o‘rnatish hamda maxsus
qisqartirilgan boshqaruv chastotalarida ishlovchi simsiz ma‘lumot almashinish
standartlashtirilgan texnologiyasi.
Mobil aloqa tarmoqlari standart texnologiyalari 
Sotali aloqa tizimlarida (yoki hozirgi vaqtda ko„pincha atalganidek mobil aloqa 
tizimlarida) ―avlodlar‖ almashishi shaxsiy kompyuterlar industriyasi yoki televizion 
texnikaga nisbatan yaqqolroq va aniqrok bo„lmokda. Mobil aloqa dunyosida ko„p narsa 
hisoblidir: 1G (ingl. «First Generation»- birinchi avlod) – bu analog aloqa tizimlari 
(NMT, AMPS standartlari); ikkinchi avlod - 2G, kanallar kommutatsiyalanishi asosida 
ishlaydigan raqamli aloqa tizimlari (GSM, DAMPS va sdmaOne standartlari); uchinchi 
avlod - 3G, kanallar kommutatsiyalanishi bilan birga paketlar kommutatsiyalanishini 
ham ko„zda tutadi (UMTS va CDMA-2000 standartlari); va, nihoyat, to„rtinchi avlod - 
4G tarmoqlari to„liq paketli IPkommutatsiya asosida kuriladi (LTE Advanced, 
IEEE802.16m (WiMAX) va IEEE802.11ac (Wi-Fi) standartlari). Shunisi diqqatga 

---

sazovorki, mobil aloqa dunyosida avlodlarning almashishi muntazam ravishda har o„n 
yilda bo„lib o„tmoqda (18.1-rasm). 
 
3-rasm. Mobil va keng polosali tizimlarning evolyutsiyasi. 
Harakatdagi radioaloqa tizimlari rivojlanishining tarixi. Harakatdagi radioaloqa 
tizimlari (HRT) hozirgi vaqtda taqdim etiladigan xizmatlar sifati va hajmining 
kengaytirilishi hisobiga, ularning ommaviylashishi va foydalanuvchilarning individual 
talablariga moslashtirilishi hisobiga keskin sur‟atlarda rivojlanmoqda. Yangi 
imkoniyatlarning ishlatilishi ham mavjud tarmoqlarning takomillashtirilishi hisobiga, 
ham global tarmoq infratuzilmasini yaratish bilan bog„liq yangi texnik yechimlarning 
ishlatilishi hisobiga ta‟minlanadi. O‘z o‘rnida HRT tizimlari ham konvergensiya, 
universallashish va ichki raqobat jarayonlarini boshdan kechirmoqda. ―Mobil radioaloqa 
tizimlari‖ atamasi ruscha adabiyotlarda quruqlikda harakatlanuvchi radioaloqa 
mutaxassislariga va fuqarolarga mo„ljallangan xizmatlarini belgilashda ko„p 
qo„llaniladi. Bu atama sotali aloqa, tranking, personal yo„ldoshli aloqa va simsiz telefon 
radioaloqa turlarining birlashtiruvchisi sifatida ishlatiladi. 1. 3G (UMTS va 
WCDMA).3G atamasi bilan (ingl. third generation – «uchinchi avlod») ma‟lumot 
uzatish va Internet tarmoqlariga yuqori tezlikda mobil ulanish bilan birga, ma‟lumot 
uzatish kanalini yaratuvchi radiotexnologiya yordamida foydalanuvchilarga bir qator 
xizmatlar to„plamini taqdim etuvchi sotali aloqa tizimlari nomlanadi. 3G tizimlari mobil 
aloqaning turli xizmatlari, «global rouming» hamda multimediyaning keng 
imkoniyatlarini, jumladan: videotelefoniya va videokonferensiya xizmatlari; Internet va 
intranetga (ya‟ni, ichki tarmoqlarga) yuqori tezlikda ulanish; turli xildagi biznes, 
ko„ngilochar va ilmiy xizmatlarga aloqador ma‟lumotlarni uzatish kabilarni taqdim 
etadi. Ushbu tizimlar abonentlarning harakatlanish tezligi cheklanmagan holatida – 64 
kbit/sek, harakatlanish tezligi cheklangan holatda (piyoda yurgandagi tezlik) – 384 
kbit/sek, abonent harakatlanmagan holatida esa 2 Mbit/sek. gacha bo„lgan tezliklarda 
ma‟lumot uzatish iimkonini beradi. 3G tizimlarining ikkinchi avlod (2G) tarmoqlaridan 
asosiy farqi xam katta hajmdagi ma‟lumotlarni yuqori tezlikda uzatish imkoniyatidadir. 
Bu esa o„z navbatida mobil aloqani sifat jihatdan yangi darajaga ko„taradi: bir 
tomondan abonent Internetga to„laqonli ulanish, videoaloqa xizmatlari, yuqori tezlikda 

---

ma‟lumot uzatish imkoniyatlariga ega bo„lsa, ikkinchi tomondan - operatorlar 
an‟anaviy aloqa xizmatlaridan daromad olish bilan birga, turli xildagi qo„shimcha 
xizmatlarini ko„rsatish hisobiga yangi daromad manbalariga ega bo„ladilar. 3G tizimlari 
- videotelefon aloqasini tashkil etish, mobil telefon yordamida filmlar hamda turli 
teledasturlarni tomosha qilish imkonini ham beradi. Dunyoda 3G standartlarining asosiy 
ikki oilasi: W-CDMA (UMTS, FOMA) hamda CDMA-2000 ( Code Division Multiple 
Access) texnologiyalari asosidagi tizimlari mavjud. UMTS standarti asosan Yevropada, 
FOMA - Yaponiyada, CDMA-2000 esa Amerika va Osiyo qit‟alarida tarqalgan. 
Shuningdek, asosan Xitoyda tarqalgan TD-SCDMA standarti ham 3G texnologiyalari 
oilasiga kiradi (1-jadval). 
1-jadval. 2G avlodidan boshlab sotali aloqa tizimlarining standartlari 
 
3Gni ishlatadigan mavjud standartlar. UMTSstandarti (ingl. Universal Mobile 
Telecommunications System – ―Mobil aloqa universal tizimi‖) - uchinchi avlod mobil 
aloqa tizimlari turkumiga kiruvchi sotali aloqa texnologiyasidir. Ushbu standartda 
radioefir orqali ma‟lumot uzatish uslubi sifatida W-CDMA texnologiyasidan 
foydalanilgan. UMTS tizimi 3GPP loyixasiga muvofiq standartlashtirilgan va Yevropa 
ishlab chiquvchilari tomonidan HTIning IMT-2000 Dasturi bo„yicha talablariga javob 
beradi. Raqobatdagi tizimlardan ajralib turishi uchun UMTS standarti gohida 3GSM deb 
xam yuritiladi. Shu bilan, bir tomondan, uni 3G-uchinchi avlod texnologiyalariga 
tegishliligi ta‟kidlansa, ikkinchi tomondan, uni GSM tarmoqlarining ―keyingi avlodi‖ 
ekanligi nazarda tutiladi (2-rasm).